GERÇEKLİĞİN İKAMET ALANI OLARAK DENEYİM: CHARLES SANDERS PEİRCE FELSEFESİ

Düşünce tarihinin en kadim sorularından biri olan gerçekliğin (reality) ne olduğu sorusu, günümüzde tazeliğini koruyan bir mesele olarak karşımızda durmaktadır. Zira gerçekliğin göz ardı edilmesi hayli zor olduğu gibi ondan söz etmek bile onun varlığına işaret etmektedir. Bununla birlikte, gerçekliğin hem içinde olmak hem de onun hakkında bir nitelemede bulunmak, belirli hataları da beraberinde getirmektedir. Bu hataları tespit eden Charles Sanders Peirce, gerçeklik sorununu pragmatik bir bakış açısıyla analiz etmeye çalışmıştır. Ona göre gerçeklik, nihai olarak tüm araştırmacıları bir konuda birleştirmeyi amaçlayan doğruluğun nesnesi olma durumundadır. Oysa böyle bir görüş birliğinin, deneyimden bağımsız elde edilemeyeceği aşikardır. Amacımız, deneyimin önemini ortaya koymaya, onun düşünce ve gerçeklik arasında ne tür akıllı bir tutkal olduğunu anlamaya çalışmaktır. Bu makalede, deneyimin bir yandan gerçekliğin kaynaklık ettiği inancın sabitleyicisi olduğuna, öte yandan gerçekliği düşünceye bağlayarak hakiki inancın ortaya çıkmasını sağladığına ve bu iki reaksiyon esnasında deneyimin adeta bir "katalizör" rolü oynadığına vurgu yapılmaktadır. Daha sonra, deneyimin tikelden tümele doğru yükselme çabasını yansıtan yeter deneyim nosyonu ortaya konulmaktadır. Çalışmamızın nihai kısmında ise deneyimin dönüştürücü ve bağlayıcı yönü irdelenerek, bu süreçte zamanın müdahalesinin elzem olduğuna işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Deneyim, karar, gerçeklik, düşünce, yeter deneyim, inanç, çıkarım

EXPERIENCE AS THE RESIDENCE OF THE REALITY: C. S. PEIRCE'S PHILOSOPHY

One of the oldest questions in the history of thought and still relevant today is knowing what reality is. Because, as it is hard to ignore reality, to speak of it even points to its existence. In addition, being both in reality and making a qualification about it brings certain errors. Charles Sanders Peirce, who identified these errors, attempted to analyze the problem of reality from a pragmatic point of view. For him, the reality is ultimately the object of truth, which seeks to unite all researchers on one subject. However, it is obvious that such a consensus cannot be obtained independently of experience. Our aim is to reveal the importance of experience and try to understand what kind of smart glue is it between thought and reality. This article emphasizes on the one hand, that experience is the fixative of the belief which have as source the reality, on the other hand, that it provides the realization of the true belief by linking the reality to the thought and during these two reactions, it plays as "catalyst". Then, the notion of "sufficient experience" which reflects the effort of the experience to increase from particular to universal is formulated. In the final part of our study, the transformational and linking aspect of experience will be examined and it will be pointed out that time intervention is essential in this process.

Keywords:

Experience decision, reality, thought, sufficient experience, belief, abduction, time,

PDF

___

Cevizci, A., Felsefe Tarihi, Say Yayınları: İstanbul, 2011.
De Tienne, André, L'Analytique de la Représentation chez Peirce. Facultés Universitaires Saint-Louis: Bruxelles, 1996.
Gökberk, M., Felsefe Tarihi, Remzi kitabevi: İstanbul, 2010.
James, William, La volonté de croire, Éditions Flammarion: Paris, 1916.
Kant, I., Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe, Prolegomena, Türkçeye çev. İ. Kuçuradi ve Y. Örnek, Türkiye Felsefe Kurumu: Ankara, 2000.
Leibniz, G. W., Monadoloji; Metafizik Üzerine Konuşma, Bilge Kültür Sanat Yayınları: İstanbul, 2011.
Peirce, Charles Sanders, "Harvard Lecture on Whewell, Mill, Comte", Writings of Charles S. Peirce, ed. Max H. Fisch, Christian J. W. Kloesel, Edward C. Moore, Don D. Roberts ve Lynn A. Ziegler, Indiana University Press: Bloomington, 1982, cilt 1, s. 205-223.
Peirce, Charles Sanders, "Comment se fixe la croyance", Writings of Charles S. Peirce, ed. Christian J. W. Kloesel, Max H. Fisch, Lynna Ziegler, Nathan Houser, Don D. Roberts, Ursula Niklas, Aleta Houser ve Edward C. Moore, Indiana University Press: Bloomington, 1986, cilt 3, s. 338-355.
Peirce, Charles Sanders, "Comment rendre nos idées claires", Writings of Charles S. Peirce. ed. Christian J. W. Kloesel, Max H. Fisch, Lynna Ziegler, Nathan Houser, Don D. Roberts, Ursula Niklas, Aleta Houser ve Edward C. Moore, Indiana University Press: Bloomington, 1986, cilt 3, s. 355-374.
Peirce, Charles Sanders, Collected Papers of Charles Sanders Peirce, ed. Charles Hartshorne ve Paul Weiss, The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts, 1974, cilt 1.
Peirce, Charles Sanders, Collected Papers of Charles Sanders Peirce, ed. Charles Hartshorne ve Paul Weiss, The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts, 1974, cilt 2.
Peirce, Charles Sanders, Le raisonnement et la logique des choses, Fransızcaya çev. Christiane Chauviré, Pierre Thibaud ve Claudine Tiercelin, Les éditions du Cerf: Paris, 1995.
Peirce, Charles Sanders, À la recherche d'une méthode. Fransızcaya çev. ve ed. Janice Deledalle-Rhodes ve Michel Balat, Presses Universitaires de Perpignan: Saint-Estève, 1993.
Peirce, Charles Sanders, "The Logic of Relatives", Reasoning & the Logic of Things The Cambridge Conferences Lectures of 1898, ed. Kenneth Laine Ketner, Harvard University Press: Cambridge, Massachussets, 1992, s. 146-164.
Rey, Alain et al., Dictionnaire historique de la langue française, Dictionnaires Le Robert: Paris, 2012, cilt 1.
Searle, J. R., Toplumsal Gerçekliğin İnşası, Türkçeye çeviren Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, Litera Yayıncılık: İstanbul, 2005.
Türer, Celal, Charles S. Peirce'ün Pragmatik Felsefesi, Üniversite Kitabevi Yayınları: İstanbul, 2003.
Türer, Celal, "Charles S. Peirce'ün epistemolojisi", Bilimname II, 2003/2, s. 23-52.
Türer, Celal, "On dokuzuncu Yüzyıl Felsefesi", Felsefe Tarihi, ed. Murtaza Korlaelçi, A. Ü. Uzaktan Eğitim Yayınları: Ankara, 2012, s. 229-306.
Wahl, Jean, L'expérience métaphysique, Éditions Flammarion: Paris, 1965.