URFA VE YÖRESİNDE YETİŞMİŞ OLAN BAZI BİLİM ADAMLARI

Urfa ve bölgesindeki Harran, Suruç, Birecik v.s. gibi şehir ve kasabalar, çeşitli alanlarda bilim dünyasına hizmet eden pek çok bilim adamı yetiştirmiştir. şehrin milattan önce, çok eski tarihlere dayanan geçmişi ve üzerinde barındırdığı kültürler, bu bölgeyi, bilim, ticaret ve kültür yönünden zenginleştirmiş; İslamî dönemlerde de kalkınmaya damgasını vurmuştur. Bölge; Hermetikler, Sümerler, Hititler, Asurlular zamanında önemli yer tutmuştur. İslamî dönemde ise; yönetime geçen Emevîler zamanında bir ara İslam başkenti olmuş, Abbâsîlerin başlangıcında, İslâmî bilimler yönünden en parlak dönemlerini yaşamıştır. Bu tarihlerden sonra çarpışmalara sahne olan bölge, barındırdığı bilim adamlarının ayrılmalarıyla, bu değerini bir daha da geri alamamıştır.Bölgede, zamanla tıbda, astronomide, matematik, felsefe, mantık, tarih, tefsir, hadis, fıkıh ve edebiyat sahalarında, pek çok bilim adamı yetişmiştir. Bu bilim adamları, o zamanlar üç kıtaya ve İslam dünyasının her tarafına yayılmış ve birikimlerini de oralara götürmüşlerdir. Bunun tersi de olmuş ve pek çok bölgeden tahsil için buraya gelmişlerdir. Bölgede; tıb, matematik, geometri, hendese, astronomi, fizik, felsefe ve insan bilimlerinde; Sabit b. Kurra, Câbir b. Sinan el-Battânî, Sinan b. Sâbit b. Kurra, bunun oğlu Sâbit b. Sinan b. Kurra, Sâbit b. İbrahim b. Zehrun, Ebu İshak İbrahim, Harranlı İbn Vasîf, Yunus el-Harranî, Hilal b. İbrahim es-Sâbi', Hilal b. Muhassin es-Sâbi' ve bunun oğlu Ğarsunni'me b. Hilal gibi âlimler yetişmiştir. Tefsir, hadis, fıkıh, tarih ve edebiyat gibi İslam bilimlerinde ise; Harranlı İbn Celebe, Fityan b. Meyyâh es-Sülemî el-Harranî, Muhammed b. Ali b. Sadaka, Ebu Senâ' Hammad b. Hibetullah el-Harranî, Hamza b. Ali b. Kubaytî, Ebu Muhammed b. Ye'îş el-Harranî, Ebu Muhammed Abdulkadir er-Ruhâvî, Ebu Fazl Yusuf es-Sekâkînî, Fahruddin Muhammed b. Hıdır b. Teymiyye el-Harranî, Yakub b. Sâbir b. Berekat el-Mıncenîkî, Nasîhuddin Abdulkadir b. Seleme el-Harranî, Seyfuddin Abdulganî b. Fahruddin Muhammed b. Teymiyye, Necmuddin Ebu Berekât Abdusselam b. Teymiyye, Abdulkadir b. Abdulganî b. Teymiyye, Ebu Mehâsin Abdulhalim b. Abdusselam b. Teymiyye, şerefuddin Abdullah b. Abdulhalim b. Teymiyye, şeyhulislam Takiyuddin Ebu Abbas b. Abdulhalim b. Teymiyye el-Harrani, Hayat b. Kays b. Reccal b. Sultan el-Ansarî, Hayat b. Kays b. Abdulaziz el-Harranî gibi büyük İslam alimleri yetişmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Urfa, Yöre, Tarih, Bilim

PDF

___

KAYNAKÇA
Abbas, İhsan (1959), el-Arab Fi Sıkılliyye, Kahire: Dar el-Maarif. Annân, M. A. (ts.), Terâcum İslamiyye, Kahire: Dar Sadır. Ansârî, A. (1968), Me'âlimu'l-İmân (th.ı. şebbûh), Kahire: Mektebet el-Hanci. Arberry, J. A. (1956), A Handlist of the Arabic Manuscripts in the Chester Beauty, Dublin: Chester Library. el-Askalânî, ıbn Hacer (h.1348), ed-Durer el-Kâmine, Haydarabad: ed-Dekin. Avcı, N. (1992), Muvaffakuddin Abdullatif el-Bağdadî'nin Dinî ılimlerde Eğitimi ve Öğretimi, Erciyes Üniv., Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını No. 14, Kayseri: Erc.