Tanzimat'tan mütareke dönemine kadar kütüphanelere yönelik çalışmalar (1839-1922)

Tanzimat Fermanı (1839) ile birlikte Osmanlı devletinde devleti oluşturan temel kurumlarda bilgi üretim ve aktarım sistemini oluşturan kurumlarda da önemli değişiklikler yaşanmıştır. Bunlar içinde de en önem verilenleri hem askeri hem de sivil eğitim-öğretim kurumlarıdır. Bu dönemde "devlet" olma özelliği ve devleti meydana getiren unsurların / kurumların yönetilmesi ön plana çıkarılmaktadır Burada çalışmanın konusu gereği eğitim-öğretim kurumları ve bu kurumların ayrılmaz birer parçası olan kütüphaneler ve bunların toplumun bilgilenmesindeki rolleri, üzerinde durulacaktır Bilgi merkezlerinin üretilen bilginin toplumsallaşmasında kullanılmasının Osmanlı devletinin siyasi ve toplumsal yönden önemli dönüşümler geçirdiği dönemler ışığında ele alınması, kütüphane kurumu ve onun hizmetlerine olan bakış açısını ortaya koymakta daha verimli olacaktır Çalışmada, 1839-1922 yılları arasında kütüphaneler ile ilgili yapılmış siyasi, hukuki ve kültürel gelişmeler örnekleriyle ele alınacaktır

The policies for libraries from the tanzimat to the armistice (1839-1918)

Tanzimat (1839) created significant changes not only in state institutions but also in the institutions that constituted the system of the production and distribution of knowledge. The most important ones of these institutions were the military and civil educational institutions The reorganization of essential government institutions and institutions forming the knowledge production and dissemination system have not only affected the formal organizational structure of the state but also changed social, cultural and political life in the society We believe that state institutions should be analyzed by considering both the relations among them and with the existing environment in which they took place in order to have a clear understanding of the effects of this reorganization. Therefore, we claim that Ottoman libraries and their services must be examined in the light of various periods that can be considered as cornerstones which deeply affected social, cultural and political life in the Ottoman Empire This paper examines the reorganization of educational institutions in connection to the libraries; and emphasizes the role of libraries in dissemination of knowledge to society. This paper also aims to explain how libraries and their services were comprehended and affected by the reorganization of the state (1839-1922) with respect to political, legal and cultural changes through related examples.

___

  • A Fuad (1924), "Kütübhanelerde Islahat Münasebetiyle", Mıhrab. S. 13-14, s. 449-452
  • Ahmed Zeki (1909), Dersaadet Umumi Kütüphanelerinin Tanzim ve Tensikine Dair Sadr-i Azam Hilmi Paşa Hazretlerine Takdim Olunan Takrir, Dersaadet: Matbaa-i Ahmed İhsan Akyüz, Yahya (1991), Tanzimat Dönemi Eğitiminin özellikleri", Tanzimat'ın 150 Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu Bildiriler içinde (389-401). Ankara: Milli Kütüphane.
  • Anameriç, Hakan ve Fatih Rukancı (2009), "Rasadhane-i Amire'ye 1869 Yılında Alınan Bazı Araç ve Kitaplar Hakkında Belgeler", Ankara Üniversitesi Dil ve Thrih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 49 S.2, s. 223-244.
  • Anameriç, Hakan ve Fatih Rukancı (2009), "Libraries in the Middle East During the Ottoman Empire (1517-1918)". Ubri, Vol. 59 Iss. , pp. 145-154
  • Bayraktar. Nimet (1982), "Yazma ve Basma Kütüphane Fihristleri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. S. 21. s. 127-159.
  • Berkes. Niyazi (1973), Türkiye'de Çağdaşlaşma, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
  • Bilim. Cahit (1985), "İlk Türk Bilim Akademisi: Encümen-i Daniş", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C.3. S.2. s. 81-104
  • Candemir, Murat (2010), Babıali Kütüphanesi Katalogları, İstanbul. Titiz Yayınları.
  • "Cemiyet-i llmiye-i Osmaniye Nizamnamesidir" (1862), Mecmua-i Fünun, C I, S İ), s. 2-10.
