Ṭaḥâvî’nin Şerḥu Müşkili’l-Âsâr’ında İhtilaflı Rivayetleri Çözüm Yöntemi

Ebû Caʿfer eṭ-Ṭaḥâvî’nin (öl. 321/933) Şerḥu müşkili’l-âsâr’ı, muḫtelifu’l-ḥadîs literatüründe yazılmış en kapsamlı eserdir. O, ihtilâflı fıkhî rivayetleri değerlendirdiği Şerḥu meʿâni’l-âsâr’ından sonra kaleme aldığı bu eserinde selefleri İmâm eş-Şâfiʿî (öl. 204/820) ve İbn Ḳuteybe’nin (öl. 276/889) aksine fıkıh ya da kelâm gibi tek bir alana yoğunlaşmamış, kelâm tartışmaları dışında kalan çok farklı rivayetleri toplam bin iki bab başlığı altında konu takibi yapmadan incelemiştir. Ṭaḥâvî’nin müşkil kavramı, rivayetlerdeki anlam kapalılıkları, bir rivayetin ihtilâflı iki farklı yorumu ve iki farklı rivayet arasındaki ihtilâf ve teâruzu kapsayan bir çatı kavramı niteliğindedir. Ṭaḥâvî’nin hadisçiliği farklı yönleriyle daha önce araştırılmış olsa da, onun Şerḥu muşkili’l-asâr’ındaki ihtilâflı rivayetleri çözüm yöntemi, Türkçe çalışmalarda müstakil olarak ele alınmamıştır. Ṭaḥâvî, ihtilâfların çözümünde takip ettiği metoda dair bir bilgi vermemiştir. Buna rağmen Müşkil’deki çözümlemelerine bakıldığında onun bir takım genel prensipler takip ettiği anlaşılmaktadır. O, iki rivayetin sahih olması durumunda normal şartlarda her birini farklı bir bağlama taşıyarak cemʿ etmenin mümkün olduğu kanaatindedir. Nesḫ ve tercîḥ metodlarını cemʿin önüne almak, Ṭaḥâvî’ye göre cemʿ ile aralarındaki ihtilâf giderilebilecek iki rivayetten birini nesḫ ya da tercîḥ sebebiyle hükümsüz sayma anlamına gelmektedir. Ṭaḥâvî’nin hadisçiler arasında yaygınlık kazanmış olan cemʿ, nesḫ ve tercîḥ sıralaması, Hanefî usulcüler arasında hâkim olan nesḫ, tercîḥ ve cemʿ sıralamasına uymaz.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Tahavi, Muhtelifu'l-Hadis, Tearuz, Tercih Sebepleri, Müşkil

Ṭaḥāwī’s Method of Resolving Contradictory Traditions in Sharḥ Mushkil al-Āthār

Abu Ja’far al-Ṭaḥāwī`s (d. 321/933) Sharḥu Mushkil al-Athār is the largest work in the mukh-talif al-hadith (conflicting traditions) literature. In Sharḥ Maʿāni al-Athār he dealt only with the contradictory traditions regarding Islamic law, but in Sharḥ Mushkil al-Athār he focused not merely on Islamic law or theology like Imam al-Shafi’i (d. 204/820) and Ibn Qutaiba (d. 276/889) before him, but he also studied therein great number of Hadiths regarding seve-ral Islamic disciplines except kalam. To him, the term mushkil denotes (1) the seemingly unclear message of hadiths, (2) the contradiction in various interpretations of one and the same hadith and (3) the apparent conflict between two hadiths. Although the hadith un-derstanding of al-Ṭaḥāwī has been researched from different aspects, there is hardly any work in Turkish researches which particularly deals with the Ṭaḥāwī’s method in mushkil for the solution to the proplem concerning apparently contradictory hadiths. Ṭaḥāwī him-self does not give any information about his method of treating mushkil traditions. He considers the authentic hadith as a revelation from God. He was, therefore, of the strong view that two authentic hadiths can in no way contradict each other as they are from Allah. In order to explain the apparent contradictions in Hadiths Ṭaḥāwī generally applies three methods, jamʿ, naskh and tarjīḥ.