Ü. ... , N. (1995), Harran'ın Yetiştirdiği Kadın ve Erkek Alimler, Erciyes Üniv., Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını No. 18, Kay¬seri: Erc.Ü. ... , N. (1999), Harranlı Yazar ve Tarihçi Ebu'l-Hüseyn Hilâl b. el-Muhassin es-Sâbi' el-Harranî, Hayatı ve Eserleri, Edessa Kültür Dergisi, 1999/3, sayı: 7. ıstanbul: Alfa Basımevi. Azîmî, (1988), Tarih (yay. A. Sevim), Ankara: TTK. el-Bâcî, Abu Abdullah (h.1323, el-Hulâsa en-Nakıyye, Tunus: ed-Dar el-Ara¬biyye. Bağdadî, H. (1931), Tarih Bağdad, Kahire: Dar el-Kutub. Bağdadî, ı. (1945-1947), İzâh el-Meknûn, ıstanbul: el-Matbaa el-Be-hiyye. Beyhakî, (1946), Tarih el-Hukemâ' (yay. M. K. Ali), Dimaşk: Dar et-Tu¬ras. Brockelmann, C. (1983), Tarihu'l-Edebi'l-Arabî (çev. S.Y. Bekr), Ka-hire: Dar el-Ma¬arif. el-Cezerî, ş. (1932), Ğâyetu'n-Nihâye Fi Tabakati'l-Kurrâ (yay. Bergs¬taesser), Kahire: el-Mekteb et-Ticarî. Danişmend, ı. H. (1971), ızahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, ıstanbul: Tür¬kiye Yayınevi. Demirkent, I. (1987), Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, Ankara: TTK. Duran, F. S. (ts.), Büyük Atlas, Akara: MEB. Ebu Halil, ş. (1984), Atlas et-Tarih el-Arabi, Dımaşk: Dar el-Fikir. Ebu Hayyân, Tevhidî (1939), el-ımtâ' ve'l-Mu'ânese (th. A. Emin ve A. ez-Zeyn), Kahire: Mektebet el-Hayat. Ebû şucâ', (1916), Zeyl Tecaribi'l-Umem, Kahire: el-Mekteb et-Ti-cari. Emârî, M. (1957), el-Mektebe el-Arabiyye es-Sıkılliyye, Leipzig: W.G.Press. Fahri, M. (1987), ıslam Felsefesi Tarihi (çev. K. Turhan), ıstanbul: Yayınevi yok. Günel, A. (1970), Türk Süryanileri Tarihi, Diyarbakır: Sur Matb. Harezmî, (1895), Mefâtîhu'l-Ulûm, Leiden: Brill. el-Harîrî, K. (19873), el-Makâmât, Beyrut: Dar Sadır. Hattâb, M. ş. (1972), Beyne'l-Akîde ve'l-Kıyâde, Beyrut: Dar el-Fikir. ... , (1966), Kâdet Feth el-Mağribi'l-Arabî, Beyrut: Dar el-Fikir. Işıltan, F. (1960), Urfa Bölgesi Tarihi, ıstanbul: ıst.Ü.EF.Y. İbn el-Adîm, (1989), Buğyet et-Taleb Fi Tarih Haleb (yay. A. Se-vim), An¬kara: TTK. İbn el-Cevzî, (h.1360), el-Muntazam, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. İbn Culcul, (1955), Tabakât el-Atıbbâ' ve'l-Hukemâ' (th. F. Seyyid), Kahire: el-Mekteb et-Ticarî. İbn Ebi Usaybi'a, (1886), Uyûnu'l-Enbâ' Fî Tabakati'l-Atıbbâ', Ka-hire: el-Mekteb et-Ticari. İbn el-Esîr, (1966), el-Kâmil Fi't-Tarih, Beyrut: Dar Sâdır. İbn Haldun, (h.1284), Tarih el-ıber, Kahire: Dar et-Turas el-Arabi. İbn Hallikan, (1948), Vefeyatu'l-E'yân, Kahire: Dar el-Kutub el-Mısrıyye. İbn ımad, el-Hanbelî (h.1350), şezerat ez-Zeheb, Kahire: Dar et-Turas. İbn izârî, el-Marrâkuşî (1948), el-Beyan el-Muğrib (th. J.Colan ve L. Proven¬sal), Leiden: Brill. İbn el-Kalanisî, (1903), Zeyl Tarih Dımaşk (yay. H.F. Amedroz), Le-iden: Brill. İbn Kesîr, (1988), el-Bidaye ve'n-Nihaye (th. A. şîrî), Beyrut: Dar ihya' et-Turas el-Arabi. İbn en-Nedim, (1964), el-Fihrist (th. Flogel), Beyrut: Mektebet Hay-yat. İbn Receb, (1951), Zeylu Tabakati'l-Hanâbile, Dımaşk: Dar el-Kutub. İbn Tağri Birdî, (1956), el-Menhelu's-Sâfî (th. A.Y. Necati), Kahire: Matb. Dar el-Kutub el-Mısrıyye. İbn Tağri Birdî, (1956), en-Nucûm ez-Zâhire, Kahire: Dar el-Kutub. Kâtip Çelebi, (1941-1943), Keşfu'z-Zunûn, İstanbul: el-Matbaa