  • "Cemiyet-i llmiye-i Osmaniye Nizamnamesidir" (2006), Kütüphanecilik ve Çeşitli Alanlara Ait Belgelerin TYanskripsiyonu içinde (70-87). Transkribe Eden: Hakan Anameriç. Edi: Fatih Rukancı ve Hüseyin Odabaş. Ankara Ankara Üniversitesi.
  • Çavdar. R. Tuba (1995), Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Kütüphanelerinin Gelişimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Ege. Melih (1979). 71ırkiye Büyük Millet Meclisi Kitaplık Müdürlüğü Tarihçesi, özet, Ankara: [yayt.y.].
  • Ergin. Osman (1942), Türkiye Maarif Tarihi İstanbul Mektepleri ve /lim, Tterbiye ve Sınat Müesseseleri Dolayısıyle. c.2. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
  • Güleş, İsmail (1995), "Devr-i Hamidi Katalogları", Müteferrika Kıtabiyat Dergisi, 1995 (Güz 7), s. 171-180
  • Hamit Zübeyr (1925), "Kütübhanelere Dair". Maarif Vekaleti Mecmuası. S.4, s. 24-28.
  • Hürriyet ve hilaf Flrkası Programı ve Nizamnamesi (1912), İstanbul: Şems Matbaası.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin (1987) "Modernleşme Süreci İçinde Osmanlı Devletinde İlmi ve Mesleki Cemiyetleşme Hareketlerine Genel Bir Bakış", Osmanlı İlmi ve Mesleki Cemiyetleri / Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu 1987 içinde (1-31). Yay. Hazl-Ekmeleddin Ihsanoğlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
  • Ihsanoğlu, Ekmeleddin (1992). "Tanzimat öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim ve Eğitim Anlayışı". 150. Yılında Tanzimat içinde (335-396). Yay Hazl. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Atatürk Kültür. Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • İnal, Ibnülemin Mahmut Kemal (1982). Son Sadrazamlar, C. 3, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • "İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Kitapların Defter Olunmasına Dair (1990), Kütüphanecilikle İlgili Osmanlıca Metinler ve Belgeler içinde (381-383). Haz: İsmail E Erünsal. İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
  • "İstanbul Kütüphanelerinin Toplu Kataloguna Dair" (1990). Kütüphanecilikle İlgili Osmanlıca Metinler ve Belgeler içinde (384-386). Haz: Ismanil E. Erünsal. İstanbul: istanbul Üniversitesi.
  • İzmir Vilayeti İstatistik Müdiriyeti (1921). İzmir Vilayeti Kütüphaneler İstatistiği. İzmir: Nafiz Mustafa Matbaası.
  • Karal, Enver Ziya (1970), Osmanlı Thrihi. C.2. Ankara: Türk Tarih Kurumu
  • Karal. Enver Ziya (1999), Tanzimat-1 Hayriye Devri (1839-1856), İstanbul. Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık.
  • Keseroğlu, Hasan (1989), Halk Kütüphanesi Fblitikası ve TUrkiye Cumhuriyeti nde Durum. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.
  • "Kütüphane-i Umumi Hakkında" (2007), Çev: Fatih Rukancı Osmanlıca Belgelerde Kütüphaneciliğimiz içinde (131-137), Yay. Haz: Fatih Rukancı ve Hakan Anameriç, Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
  • "Kütübhanelerin Suret-i İdaresi Hakkında Neşr Idilen Talimatnamenin Suretidir" (2006), Transkribe eden: Hakan Anameriç. Osmanlıca Metinler. Kütüphanecilik ve Çeşitli Alanlara Ait Belgelerin 7Yanskripsiyonu içinde (64-69): Edi: Fatih Rukancı ve Hüseyin Odabaş, Ankara: Ankara Üniversitesi.
  • Maarif-i Umumi Nezareti İdaresinde Bulunan Mekatib-i Ibtidaiye, Rüşdiye. İdadiye, Aliye ile Mekatib-i Hususiye ve Ecnebiyyenin ve Dersaadetde Tahrir-i kra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiği. 1310-1311 Sene-i Dersiye-i Maliyesine Mahsusdur, Dersaadet: Matbaa-ı Amire.
