Çiğdem Kara

HALK HİKÂYELERİNDEKİ AŞKIN ANTROPOLOJİK BETİMLEMESİ

Bu çalışmada âşık tarzı halk hikâyelerindeki kadınla erkeğin birbirlerine duydukları aşkı konu edilmektedir. Çalışmanın amacı ise halk hikâyelerinin anlattığı aşkı betimlemektir. Bu amaçla ağırlıklı olarak antropologlar tarafından etnografik verilere dayalı olarak geliştirilmiş aşk üzerine kuram ve modellerden yararlanılmaktadır. Çalışma üç bölüm halinde düzenlenmiştir. İlk bölümde, bir halk hikâyesi İlhan Başgöz’ün yapısalcı modeline göre çözümlenmektedir. İkinci bölüm, doğrudan çalışmanın amacıyla ilgilidir. Aşk betimlemesi altı başlık altında yapılmaktadır: Öncelikle romantik aşkın göstergeleri aranmakta, ardından aşkın gösterilme yolları belirlenmekte, daha sonra bir kişinin aynı anda kaç kişiye birden âşık olunabileceği tartışılmakta, bir sevgili seçmeyi belirleyen etmenler sıralanmakta, âşık olmanın belirtileri ortaya konmakta ve son olarak kur yapma işaretleri açıklanmaktadır. Çözümlemeler yapılırken farklı halk hikâyelerinden ve onların varyantlarından örnekler verilmektedir. Çalış- ma sonunda elde edilen bulgulardan bazıları şöyledir: Halk hikâyeleri, geleneksel romantik aşkı, neredeyse evrensel özelliklerle uyumlu bir biçimde ve oldukça kusursuz anlatmaktadır. Aşk, sadece sözel ifade edilmemekte, fiziksel olarak da yaşanmaktadır. Sevgililer, hikâyenin baş kısmında genellikle aileler tarafından onaylanmıştır. Kültürel aşk haritası, ekonomi ve engeller, sevgili seçimindeki öncelikli belirleyicilerdir. En yaygın kur yapma işaretleri müzik ve hediyedir. Aşkın sevgililer üzerindeki en belirgin etkileri; âşık olunan kişinin özel bir anlam kazanması, araya giren düşünceler, cinsel çekicilik ve birlikte olma arzusudur.

Anahtar Kelimeler:

Âşık Tarzı Halk Hikâyeleri, Aşk Etnografisi, Romantik Aşk

ANTHROPOLOGICAL DESCRIPTION OF LOVE INTO MINSTREL TALES

The subject of this study is love between man and women who in minstrel folk tales. Aim of the study is described the love narrated by minstrel tales. For this purpose, theories and models on love which based on ethnographic data and mainly developed by anthropologists, are utilized. The study is organized into three sections. In first section, a minstrel tale is analyzed by structural model developed by İlhan Başgöz. Second section is directly related to aim of the study. The love is described under six topics: First, indicators of romantic love are searched; after, the ways of represent of love are determined; then it is discussed that someone can be in love with how many person in same time; the effects determining the selection of a lover are listed; symptoms of being in love are revealed; and finally sings of courtship are explained. During the analysis is given examples from different minstrel tales and their variations. Some of the findings obtained at the end of the study are as follows: In minstrel tales are narrated traditional romantic love as coherent with almost universal features and in a quite perfect style. Love in minstrel tale is represented not only verbally but also experienced physically. The lover are generally approved by families at the beginning of the tales. Cultural love maps, economy and obstacles are primarily decisive in selection of lover. The most common courtship sings are music and present. The most significant symptoms of love on lover are given a special meaning to person with fell in love; intrusive thoughts, sexual attractiveness, and the desire to be together.

Keywords:

Minstrel Folk Tales, Ethnography Of Love, Romantic Love,

PDF

___

Aberle, F. D., U. Bronfenbrenner, E. H. Hess, B. R. Miller, D. M. Schneider ve J. N. Spuhler (1979). “Incest Taboo and The Mating Patterns of Animals”, Issues in Cultural Anthro- pology – Selected Readings içinde, ed. D. W. McCurdy ve J. P. Spradley, Boston: Little, Brown and Company, s. 111-122.

