Mantıktan İdealize Edilmiş Kadın İmgesine: Halide Edip’in Çaresaz’ı
XIX. Yüzyılın sonlarında dünyaya gelen Halide Edip Adıvar, Türk Yazınının önde gelen kadın yazarlarındandır. Roman başta olmak üzere, öykü, şiir, anı, çeviri, inceleme ve çeşitli konularda kaleme aldığı makalelerle adından söz ettirmiş olan yazarın yapıtlarında yaşadığı dönemin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal değişimi ve bunların etkileri gerek özyaşamından kimi izlerle, gerekse ideolojik düşüncelerinin yol göstericiliğinde yansımalarını bulur. Yazarın ilk kez 1961’de Cumhuriyet Gazetesi’nde tefrika edildikten on yıl sonra roman olarak basılan Çaresaz’ı, dönemin toplum yapısını geçirdiği değişimlerle anlatır. Bu değişimin kadın üzerinden anlatıldığı romanda modern ve geleneksel kadın imgesi karşılaştırmalı olarak ele alınır. Ataerkil aile yapısıyla modern yaşamın değişen koşullarına ayak uydurmaya çalışan romanın başkişisi kadın kahraman, ağırlıkla toplumsal cinsiyet anlayışını ve onun kadın ve erkek için ön gördüğü ve/veya dayattığı rollerle birlikle anılır.Romanın kadın kahramanı Mediha çağdaşlaşma yolundaki toplumun bir üyesini yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda idealize edilmiş olan bir kadın imgesi olur. Toplamda beş bölümden oluşan romanda temel izlek olarak ele alınan aşk, farklı anlam ve görünümleriyle yansımasını bulur. Romanda uzam olarak seçilen İstanbul günlük yaşam üzerinden bu değişimin izlerini kent odaklı olarak gösterme işlevi üstlenir. Yapıtta, kadın ve erkek ilişkileri başta olmak üzere aşk ve evlilik, aile, maddi ve manevi değerler, resmi ve imam nikâhı gibi konular romanın yazıldığı dönem ve insanlarının görünümlerinde yansıtılır. Romana adını veren Çaresaz adlandırması yardımsever ve özverili genç bir öğretmeni, Mediha ise idealize edilmiş bir kadın imgesini ifade eder. Yazar, kadını bu iki yanıyla gösterirken, örtük biçimde okuru mantıktan idealize edilmiş kadına dönüşen Mediha’nın haklı zaferini paylaşmaya davet eder.
From Logic to Idealized Female Image: Halide Edip’s Çaresaz
Born in the late nineteenth century, Halide Edip Adıvar is one of the leadingwomen writers of Turkish literature. In the works of the author, who has madea name for himself with his articles on stories, poems, memoirs, translation,analysis and various subjects, especially novels; social, cultural, economic andpolitical change of the period he lived in and their effects finds reflectionsboth with traces of his life and in the guidance of his ideological thoughts.Çaresaz, published as a novel ten years after the author’s first serialization inCumhuriyet Newspaper in 1961, describes the social structure of the periodwith the changes it went through. In the novel, where this change is explainedthrough a woman, the modern and traditional image of a woman is consideredin comparison. Trying to keep up with the changing conditions of modernlife with the patriarchal family structure, the novel’s female protagonistis remembered in unity with her understanding of gender and the roles sheforesees and/or imposes on men and women. The female protagonist of thenovel, Mediha, not only reflects a member of society on the path to modernity,but also becomes an image of a woman who is idealized. Love, which isconsidered as the main trace in the novel, consisting of a total of five parts,finds its reflection with different meanings and views. Istanbul, chosen as aspace in the novel, takes on the function of showing the traces of this changethrough daily life as a city-oriented one. In the work, issues such as male andfemale relationships, love and marriage, family, material and moral values,official and non-official marriage are reflected in the period in which the novelwas written and the views of its people. The name Çaresaz, which gives thenovel its name, refers to a helpful and devoted young teacher, while Mediharefers to an idealized woman. While the author shows the woman with thesetwo sides, she implicitly invites the reader to share the rightful triumph ofMediha, who transforms into an idealized woman from logic.
___
- Adak, N. (2017). Otobiyografik benliğin çok-karakterliliği: Halide Edib’in ilk romanlarında toplumsal cinsiyet (J.
Parla ve S. Irzık, Ed.) Kadınlar dile düşünce, İstanbul: İletişim.
- Adıvar, H. E. (2011). Çaresaz, İstanbul: Can.
- Argunşah, H. (2012). Hayal ve hakikat bir kadın (Fatma Aliye Hanım) ve Ahmet Mithat. İstanbul: Kesit.
- Bekiroğlu, N. (1999). Halide Edip Adıvar, İstanbul: Şule.
- Durakbaşa, A. (2014). Halide Edip-Türk modernleşmesi ve feminizm. 6. Baskı, İstanbul: İletişim.
- Enginün, İ. (1986). Halide Edip Adıvar. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 680.
- Enginün, İ. (2007). Halide Edip Adıvar’ın eserlerinde doğu ve batı meselesi. 3. Baskı, İstanbul: Dergâh.
- Erdal, K. (2008) Halide Edib Adıvar’ın bakış açısıyla kadının çalışma hayatı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 7(1), 109-123.
- Genç, H. N. (2011). Yaşamlarına sığmayan iki kadın: Halide Edib ve George Sand. Frankofoni Ortak Kitap,
23, Ankara: 255-280.
- Kanpolat, Y. (1986). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında feminizm sorunu. Ankara: Bayır.
- Önertoy, O. (2011). Halide Edib Adıvar’ın romanlarında toplumsal eleştiri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-
Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 1(18), 37-46.
- Sınar Uğurlu, A. (2018). Halide Edib’in Türk kahramanlarının yabancı dili kullanımı. Uluslararası Türkçe Edebiyat
Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 183-202.
- Şahin, V. (2018). Romanla kimlikleşen bir yüz: Halide Edib Adıvar ve edebi yaratımları. Karamanoğlu Mehmet
Bey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (EFAD), 1(1), 1-8.
- Taner, M. (2013). Kültür-medeniyet ikilemi üzerinden Halide Edip’in düşüncesinde muhafazakârlık.
Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 10 (38), 161-180.
- Uygun Aytemiz, B. (2001). Halide Edib Adıvar ve feminist yazın. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal
Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) Ankara.
- Uyguner, M. (1994). Halide EdipA dıvar: Yaşamı sanatı yapıtlarından seçmeler. Ankara: Bilgi.
- Uyguner, M. (1979). Olaylar-yansımalar: Halide Edib Adıvar ve batı sorunu. Türk Dili, 328 (Ocak), 62-66.
- Yılmaz, A. (2013). Halide Edip’te kadın hakları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji
Dergisi, 20, (1), 119-134.