  • Maarif-i Umumi Nezareti İdaresinde Bulunan Mekatib-i Ibtidaiye. Rüşdiye. İdadiye, Aliye ile Mekatib-i Hususiye ve Ecnebiyyenin ve Dersaadetde Tahrir-i kra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiği. 1311-1312 Sene-i Dersiye-i Maliyesine Mahsusdur (1901), Darü'l-Hilafetü'l-Aliyye: Matbaa-ı Amire
  • Mahmud Cevad Ibnü'ş-şeyh Nafi (2001), Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i ftşkilat ve İcraatı.- XIX Asır Osmanlı Maarif Tarihi. İstanbul.
  • Macfarlane, Charles (1829). Constantinople in 1828 A Residence of Sxteen Months in the TUrkish Capital and Provinces: With an Account of the Present State of the Naval and Military Power, and of the Resources of the Ottoman Empire, London: Saunders and Otley.
  • Mehmed Esad (1895/1896). AfiraH Mühendishane-i Berr-i Hümayun, Istanbul: Karabet Matbaası.
  • Mehmed Esad (1893/1894), Mırat-ı Mekteb-i Harbiye, İstanbul.
  • Memalik-i Mahrusa-i Şahaneye Duhul ve İntişarı Memnu Bulunan Kütüb ve Resail-i Muzırrenin Esamisini Mübeyyin Cetveldir Catalogue Des Livres et des Brouchures dont I Enirde dans I Empire Ottoman a 6t6 Interdite (1901), İstanbul: Amire Matbaası
  • "Mili Kütübhane" (2007), Transkribe eden ve sadeleştiren: Hakan Anameriç Osmanlıca Belgelerde Kütüphaneciliğimiz içinde (177-181). Edi: Fatih Rukancı ve Hakan Anameriç. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği
  • Muallim M. Cevdet (1914), "Darülmuallimin Kütüphanesi, Müzesi ve Tedrisat Mecmuası", Tidrisat Mecmuası, S.32.
  • Our, Vedat (1982), "Encümen-i Daniş (1) İlk Türk Bilim Akademisi 1851-1862", Mülkiyeliler Birliği Dergisi, S. 68-69, s. 28-31.
  • Osmanlı /ttihad ve Terakki Cemiyeti Program ve Nizamnamesidir (1917), İstanbul: Tanin Matbaası.
  • Osmanlı Ittihad ve Terakki Cemiyetinin 1329Senesi Siyasi Programı (1911), |y.y.|: [yayl y.|
  • Sayılı, Aydın (1985), "Batılılaşma Hareketimizde Bilimin Yeri ve Atatürk", Erdem. C.l. S. 2, s. 309-408.
  • Soysal, Özer (1981), "XIX ve XX Yüzyıllar Osmanlı Siyasal Yaşamının Kütüphane Kurumunu Etkileyen İki Olgu", VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri içinde (1113-1125) Ankara: Türk Tarih Kurumu
  • Soysal, Özer (1998), Türk Kütüphaneciliği Belgeler Geleneksel Yapıdan Yeniden Yapılanışa, C 1 Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
  • Soysal, özer (1998), Türk Kütüphaneciliği Belgeler. Yazıtlar/Yapı (Ek II 1/3)XIX Yy. flk Çeyrek-XX. Yy. Hk Çeyrek, C..6. Ankara: T.C: Kültür Bakanlığı.
  • Soysal, özer (1998), 71irk Kütüphaneciliği. Derme. Derleme, Yönetim - Yasama - Siyaset ve Kütüphane, Basında "Kütüphane"/Anadolu da "Milli Kütüphane", Mevzuat Ek IV-X, C.3. Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü
  • Şenalp, Leman (1998), İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Başlangıcından Günümüze,Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
  • TBMM Kütüphanesi nin Kuruluş Süreci ve İlk Sınıflama Çalışmaları: Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi fihristi Mukaddime (2004), Haz: Fatih Rukancı ve Hakan Anameriç. Ankara: TBMM Kültür. Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
  • T.B.M M. Zabıt dridesi (1920), C. 4. Ankara: TBMM
  • Tekeli, İlhan ve Sevim İlkin (1999), Osmanlı İmparatorluğu nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: TTK
  • Tunaya, Tarık Zafer (1998), Türkiye'de Siyasi fürtiler Qlt I Meşrutiyet Dönemi 1908-1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Tunaya. Tarık Zafer (1998), Türkiye'de Siyasi Partiler. ait II Mütareke Dönemi 1918-1922. İstanbul: İletişim Yayınları
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi nin Çağdaş Düzeyde Enformasyon Hizmeti Vermeye Yatkın Bir Düzeye Nasıl ve Ne Gibi Olanaklarla Getirilebileceği Hakkında Rapor (1974), Haz: Osman Tekin Aybaş Ankara Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Komisyonu.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1982), Osmanlı Tarihi cA/. Ankara Türk Tarih Kurumu
  • Belgeler
  • "Avrupa 'da muzır neşriyatta bulunan dazı gazetelerin Memalik-i Şahane ye sokulmalarının men edilmesi" (1891), D AG M BOA. t.DH. 1244/97487 10 Safer 1309(15 Eylül 1891).
