KIBRIS TÜRK MASALLARINDA ŞAMANİSTİK EVREN TASAVVURU

Mitolojiden, semavî dinlere kadar pek çok inanç sistemi ve dinde evren, iyi tanrıların bulunduğu gökyüzü, insanların yaşadığı yeryüzü, kötü tanrıların ve ruhların meskeni yer altı olmak üzere üçlü bir anlayış çerçevesinde tasavvur edilir. Gökyüzü yani üst dünya yedi, dokuz veya on yedi kattan ibaret ve dikey bir yapıya sahiptir. Gökyüzü ruhları iyi, insanlara zarar vermeyen ruhlar olarak bilinirler. Yer altı dünyası ise yedi veya dokuz kattan oluşur. Bazen yatay bazen de dikey olarak hayal edilir. Türk düşüncesinde gök, yer ve yer altı olmak üzere üçlü evren anlayışı ile menşe ve köken mitlerinden maddî abidelere kadar bütün metin çeşitlerinde karşılaşmak mümkündür. Bunların yanı sıra sözlü nesir anlatılardan olan masallar taşıdıkları mitolojik unsurlar bakımından oldukça zengindir. Bu zenginlik içerisinde masal kahramanlarının yeraltı ve gökyüzü dünyalarıyla ilişkileri ve bu bölgelere yaptıkları yolculuklar anlatmalarda önemli bir yer tutar. Gökyüzü ve yeraltı dünyasındaki varlıklarla temas kuran kahraman, çeşitli sonuçlara ulaşır; kahraman, yeraltına yaptığı yolculuklarından zaferle çıkar, haksız bir şekilde yeraltına kaçırılmış insanları kurtarır. Makalede bu noktalardan yola çıkılarak Kıbrıs Türk masallarına yansıyan Şamanizmin üçlü evren anlayışı örnek metinler üzerinden ortaya konmak suretiyle, değerlendirilecektir.

Image of Shamanic Cosmos in Cyprus Turkish Fol

From mythology to celestial religions, cosmos is conceived of three parts. These are the sky where good gods are in, the earth where people live in and the underworld where bad gods and spirits are in. The sky is made up seven, nine or seventeen layers and it is vertical. The spirits in the earth are pretty good.The underworld is also composed of seven or nine layers. It is imaged sometimes vertical and sometimes horizontal. In Turkish thought these three cosmos images from the origin and the origin of myths to the monument is possible to encounter all kinds of text. Moreover, as a prose in folktlaes are highly rich in terms of the mythological elements that they carry. The relations of the heroes of the folktlaes with underground world and the sky occupy an important place within this richness. The hero receives a victory from the journey that he takes into the underground world and saves the people who are taken to the underground world in an unjust way.The article starting from this point and by giving examples Cyprus Turkish folktales will be evaluated from the point of these three cosmos images.

PDF

___

Bayat, Fuzuli (2004), Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar), Ankara: Piramit Yayıncılık.
Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Bayat, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistomolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Bayırlı, Ayşe (1997), Kıbrıs Halk Edebiyatından Örnekler, Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (Yayımlanmamış lisans tezi).
Buluç, Sadettin (1970), "Şaman", İslam Ansiklopedisi C. 11, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 310- 320.
Çobanoğlu, Özkul (2001), "Türk Mitolojisinde Kutsal Sabit Mekân Fikrinin Yaratılış Tipolojisi Üzerine Tespitler", Muğla Üniversitesi Uluslararası Türkistan Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları, s. 49-62.
Eliade, Mircea (1999), Şamanizm (Çev: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Hüseyin, Ziya (1973), Girne Kazası Templos Köyü Masalları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. (Yayımlanmamış lisans tezi).
İnan, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm/ Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları.
Kafesci, Zehra (1997), Kıbrıs Masallarından Örnekler. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, (Yayımlanmamış lisans tezi).
Kafesoğlu, İbrahim (1988), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Lüthi, Max (1996) [1909], "Halk Masallarında Tek Boyutluluk" (Çev: Gülay Mirzaoğlu), Millî Folklor. S. 31-32. s. 147-151.
Ögel, Bahaeddin (1998), Türk Mitolojisi I/ (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara: TTK Yayınları.
Ögel, Bahaeddin (2002), Türk Mitolojisi II/ (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Ankara: TTK Yayınları.
Roux, Jean Paul (2002), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sami, Hasan (1972), Kıbrıs Limasol Ağzı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi (Yayımlanmamış lisans tezi).
Schimmel, Annemarie (2000), Sayıların Gizemi (Çev: Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Uraz, Murat (1994), Türk Mitolojisi, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
Yorgancıoğlu, Oğuz M (1998), Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler/ Masallar, Mağusa.
Yorgancıoğlu, Oğuz M. (2006). Kıbrıs Türk Folklorundan Derlemeler/ Masallar II, Mağusa: Canbulat Basımevi.