Kayıperenlerin Kültür Yolculuğundan İzler

Bu araştırmada Türk kültürünün farklı tarihi ve dini dönemlerine ait anlatılarda değişik görevlerle karşımıza çıkan Kayıperenler adıyla tanınan ve bir koruyucu ruh olarak kabul edilen kimliklerin görevleri sorgulanarak Batı Ege’de bu görevlerinin dışında tespit ettiğim yeni bir görevin tanıtımı yapılmıştır. Bu nedenle problem sorusu “Kayıperenler kimdir? Türk sözlü kültürü içinde konumları ve anlamları nelerdir, tespit edilen yeni görevleri nedir?” biçiminde sorulmuş, halktaki Kayıperen kabulünün tarihi perspektifinden yola çıkılarak mitolojik dönemlerde destanlarda, İslamiyet etkisindeki Türk hayatında, Alevi Bektaşi geleneği ve tasavvuf anlayışı ile Batı Ege’de tespit ettiğim yitik- zayi bulma konusundaki görevleri makale boyutunun sınırlı çerçevesi ölçüsünde bütüncül bir yaklaşımla ele alınmıştır. Kayıperenlerin son görevi Tire, ödemiş, Manisa yörelerinde ve bu bölgede yaşayan aile bireylerimde uzun yıllardır gördüğüm bir uygulamaya dayanmaktadır. Buna göre bir kimsenin herhangi bir kayıp eşya- varlık bulma konusunda çözüm beklentisi varsa, diğer bütün çareler tükenmişse Kayıperenler’i özel bazı ritüeller uygulayarak yardıma çağırır. Bu işlem sonunda kayıpların bulunduğu iddia edilmektedir. Manevi güç ve yeteneklerine inanılan bu olağanüstü varlıkların insanların dünyasındaki görevlerinden biri olarak yerine getirdikleri kayıp bulma işleminin neden onlara verildiği, bu durumda etki ve varlık alanlarının değişip değişmediği de makalenin tartışma konularından biridir. Makalede kayıperenler konusu yazılı kaynak taraması, alan araştırması, sözlü görüşme, sosyal medya üzerinden anket yöntemleri kullanılarak incelenmiştir.

Traces of the Cultural Journey of “Kayiperenler” (The Invisible Saints)

In this research we will examine Kayıperenler (The Invisible Saints) which are accepted as guardian souls and which appear with various duties in different historical and religious stories of Turkish Culture. I will introduce a new duty of them in Western Aegean. Therefore, the questions are “Who are Kayiperenler? What is their place and meaning in Turkish oral culture? And what is the new duty identified?”. I holistically discussed, as much as the size of an article permits, their “ finding the lost” duty which was not discussed before but I had detected in Western Aegean with a recognition of Alevi Bektasi tradition and Sufism in Turkish life under the influence of İslam, in sagas in mythological periods, starting from the historical perspective of Kayiperen acceptance by the public. In accordance to a practice I experienced in with my family members for many years in Tire, Odemis and Manisa regions, if anybody has a wish to find a lost thing or creature and is helpless to do so, they call Kayiperenler for help with some special prayers. It is claimed that after this ritual they find the lost. Another subject of the article is “Why these supernatural creatures have such a duty to find the lost in humans’ life and if their influential and existential region changes. In the article the subject of Kayiperenler has been examined by methods of written source search, field study, oral interview and surveys via social media.

___

  • Akın, B. (2012). Alpamış destanında Hz. Ali tasavvuru. Millî Folklor, 96, 19-28.
  • Campell, J.(2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.) Kabalcı.
  • Cumakunova, G. (2007). Kırgızların mitolojik içerikli destanlarından Kococaş destanı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4/2, 36-46.
  • Çalışkan, E. ve Şerife, S. (2019). Alpamış destanında sayıların anlamları ve değerlendirilmesi üzerine bir inceleme. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 183-197.
  • Develioğlu, F. (2007) . Osmalıca, Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın.
  • Divanü Lügat’it Türk. Besim Atalay tercümesi. C.I. TDK.
  • Köksel, B .(2012). Dede Korkut kitabında dini, mitolojik yardımcı kahraman motifi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. (Yıl:16) 1, 73-87.
  • Köprülü, F. ( 1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Diyanet.
  • Köse, N.( 2002). Kococaş destanı. Milli Folklor.
  • Melikof, İ. (1993). Uyur idik uyardılar. Alevi Bektaşi Araştırmaları (T. Alptekin, Çev.) İstanbul: Cem.
  • Ocak, A.Y. (2000) Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İletişim.
  • Ocak, A.Y.( 2011). Türk halk Sufiliğine bakışlar. İletişim.
  • Oh, E. ve Jorayev M.( 2017). Türk kahramanlık destanlarında Şaman etkisi ve Kore destan geleneğinin anlaşılması. Milli Folklor, 114,5-15.
  • Ögel, B.( 1971). Türk mitolojisi. C.1. TTK.
  • Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı.
  • Uludağ, S. (1995). “Abdal” İslam Ansiklopedisi. II. Diyanet Vakfı.
  • Yılmaz.K.Y.( 1995). Rical’ül Gayb. Altınoluk Dergisi,118, 32.
  • Yudakhin, K. K. (1965). yrgyz-Russian dictionary. Soviet Encyclopaedia.
  • Yoldaşoğlu, F. (2007) . Özbek destanları 2, Melike Ayyar destanı. (D. Yücel. Haz.) TDK.