Osmanlı Devletinin 19. Yüzyıl boyunca karşılaştığı önemli iç sorunların başında Müslüman olamayanların ayaklanarak bağımsızlıklarını elde etme girişimleri gelmektedir. Yunan ayaklanması, Sırp, Bosna Hersek kalkışması ve Bulgar isyanını Ermeni ayaklanmaları izlemiştir. 19. Yüzyılın sonlarında başlayan bu son ayaklanmanın sebep ve sonuçları iyi bilinmekle beraber ilk ayaklanma girişimlerine karşı Osmanlı yönetiminin takındığı tavır ve aldığı önlemlerle ilgili bilgiler eksiktir. Özellikle ayaklanmaların üst düzey devlet görevlilerince nasıl görüldüğü ve yorumladığına ilişkin belgeler olmakla birlikte bunlar yeterince gün ışığına çıkarılıp değerlendirilmiştir denilemez. Abidin Paşa’nın Ermeni Layihası bu belgeler grubu içinde ele alınmıştır. Onun Ermeni ayaklanmalarının nedenleri ve nasıl önlenebileceğine ilişkin görüşlerini kapsayan raporunu günümüz Türkçesiyle aktararak geniş kitlelerin yararlanabileceği, ulaşılabilir bir kaynak haline getirme bu çalışmanın amacıdır. Bunun yanı sıra Ermenilerin Orta Anadolu’nun bazı bölgelerinde bile ayaklanma ve örgütlenme girişimlerinde bulunduklarına dair özlü bilgiler de aktarılarak değerlendirilecektir.

One of the leading inner problems which the Ottoman Empire encountered throughout the 19th century was the attempts of non-moslem’s rebellion in order to gain independence. Armenian rebellion followed Greek rebellion, Serbian, BosniaHerzegovina rebellion and Bulgarian revolt. In spite of not knowing the reasons and the results of these rebellions which began at the end of the 19th century, the information about the precautions taken against and attitude towards those rebellion by the Ottoman administration was insufficient. Above all, documents about how the senior officials interpreted and saw rebellions were available, it unutterable that those documents were brought to light and evaluated. Abidin Pasha’s Armenian Brief was discussed with those group of documents. It is the aim of the present study to make a reference which is reachable, used by the large masses by quoting his report which includes his views on the issue of reasons of Armenian rebellion and how to prevent them, with today’s Turkish language. In addition to this, the deep information about the Armenian’s rebellion even at the some parts of central Anatolia and their attempts of organization will be evaluated by quoting