BİREYSEL BELLEKTEN KOLEKTİF BELLEĞE: DERGÂH'I SU BASINCA...

Bu makalede, Hacı Bektaş Veli Dergâhının kapatıldığı 1925 yılından ve müze olarak yeniden açıldığı 1964 yılına kadar, yani dergâhın kapalı olduğu dönemde, Hacıbektaş ilçesi halkı- nın hayatında ve hafızasında nasıl ve ne biçimde yer edindiği sorusuna yanıt aranmaktadır. Bu amaçla, sözlü tarih çalışmasına başvurularak o döneme dair ilçe halkının kolektif belleğinde yer etmiş nadir anılardan biri olan ve dergâhın Kırklar Meydanı'nda gerçekleşen su baskını üzerinde durulmaktadır. Su baskını ve baskını takip eden olaylar üzerine gerçekleştirilen gö- rüşmelerin dayandığı bireysel bellek kaçınılmaz olarak kişisel farklılıkları barındırmaktadır fakat bireysel belleğin toplumsal yönü, su baskının kolektif bellekte nasıl biçimlendiğine işaret etmektedir. Anlatılar sadece su baskınını ve suyun temizlenişini değil, temizlik esnasında meydana bulunan mezarlardan birinin açılması ve mezarda bulunan cesedin bozulmamış oldu- ğunun görülmesi gibi keramet olarak yorumlanan olayları da barındırmaktadır. Her ne kadar su baskınının gerçekleştiği dönemde dergâh dini ve ekonomik açılardan işlevini yitirmiş olsa da ve mekân olarak ilçe halkının gündelik hayatında yer bulmasa da görüşme yapılan kişilerin aktardıkları bilgiler dergâhın kutsallığına duyulan inancın devam ettiğine işaret etmektedir. Su baskını, kutsal bir mekân olarak kabul edilen ama ziyaret etmenin yasaklandığı dergâhla ilçe halkı arasında tekrar bir bağ kurulmasını sağlayan nadir olaylardan biridir. Bu nedenle o döneme dair bilgi verebilecek bir anı olarak bireysel ve kolektif bellekte yer edinmektedir. Dergâhın müze olarak açılmasının getirdiği mekânsal süreklilik de bu anıyı canlı tutmaktadır.

From Individual Memory to Collective Memory: When the Dergâh was Flooded...

This article seeks an answer to the question that how do inhabitants of the Hacıbektaş district memorize the dergâh (dervish lodge) of Hacı Bektaş Veli for the period from 1925 to 1964, namely from the closure of the dervish lodge to the reopening of it as a museum. To this end, it is carried out oral history interviews and focused on a unique recollection of this period, i.e. the flood in Kırklar Meydanı in dergâh. The social aspect of individual memory indicates how the past has taken place in the collective memory as well. Thus, from the interviews it can be inferred that despite the fact that the closure of the dergâh brought about the loss of religious and economic functions of it and, despite the fact that as a sacred place the dergâh did not take part in the inhabitants daily life (because visit to the dergâh was not allowed), the inhabitants had still respect of and faith in the sanctity of the dergâh. For the inhabitants, the flood in Kırklar Meydanı was the opportunity to relate them to the sacred dergâh. This is one of the reasons why the flood in meydan is the unique recollection of that period in the collective memory of the inhabitants. The other reason is the reopening of the dergâh as a museum which allows keeping this memory alive.

PDF

___

Akok, Mahmut (1967). Hacıbektaşi Veli Mimari Manzumesi. Türk Etnografya Dergisi X, 27- 58.
Assmann, Jan (1995). Collective Memory and Cultural Identity. New German Critique 65, 125-133.
Boratav, Pertev Naili (1999). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Caunce, Stephen (2011). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (çev. Bilmez Bülent Can, Alper Yalçınka- ya) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Danacıoğlu, Esra (2007). Geçmişin İzleri Yanıbaşımızdaki Tarih için Bir Kılavuz. İstanbul: Ta- rih Vakfı Yurt Yayınları.
Eliade, Mircea (1968). The Sacred and the Profane The Nature of Religion. (çev. Willard R. Trask) New York: A Harvest Book.
Gürses, Remzi (1964). Hacıbektaş Rehberi. Ankara: Sanat Matbaası.
Halbwachs, Maurice (1992). On Collective Memory. (ed. Lewis A. Coser) Chicago and Lon- don: The University of Chicago Press.
Koşay, Hamid (1926). Hacı Bektaş Tekyesi Türkiyat Mecmuası 2.
Koşay, Hamid (1967). Bektaşilik ve Hacıbektaş Türbesi. Türk Etnografya Dergisi X, 19-26.
Lees, Clare A. ve Overing, Gillain R (2006). Anglo-Saxon Horizons: Place of the Mind in the Northumbrian Landscape (s.1-27) . A Place to Believe in Locating Medieval Landscapes. (ed. A. Clare Lees ve Gillian R. Overing). Pensilvanya: Pennsylvania State Press.
Misztal, A. Barbara (2003). Theories of Social Remembering. Maidenhead and Philadelphia: Open University Press.
Meusburger, Peter (2003). Knowledge, Cultural Memory, and Politics (s.51-72). Cultural Me- mories The Geographical Point of View. Heidelberg, London and New York: Spinger, 2003.
Meusburger, Peter ve diğerleri (2003). Cultural Memories: An Introduction (s.3-14). Cultural Memories The Geographical Point of View. Heidelberg, London and New York: Spinger.
Nora, Pierre, ed. (1997). General Introduction: Between Memory and History (s.1-20). The Re- alms of Memory Volume I. Conflicts and Divisons. New York: Colombia University Press.
Noyan, Bedri (1964). Hacıbektaş'ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri. İzmir: Ticaret Matbaacılık.
Önder, Mehmet (1994). "Otuz Yıllık Bir Hatıra: Hacı Bektaş Dergâhı Nasıl Açıldı?". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 1, 35-39.
Perks, Robert ve Thomson, Alistair ed.(2003). Critical Developments: Introduction (s.1-5). The Oral History Reader. Londra ve New York: Routledge.
Shimmel, Annemarie (1975). Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.
Thompson, Paul (2000). The Voice of the Past Oral History. Oxford: Oxford University Press
Ulusoy, Ali Celalettin (1987). Hacı Bektaş Veli Külliyesi ve Diğer Ziyaret Yerleri. Ankara.
Wertsch, V. James (2008). The Narrative Organization of Collective Memory. Ethos 35: 1, 120-135.