Keywords:

Hadith aṭ-Ṭaḥāwī, Muhtalif al-Hadith, Contradictory Traditions, Reasons of Tarjīḥ, Naskh, Mushkil,

PDF

___

Abdulḥaḳîm, Hasan Abdulḥamîd. Menhecu’ṭ-Ṭaḥâvî fî defʿi’t-teʿâruḍi min ḫilâl şerḥi muşkili’l-âsâr. Mekke: Ümmü’l-Ḳurâ Üniversitesi, Külliyetü’ş-Şerîʿâ ve’d-Dirâsâti’-İslâmiyye. Yüksek Lisans Tezi, 1422/2001.
Abdulmecîd Maḥmûd. Ebû Caʿfer et-Ṭaḥâvî ve Eseruhû fî’l-Ḥadîs. Mekke: Ümmü’l-Ḳurâ Üniversi-tesi, Yüksek Lisans Tezi, 1384/1964.
Abdurrazzâḳ b. Hemmâm Ebû Bekr. el-Muṣannef. thk. Ḥabîburraḥmân el-Azâmî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1403/1983.
Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed. Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 50 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1421/2001.
Akbaş, Bahattin. Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Buḫârî, Muḥammed b. İsmaʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Berzencî, Abdullaṭîf Abdullâh Azîz. et-Teʿâruḍ ve’t-Tercîḥ beyne Edilleti’ş-Şerʿiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1413/1993.
Beyhaḳî, Ahmed b. el-Ḥüseyn b. Alî. Maʿrifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr. thk. Abdulmuʿṭi Emîn Ḳalʿacî. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Vafâ, 1412/1991.
Beyhaḳî, Ahmed b. el-Ḥüseyn b. Alî. es-Sünenu’l-Kubrâ. thk. Muḥammed Abdulḳâdir ʿÂṭâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Calder, Norman. “al-Ṭaḥāwī”. Encyclopaedia of Islam. Erişim 13 Ekim 2020.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakül-tesi Yayınları, 2018.
Dâraḳuṭnî, Ebû’l-Ḥasan Alî b ʿUmer. Sünen. thk. Şuaʿayb el-Arnavûṭ. 5 Cilt. Beyrut: Risale, 1424/2004.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eşʿas b. İsḥâḳ. Sünen Ebî Dâvud. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle Âlemiyye.
Ḫâlid Muḥammed Rabâṭ. Tuḥfetu’l-ʾaḫyâr bi tertîbi şerḥ müşkili’l-âsâr. Riyad: y.y. 1999.
İbn Ḥacer, Aḥmed b. Alî b. Muḥammed İbn Ḥacer el-Asḳalânî. Nüzhetu’n-naẓar fî tavḍîḥi nuḫbeti’l-fiker. thk. Abdullâh b. Ḍayfullâh er-Raḥîlî. Riyad: y.y. 1422/2001.
İbn Ḥacer, Aḥmed b. Alî b. Muḥammed İbn Ḥacer el-Asḳalânî. en-Nuket ʿalâ Kitâbi İbni’ṣ-Ṣalâḥ ve nuketi’l-İrâḳî. thk. Mâhir Yâsîn el-Faḥl. Riyad: Dâru’l-Meymân, 2013.
İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed. el-İḥsân fî taḳrîbi ṣaḥîḥ İbn Ḥibbân. tertib eden Alaaddîn Alî Balbân. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 18 Cilt. Beyrut: Risâle, 1408/1988.
İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurraḥmân. Kitâbu’l-Mevḍûʿât. thk. Abdurraḥmân Muḥammed ʿUsmân. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’l-Selefiyye, 1386/1966.
İbn Ebî Şeybe. Abdullâh b. Muḥammed Ebû Bekr. el-Muṣannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
İbn Ḳudâme, Abdullâh b. Aḥmed İbn Ḳudâme el-Maḳdisî. Ravḍatu’n-nâẓır ve cünnetu’l-munâẓır. thk. Abdulazîz Abdurraḥmân es-Saʿîd. Riyad: y.y. 1399/1979.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muḥammed. Sünen İbn Mâce. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle’l-Âlemiyye, 1430/2009.