el-Be¬hiyye. Kehhâle, O. R. (1957), Mucemu'l-Muellifin, Beyrut: Dar İhyâ' et-Tu-ras. Keklik, N. (1969), İslam Mantık Tarihi ve Farabi Mantığı, İstanbul: Yok. Kıftî , Y. (1952), İnbâh er-Ruvât Fi Enbâh en-Nuhât (th. M.E. İbrahim), Ka¬hire: Dar el-Kutub. el-Kindî, Ebu Omar Y. (1912), el-Vullât ve'l-Kudât, Leiden: Brill. Komisyon, (1982), Atlas el-Alem, Beyrut: Mektebet Lübnan. Komisyon, (1966), el-Esas Fi Tarih el-Edeb el-Arabî, Bağdat: Matbaat el-Hu¬kume. Makrîzî, (h.1325), el-Hitat ve'l-ı'tibâr, Kahire: Bulak. ... , (1967), İtti'âzu'l-Hunefâ' Bi Ahbari'l-E'imme ve'l-Hulefâ' (th. C. şeyyal), Kahire: Dar Sadır. Medenî, A. T. (h.1365), el-Muslimun Fi Ceziret Sıkılliyye ve Cenub İtalya, el-Cezair: eş-şerike el-Vataniyye. Muhammed, M. A. (ts.), Huneyn İbn ıshak ve'l-Asru'z-Zehebî Li't-Terceme, Beyrut: Dar Sadır. Murtazâ, ş. (1958), Divan, Kahire: Dar el-Kutub. Mustafa, ş. (1979), et-Tarih el-Arabi ve'l-Muerrihûn, Beyrut: Dar el-İlim Li'l-Melâyîn. Nebhânî, E. Hasan (1948), Tarih Kudât Endelüs, Kahire: el-Mekteb et-Ti¬cari. Rıza, A. (1924), Urfa Mücadelesi, Sinop: Sinop Matbaası. Rozanthal, F. (1959), ılmu't-Tarih ınde'l-Müslimîn (çev. A.S. Ali), Beyrut: el-Mekteb et-Ticari. Safadî, S. (1953), el-Vâfî Bi'l-Vefeyât, Dımaşk: Matbaat Vezaret el-Maarif. Sehâvî, (h.1353), ed-Dav' el-Lâmi', Beyrut: Mektebet el-Hayat. Sem'ânî, (1964), Ensâbu'l-Eşrâf, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. Serkîs, Y. ı. (1928), Mucemu'l-Matbû'ât el-Arabiyye ve'l-Mu'arraba, Kahire: Dar el-İlim. Sevim, A. (1989), Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, Ankara: TTK. Seyrâfî, (1905), Kanun Divan er-Rasâil, Kahire: Dar et-Turas. Seyyid, F. (1962), Fihrist Mahtutat Daru'l-Kutub el-Mısrıyyi, Kahire: Dar el-Kutub. Subkî, (h.1324), Tabakatu'ş-şâfi'iyye, Kahire: el-Matbaa el-Hüsey-niyye. Suyûtî, (1967), Husnu'l-Muhâdara (th. M.E. İbrahim), Kahire: Dar et-Turas. Sümer, F. (1972), Oğuzlar (Türkmenler), Ankara: AÜ.DTCF.Y. Şelebî, A. (1966), et-Tarih el-İslamî ve'l-Hadâra el-İslamiyye, Kahire: Mekte¬bet en-Nahda. Taberî, (h.1358), Tarih, Kahire: el-Matbaa el-Hüseyniyye. The Britannica Encyclopedia, (1907), "Edesse" mad, Manchester: Univ. Press. Tuncel, M. (Danışman) (1991), İl-İl Büyük Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: Milliyet Yayını. Turan, O. (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Turan Neşriyat. Uzunçarşılı, ı. H. (1975), Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK. Yafi'î, (h.1339), Mirâtu'l-Cinân, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. Yakut, H. (1905), Mucemu'l-Buldan, Kahire: Dar el-Kutub. ... , H. (1932), Mucemu'l-Udebâ', Kahire: Dar et-Turas. Zebîdî, M. (h.1306), Tâcu'l-Arûs, Kahire: el-Matbaa el-Hayriyye. Zehebî, (h.1368), Duvelu'l-İslam, Kahire: Dar el-Kutub. ... , (1974), Duvelu'l-İslam, Kahire: Mektebet el-Hanci. ... , (1964), ıber (th. S. Munaccid ve F. Seyyid), Kahire: Dar Sadır. ... , (1981-1988), Siyer E'lâm en-Nübelâ', Beyrut: Dar Sadır. ... , (1955), Tezkiretu'l-Huffâz, Haydarabad: ed-Dekin. Zerkeşî, (1966), Tarihu'd-Devleteyn el-Muvahadiyye ve'l-Hafsıyye (th. Mâzûr), Tunus: Matbaat ed-Devle. Zeydan, C. (h.1328), İslam Medeniyeti Tarihi (çev. Z. Meğamiz), İstanbu: Hilal Mat.