MAHTUMKULU FİRÂKÎ'NİN ŞİİRLERİNDE İKİLEMELER VE ÖZELLİKLERİ

Eski Türkçe döneminden beri yazılı metinlerde cümlelerdeki anlamı vurgulamak vegüzelleştirmek amacıyla çeşitli yapılardan yararlanılmıştır. Bu yapılardan biri de ikilemelerdir.Türkçenin hemen her döneminde kullanılan ikilemelere günümüz Türk dillerinin yazılıkaynaklarında da rastlanır. Türkmence de bu dillerden biridir. Türkmence yazılmış metinlerdeikilemelere sıkça başvurulur. Klasik Türkmen edebiyatının ve en önemli müelliflerinden biri deMahtumkulu Firâkîdir. Türkmencenin yazı dili olarak gelişmesinde önemli bir yere sahip olanMahtumkulu, şiirlerinin birçoğunda anlatım zenginliği ve ahenk unsuru olarak ikilemeli yapılarıkullanmıştır. Mahtumkulunun şiirlerinde ahenk unsurlarının başında gelen bu yapılar kuruluşbakımından farklılıklar arz etmektedir. Biz de bu çalışmamızda Mahtumkulunun bazı şiirlerinitarayarak onlardan derlediğimiz ikilemeleri çeşitli açılardan inceledik. Öncelikle belli bir düzeniçerisinde bu yapıları tasnifledik. Yapılan tasnifleri alt başlıklar şeklinde sıraladık. Bu başlıklaraltında yapıları izah etmeye çalıştık. Bunu yaparken sık sık Türkiye Türkçesindeki ikilemelerlekarşılaştırma yaptık. Bu açıdan Oğuz grubu Türk Dillerinin iki farklı kolunu temsil eden buyazı dilleri arasında benzerlikleri ve farklılıkları da ortaya koymaya çalıştık. ÇalışmamızdaBaýmuhammet Atalyýewiç Garryýewin Magtymguly adlı eserinden faydalandık.

REDUPLICATIONS AND THEIR FEATURES IN MAKHTUMKULU FİRÂKÎ S POEMS

Various patterns have been benefited from in order to emphasise the meaning of the sentenceswithin the written texts and to enhance them since the Old Turkic period. One of these patterns isthe reduplication. Reduplication, which has been used during almost every period of the Turkishlanguage, can also be seen in the written resources with current Turkish languages. Turkmen isalso one of these. Reduplication is frequently used in texts that are written in Turkmen. One of theprinciple writers of the classical Turkmen literature is Mahtumkulu Firâkî. Mahtumkulu, who hasan important place with regards to the development of the Turkmen, has used reduplication patternsin most of his poems as the richness of the expression and as the element of harmony. Thesepatterns, which are the main ones of element of harmony for poems of Mahtumkulu, differ byway of formation. In this respect, we have studied some of the reduplications in our study, whichwe had compiled by scrutinising some of poems of Mahtumkulu, in various aspects. We haveprimarily classified these patterns in a certain order. We have listed these classifications we havecarried out in the form of subtitles. We have tried to explain those patterns under these subtitles.We have frequently compared those with those reduplications available in Turkish. In this respect,we have tried to establish similarities and differences between these written languages, whichrepresent two different branches of Turkish languages of the Oghuz group. We have made useof work of Baýmuhammet Atalyýewiç Garryýew with the name of Magtymguly in our study.

PDF

___

Ağakay, Mehmet Ali, Türkçede Kelime Koşmaları, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1954, s. 97-104.
Ağakay, Mehmet Ali, İkizlemeler Üzerine, Türk Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, c. 2, s. 7, Ankara, 1953.
Atalay, Besim, Divanü Lügat-it Türk Tercümesi, c. 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1939. (DLT)
Bozkurt, Hüseyin, Türkmen Türkçesinde İkilemeler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
Çağatay, Saadet, Uygurcada Hendiadyoinler, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler 1, Ankara, 1978.
Çağatay, Saadet, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1972.
Dankoff, Robert [with James Kelly], Mahmud al-Kaγari, Compendium of the Turkic Dialects (Diwan Luγat at-Turk) 1-3, Harvard University Press, Boston, 1982-1985. (Dankoff-Kelly)
Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü 1-2, ed. Ahmet Bican ERCİLASUN, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
Garryýew, Baýmuhammet Atalyýewiç, Magtymguly, Türkmendöwletnesir, Aşgabat, 1959.
Hatipoğlu, Vecihe, Türk Dilinde İkileme, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1981.
Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003. Tağanov, Şamırat, Gara Yılgın, Aşgabat, 1992.
Türkmen Dilinin Sözlüği, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Neşiryatı, Aşgabat, 1962.
Tekin, Şinasi, İştikakçının Köşesi, Simurg Yayınları, İstanbul, 2001.
Türkçe Sözlük, haz. Şükrü Hâluk Akalın vd, 10. bsk., Türk Dil Kurumu, Ankara, 2009. (TS) Tuna, Osman Nedim, Türkçede Tekrarlar, İstanbul Ünivesitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. 3, İstanbul,1950, s. 429-447.
Tuna, Osman Nedim, Türkçede Tekrarlar (2), İstanbul Ünivesitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 4, sy. 1-2, İstanbul, 1950, s. 35-82.