XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Çavuşluk Teşkilatı

Göktürklerden Osmanlı Devletine varıncaya kadar hemen bütün Türk devletlerinde mevcut olan çavuşlar, Osmanlı Devleti'nde kurumlaşarak en mükemmel şeklini almıştır. Osmanlı Devleti'nde çavuşları Divan-ı Hümâyûn çavuşları, Kapıkulu Ocağı'nda görevli çavuşlar ve eyalet ve sancak çavuşları olmak üzere üç başlık altında incelemek mümkündür. Divan-ı Hümayûn'da görevli çavuşlar daha ziyade divan günleri teşrifatçılık yapar ve devlet protokolünün uygulanmasına yardımcı olurlardı. Divan-ı Hümâyûn çavuşlarının tecrübelileri olan gedikli çavuşlar ise devlet için önemli işlerin takibi ve uygulanması için taşraya gönderilirlerdi. Kapıkulu Ocakları'nda işlerin belli bir düzen içerisinde yürütülmesi çavuşbaşı ve onun mahiyetindeki diğer çavuşlar vasıtasıyla olurdu. Bu çavuşlar savaş zamanı orduda emir komuta zincirinin sağlanmasında önemli görevler üstlenirdi. Eyalet ve sancaklarda istihdam edilen çavuşların görevleri Divan-ı Hümayûn'da görevli çavuşlarınkine benzer. Bunlar sancak divanlarında teşrifatçılık yapar ve divan dışındaki işlerin tatbikinde beylerbeyi ve sancak beyine yardımcı olurlardı.

The Organization of Çavuşluk in the Ottoman Empire in the Sixteenth Century

"Çavuş"s that almost existed whole of the Turkish countries from Göktürkler to Ottoman Empire were perfectly institutionalized in The Otlaman Empire. As a group "çavuş"s in Ottaman Empire have been classified under the three main titles in this study: Namely, "Divan-ı Hümâyûn çavuş"s (the "çavuş"s who work in the concil of the State), "Kapıkulu çavuş"s ("military çavuş"s) and, the "çavuş"s of provinces. The "çavuş"s in the Divan-ı Hümâyûn were in charge of application of the protocol. . The experienced "Divan-ı Hümâyûn çavuş"s were named as "gedikli çavuş"s and these were sent to the provinces for keeping track of important duties and isues. . Çavuşbaşı (sergeant major)with the other "çavuş"s(sergeants) were in charge of carying out of the hierarchy in the "Kapıkulu Ocak"s. During the war times, there "çavuş"s were responsible to transfer orders from hinger commanders to the soldiers. The "çavuş"s in the provinces had duties same as "Divan-ı Hümâyûn çavuş's. These were in charge of carying out of protocol in the conçus of the provinces and also helping Beylerbeyi with the works out of the concil of the province.