Alptekin, Ali Berat (2013). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ.

Alptekin, Ali Berat ve Saim Sakaoğlu (2008). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ.

Altuntek, N. Serpil (1993). Van Yöresinde Akraba Evliliği. Ankara: KB.

Altuntek, N. Serpil (2001). “Türkiye Üzerine Yapılmış Evlilik ve Akrabalık Araştırmala- rının Bir Değerlendirmesi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, s. 17-28, erişim: file:///C:/Users/MacBook%20Pro/Downloads/460-620-1-SM.pdf

Arat, Reşid Rahmeti (1987). Doğu Türkçesi Metinleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.

Artun, Erman (2011). “Çukurova Âşıklık Geleneğinde Kadın Âşıklar”, Kadın Âşıklar Şö- leni 27-28-29 Mayıs, erişim: http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_ka- din_asiklar.pdf

Aslan, Ensar (1975). Çıldırlı Âşık Şenlik. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.

Aslan, Ensar (1990). Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerine Bir İnceleme. Diyarbakır: Dicle Üni- versitesi Yayınları.

Başgöz, İlhan (1952). “Turkish Folk Stories about the Lives of Minstrels”, The Journal of American Folklore, Vol. 65, No. 258 (Oct. – Dec.), pp. 331-339, Stable URL: http:// www.jstor.org/stable/536036 .

Başgöz, İlhan (1986). “Hikaye Anlatan Âşık ve Dinleyici”, Folklor Yazıları içinde, İstan- bul: Adam Yayınları, s. 49-137.

Başgöz, İlhan (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri – Bir Gösterim Olarak. İstanbul: Pan Yayın- cılık.

Beals, Alan (2004). Orada Bir Köy, Gopalpur – Hindistan. Çev. Z. Sarıhancıoğlu, İstanbul: Epsilon.

Bock, Philip K. (1967). “Love Magic, Menstrual Taboos, and The Facts of Geography”, American Anthropologist, Vol. 69, s. 213-217, erişim: aa.1967.69.2.02a00100

Boratav, Pertev Naili (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.

Boratav, Pertev Naili (2002). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı.

Bourdieu, Pierre (2009). Bekarlar Balosu. Çev. Çağrı Eroğlu, Ankara: Dost Kitabevi.

Butler, Judith (2007). Taklit ve ‘Toplumsal Cinsiyet’e Karşı Durma. Çev. Osman Akınhay, Istanbul: Agora Kitaplığı.

Butler, Judith (2008). Cinsiyet Belası. Çev. Başak Ertür, Istanbul: Metis.

Chisholm, J. S. (1995). “Love’s Contingencies: The Developmental Socioecology of Ro- mantic Passion”, Romantic Passion: A Universal Experience? içinde, ed. W. Jankowiak, New York: Columbia Uni. Press, s. 42-56.

Collins, J. Ve Thomas Gregor (1995). “Boundaries of Love”, Romantic Passion: A Univer- sal Experience? içinde, ed. W. Jankowiak, New York: Columbia Uni. Press, s. 72-92.

Çavlin, Alanur (2014). “6. Bölüm: Türkiye’de Boşanma”, Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler, Öneriler içinde, s. 196-207, taya2013TRK-aile yapısı.pdf

Delaney, Carol (2001). Tohum ve Toprak. Çev. S. Somuncuoğlu ve A. Bora, İstanbul: İle- tişim.

Delice, Sekan (2012). “ ‘Zen-dostlar Çoğalıp Mahbûblar Azaldı’: Osmanlı’da Toplumsal Cinsiyet, Cinsellik ve Tarihyazımı”, Cinsellik Muamması içinde, haz. C. Çakırlar ve S. Delice, İstanbul: Metis, s. 329-363.

de Munck Victor C. ve Andrey Korotayev (1999), “Sexual Equality and Romantic Love: A Reanalysis of Rosenblatt’s Study on the Function of Romantic Love”, Cross-Cultural Research, Vol. 33: 265, DOI: 10.1177/106939719903300303

de Munck, Victor C., Andrey Korotayev, Janina de Munck and Darya Khaltourina (2011). Cross-Cultural Analysis of Models of Romantic Love Among U.S. Residents, Russians and Lithuanians, Cross-Cultural Research published online 1 February 2011, DOI: 10.1177/1069397110393313, erişim: http://ccr.sagepub.com/content/ear ly/2011/01/15/1069397110393313

Eberhard, Wolfram (2002). Güneydoğu Anadolu’dan Âşık Hikâyeleri. Çev. M. Kocaoğlan van der Hoeven. Ankara: TDK.