İbn Teymiyye, Ebû’l-ʿAbbâs Aḥmed b. ʿAbdilḥalîm Takıyyuddin. Mecmûʿu’l-Fetâvâ. thk. Enver el-Bâz. 20 Cilt. İskenderiyye: Dâru’l-Vefâ, 1426/2005.
Kevserî, Mehmed Zâhid. el-Ḥâvî fi sireti’l-imâm Ebî Caʿfer eṭ-Ṭaḥâvî. Kahire: Maṭbaʿatu’l-Envâri’l-Muḥammediyye, ts.
Ḳuraşî, Muḥyiddîn Ebû Muḥammed Abdilḳâdir b. Muḥammed. el-Cevâhiru’l-Muḍiyye fî Ṭabaḳâti’l-Ḥanafiyye. thk. Abudlfettâḥ Muḥammed. Riyad: Hicr, 1413/1993.
Muḥammed b. Muḥammed Ibn Emîru’l-Ḥâc. et-Taḳrîr ve’t-Taḥrîr fî İlmi’l-Uṣûl. nşr. Dâru’l-Fikr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
Müslim, Ebü’l-Ḥüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdül-bâkî. 5 Cilt. Beyrut: İḥyâu’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Nevevi, Ebû Zekeriyya Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-Teysîr. thk. Muḥammed ʿUsmân el-Ḫaşet. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1405/1985.
Nesâʾî, Ebû Abdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb. Sünen. thk. Abdulfettâḥ Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebu’l-Maṭbûʿâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
Özen, Şükrü. “Teâruz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15.12.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/tearuz
Özen, Şükrü. “Velâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24.12.2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vela.
Özkan, Halit. Hicrî İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde Amel Telakkisi Oluşumunda Sünnet ve Hadisin Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
Özşenel, Mehmet. Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı. İstanbul: Klasik, 2011.
Rebstock, Ulrich. Abwägen als Entscheidungshilfe in den usul al-fiqh. Die Anfange der tarǧīḥ-Methode bei al-Ǧaṣṣāṣ. Der Islam 80, 110-121.
Sağır, Sümeyye Şehide. Müteârız Hadisler Arasındaki Tercih Sebepleri. Yalova: Yalova Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums. 9 Cilt. Leiden: Brill, 1967-1984.
Suyûṭî, Abdurrraḥmân b. Kemâl Celâleddîn. Tedrîbu’r-Râvî. thk. Muḥammed b. Abdillâh eş-Şibrâvî. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs, 2010.
Ṭaḥâvî, Ebû Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed b. Selâme. Şerḥu müşkili’l-âsâr. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 15 Cilt Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1415/1994.
Tehânevi, Zafer Ahmed. Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Riyad: Mekte-bu’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1404/1984.
Tirmiẕî, Muḥammed b. İsâ b. Sevra b. Mûsâ. el-Camiu’l-kebir. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
Tsafrir, Nurit. “Abū Jaʿfar al-Ṭaḥāwī (d. 321/933)”. Islamic Legal Thought A Compendium of Muslim Jurists. ed. Oussama Arabi, David S. Powers and Susan A. Spectorsky. 121- 145. Leiden: Brill, 2013.
Ẕehebî, Şemsu’d-Dîn Ebû Abdillâh Muḥammed b. Aḥmed. Târîḫu’l-İslâm. thk Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.