PDF

___

Başbakanlık Arşivi, Mühimme Defterleri: 5/1,10, 14, 16, 19, 24, 26, 30, 31, 36, 48, 55, 62, 70.
Başbakanlık Arşivi, Maliyeden Müdevver Defterler: 309, 451.
3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), (Yayına Hazırlayanlar: AYKUT, Nezihi; BOSTAN, İdris; CEBECİOĞLU, Murat; EMECAN, Feridun; İLGÜREL, Mücteba; İSPİRLİ, Mehmet; KÜÇÜK, Cevdet; MERT, Özcan; ÖZCAN, Abdulkadir; ŞAHİN, İlhan; ŞENTÜRK, Hüdai; VARLIK, Mustafa Çetin), Ankara, 1993.
5 Numaralı Mühimme Defteri,(973/1565-1566), Özet-transkripsiyon, (Yayına hazırlayan: YILDIRIM, Hacı Osman; ATİK, Vahdettin; Murat CEBECİOĞLU; DEMİRBAŞ, Uğurhan; KARAZEYBEK, Mustafa; SAFİ, Muhammed; SERİN, Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, Numan; YILDIRIM, Zabit), Ankara 1994.
6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), (Yayına Hazırlayanlar: YILDIRIM, Hacı Osman; ATİK, Vahdettin; CEBECİOĞLU, Murat; SAF, Muhammed; SERİN, Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, Numan), c. I,II, Ankara, 1995.
7 Numaralı Mühimme Defteri, (975-976/1567-1569), Özet-Transkripsiyon-İndeks, (Yayına Hazırlayanlar: YILDIRIM, Hacı Osman; ATİK, Vahdettin; CEBECİOĞLU, Dr. Murat; ÇAĞLAR, Hasan; SERİN, Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, Fuat Numan), c.I, III, Ankara 1998-99.
12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), (Yayına Hazırlayanlar: YILDIRIM, HacıOsman; ATİK, Vahdettin; CEBECİOĞLU, Murat; SAF, Muhammed; SERİN, Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, Numan), c. I,II, Ankara, 1996.
Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, (Çeviren: ATALAY,Besim), c. I, Ankara 1985, s. 368.
Hezarfen Hüseyin Efendi; Telhisü’l-Beyân Fi Kavânin-i Âl-i Osman, (Hazırlayan: İLGÜREL, Sevim), Ankara, 1998.
Koçi Bey Risalesi, (Sadeleştiren: DANIŞMAN, Zuhuri), Ankara, 1985.
Peçevi İbrahim Efendi; Peçevi Tarihi, (Hazırlayan: BAYKAL, Bekir Sıtkı), c. I, Ankara 1992.
Selâniki Mustafa Efendi; Tarih-i Selâniki (971-1003/1563-1595), (Hazırlayan: İSPİRLİ, Mehmet), c. I, İstanbul 1989
Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa; Silahdar Tarihi, c. I, İstanbul 1928.
Sofyalı ali Çavuş Kanunnamesi, (Hazırlayan: SERTOĞLU, Midhat), İstanbul, 1992.
Vak‘a-Nüvis Ahmet Lûtfi Efendi Tarihi, (Yayına hazırlayan AKTEPE, Münir), c. X, Ankara 1988.
YÜCEL, Yaşar; Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar, Kitâb-i Müstetâb, Kitabı Mesâlih’l Müslimin ve Menâfi’i’l-Mü’minin, Hırzü’l-Mülûk, Ankara, 1998.
AKGÜNDÜZ, Ahmet; Osmnalı Kanunameleri ve Hukuk Tahlilleri, c. I, İstanbul, 1990; c.III, İstanbul, 1991; c.IV, İstanbul, 1992; c. VI, İstanbul, 1993; c.VIII, İstanbul,1994; c.IX, İstanbul, 1996
AYDIN, Dündar; Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566),Ankara, 1998.
ÇAKAR, Enver; XVI. Yüzyılda Halep Sancağı (1516-1566), (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ, 1998.
GÜNDÜZ, Ahmet; Osmanlıİdaresinde Musul (1523-1639), (Fırat Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmam Doktora Tezi), Elazığ, 1998.
KEPECİOĞLU, Kâmil; Tarih Lûgati (Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri temel sözlüğü), Ankara.
KÖPRÜLÜ, M. Fuat; “Çavuş Mad”, İ.A, c. III, İstanbul, s. 362-369.
KÖPRÜLÜ, M. Fuat;; Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul, 1981.
KÖPRÜLÜ, M. Fuat; “Çavuş Mad”, D.İ.A, c. VIII, İstanbul, 1993, s. 236-238.
KÜTÜKOĞLU; Bekir; Osmanlı-İran Siyasi Münsebetleri (1578-1612),İstanbul 1993.
KILIÇ, Orhan; XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van, 1997.
PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I, İstanbul, 1983.
UNAT, Faik Reşit; Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara, 1987.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı; Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara, 1988.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı;Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara, 1988.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı;Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları, c. I,II, Ankara, 1988.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı;Osmanlı Devlet Teşkilatında Medhal, Ankara, 1984.
ÜNAL, Mehmet Ali; Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta, 1997.