Erdem, Tuna (2012). “Hizadan Çıkmaya, Yoldan Sapmaya ve Çıkıntı Olmaya Dair: Kimlik Değil, Cinsellik Tektip Cinsellik Değil, Cinsel Çeşitlilik ”, Cinsellik Muamması içinde, haz. C. Çakırlar ve S. Delice, İstanbul: Metis, s. 37-72.

Ertaş, Muharrem [t.y.] Arzu ile Kamber CD 1. Derl. Sabri Uysal, Yapım: KTB Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü.

Ferraro, Gary ve Susan Andreatta (2010). Cultural Anthropology – An Applied Perspective. Belmont: Wadsworth.

Fisher, Helen E. (1995). Cinsel Aşkın Anatomisi. Çev. M. Gaspıralı, İstanbul: Cep Kitapları.

Fisher, Helen E. Human (1998). “Lust, Attraction, and Attachment İn mammalian Repro- duction”, Human Nature, Vol.9, No.1, 23-52.

Fox, Greer Litton (1975). “Love Match and Arranged Marriage in a Modernizing Nation: Mate Selection in Ankara, Turkey”, Journal of Marriage and Family, Vol. 37, No. 1 (Feb.), s. 180-193, erişim: http://www.jstor.org/stable/351042

Gell, Alfred (2011). “On Love”, Anthropology of This Century, Issue 2, October, London, erişim: http:// http://aotcpress.com/articles/love/

Giddens, Anthony (2010). Mahremiyetin Dönüşümü. Çev. İdris Şahin, İstanbul: Ayrıntı Ya- yınları.

Gopnik, Adam (2014). “A Point of View: Sex and the French”, 17 January 2014, http:// www.bbc.com/news/magazine-25756961

Grosz, Elizabeth (2011). “Deneysel Arzu: Queer Öznelliğini Yeniden Düşünmek”, çev. Er- kal Ünal, Cogito, S. 65-66, s. 7-36.

Günay, Umay (1986). Aşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: AKM.

Inan, Abdülkadir (1987). “Türk Düğünlerinde Exogamie İzleri”, Makaleler ve İncelemeler içinde, Ankara: TTK, s. 341-349.

Jankowiak, William R. ve Edward F. Fischer (1992). “A Cross-Cultural Perspective on Romantic Love”, Ethnology, Vol. 31, No. 2 (Apr.), s. 149-155, Stable URL: http://www. jstor.org/stable/3773618.

Kaya, Doğan (1995). “Tahir ile Zühre Hikâyesi”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1993, erişim: http://dogankaya.com/fotograf/tahir_ile_zuhre_halk_hikayesi.pdf.

Kaya, Doğan ve M. Sabri Koz (2000). Halk Hikâyeleri I. İstanbul: Kitabevi.

Kemal, Yaşar (2002). Sarı Defterdekiler. İstanbul: İş Bankası.

Khandelwal, Meena (2009). “Arranging Love: Interrogating the Vantage Point in Cross‐ Border Feminism”, Signs, Vol. 34, No. 3 (Spring), pp. 583-609, Stable URL: http://www. jstor.org/stable/10.1086/593341 .

Koç, İsmet (2014). “1. Bölüm: Türkiye’de Aile Yapısının Değişimi: 1968-2011”, Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler, Öneriler içinde, s.-22-59, taya2013TRK-aile yapısı.pdf

Kokonenko Moyle, Natalie (1990). The Turkish Minstrel Tale Tradition. New York: Gar- land Publishing.

Korgunal, Muharrem Zeki (1971). Elif ile Yaralı Mahmut. İstanbul: A. Bozkurt ve Ort. Matbaası.

Lévi-Strauss, Claude (1994). Hüzünlü Dönenceler. Çev. Ömer Bozkurt, İstanbul: YKY.

Lindholm, Charles (1998a). “The Future of Love”, Romantic Love ans Sexual Behavior içinde, ed. Victor C. de Munck, Westport: Greenwood Publishing, s. 17-32.

Lindholm, Charles (1998b). “Love and Structure”, Theory Culture Society, 15 (3-4), s. 243-263, DOI: 10.1177/0263276498015003011, erişim: http://tcs.sagepub.com/con- tent/15/3/243

Lindholm, Charles (2006). “Romantic Love and Anthropology”, Etnofoor, Vol. 19, No. 1, s. 5-21, erişim: http://www.jstor.org/stable/25758107

Oğuz, Öcal (2008). Halk Hikâyeleri. Ankara: TC KTB, erişim: http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/Eklenti/10802,ti5pdf.pdf?0

Olcay, Selahattin, A. Bican Ercilasun ve Ensar Aslan (1998). Arpaçay Köylerinden Derle- meler. Ankara: TDK.

Öztürk, İsa (2006). Kerem ile Aslı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.

Pierce, Joe E. (2003). Bir Türk Köyünde Yaşam. Çev. Z. Sarıhancıoğlu, İstanbul: Epsilon.

Propp, Vladimir (2008). Masalın Biçimbilimi. Çev. M. Rifat ve S. Rifat, İstanbul: İş Ban- kası Kültür Yayınları.

Sakaoğlu, S., A. B. Alptekin, Y. Sakaoğlu, E. Şimşek (1997). Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikayeleri I. Ankara: AKM.

Sakaoğlu, S., A. B. Alptekin, E. Şimşek (1999). Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikayeleri II. Ankara: AKM.

Sanday, Peggy R. (1979). “Female Status in the Public Domain”, Issues in Cultural Anthro- pology – Selected Readings içinde, ed. D. W. McCurdy ve J. P. Spradley, Boston: Little, Brown and Company, s. 175-189.

Sanday, Peggy R. (2001). “Rape and Sexual Coercion”, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, ed. Neil J. Smelser and Paul B. Baltes, s. 12747-12751, erişim: pt0490 ve http://www.upf.edu/estiu/_pdf/1363_info.pdf

Shirley, Robert W. ve A. Kimball Romney (1962). “Love Magic and Socialization Anxi- ety: A Cross- Cultural Study”, American Anthropologist, Vol. 64, s. 1028-1031, erişim: aa.1962.64.5.02a00100

Spies, Otto (1941). Türk Halk Kitapları. Çev. Behçet Gönül, İstanbul: İstanbul Eminönü Halkevi.

Stirling, Paul (1966). Turkish Village. New York: John Wiley & Sons Inc..

Türkmen, Fikret, M. Mete Taşlıova ve Nail Tan (2008). Âşık Şeref Taşlıova’dan Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: TDK Yayınları.

Twenge, Jena M. 2009. “Ben” Nesli. Çev. Esra Öztürk, İstanbul: Kaknüs Yayınları.

White, Leslie A. (1979). “The Definition and Prohibition of Incest”, Issues in Cultural Ant- hropology – Selected Readings içinde, ed. D. W. McCurdy ve J. P. Spradley, Boston: Little, Brown and Company, s. 95-111.

Yalman, Ali Rıza (1977). Cenupta Türkmen Oymakları II. Ankara: KB.

Yılmaz, Timur (2011). Âşıklardan Halk Hikâyeleri I. Ankara: TC KTB Araştırma ve Eği- tim Genel Müdürlüğü. Erişim: www.unesco.org/new/fileadmin/.../pdf/.../halk_hikayele- ri_cilt_1_son.pdf

Ze’evi, Dror (2008). Müslüman Osmanlı Toplumunda Arzu ve Aşk - 1500-1900. Çev. F. Aytuna, İstanbul: Kitap Yayınevi.

HALK HİKÂYELERİNDEKİ AŞKIN ANTROPOLOJİK BETİMLEMESİ