  • "Babıali'de bir kütüphane inşası", DAGM. BOA. I.HUS. (Iradeler-Hususi) 9/I3I0-Ş042, 9 Şevval 1310 (26 Şubat 1893).
  • "Beyazıt imareti ile Misafirhane-i Askeri arasındaki vakıf karyelerinde bulunan ahalinin ikameti için yapılmış olan binanın külüphane-i umumiyeye dönüştürülmesi" (1882), DAGM BOA. I..DH., I295/-2/102038, 15Zi'l-kade 1299(28 Eylül 1882).
  • "Dcrsaadet ve bilad-ı selase kütüphanelerinde bulunan kitapların tasnif edilerek kayıt altına alınması" (1851), DAGM BOA A. AMD.. 27/39, 14 Rebiulahir 1267 (16 Şubat 1851).
  • "Dersaadet ve bilad-ı selasede mevcud matbaaların belli bir düzene sokulması" (1856), DAGM BOA. I MVL.. 356/15604, 12 Zil kade 1272 (15 Temmuz 1856)
  • "Dersaadette bulunan kütüphanelerin tahriri" (1862), DAGM. BOA I. MVL. 467/21180, 5 Muharrem l279(3Temmuz 1862).
  • "Darülfünun da inşa olunan kütüphaneye konulmak üzere Rıris'den kitap gönderileceği (1869), DAGM BOA. I.HR.., 238/14123, 25 Rebiülevvel 1286. (5 Temmuz 1869).
  • "Hapishane-i Umumi'de açılan kütüphanede mevcut kitaplar listesinin sunulduğu"(1915), DH .MB HPS.. 26Cemaziyülevvel 1333. (II Nisan 1915).
  • İstanbul ve bilad-ı selasede bulunan vakıf kütüphanelerinde mevcut kitapların tür ve adetleri". DAGM BOA -1/-1/21346, Ev.d.
  • "İstanbul'da bazı cami ve kütüphanelerdeki kıymetli eserlerle Musaf-i Şeriflerin çalınıp Avrupalı antikacılara satılmaya çalışılması üzerine, eserlerin bir nüshasının Kütübhane-i Umumi ye konulması ile sair tedbirlerin alınması hakkında" 885), DAGM BOA I. MVL.. 5/6. 03 Zil hicce 1302 (13 Eylül 1885).
  • "Kastamonu, Trabzon ve Hicaz vilayetleriyle Kate-i Sultaniye ve Urfa livalarına külüphane-i umumi tesisi için mezkur yerlerin 1332 senesine ait hususi bütçelerine tahsisat konulması isteği" (1915), DAGM BOA. DH.UMVM. 66/49 26 Cemaziülevvel 1333(11 Nisan 1915).
  • "Kütüphanelerde bulunan kitapların tasnifi ile meşgul olan Ali fethi Efendiye atiye-i seniyye verilmesi ve rütbesinin terfii "(1854), DAGM. BOA. A.AMD 60/53 (1854).
  • "Maarif-i Umumiye Nizamnamesi". (1869). DAGM. BOA., Y..EE.. 112/6. 24 Cemazi'ül-ahir 1286(1 Ekim 1869)
  • "Mahall-i metruke dahilinde muattıl kalan kütüphanelerdeki eserlerin Dersaadete nakli" (1882), DAGM. BOA. I. H D 860/68882. 7 Zil kade 1299 (20 Eylül 1882).
  • "Mukaddemce Babıalide vuku bulan teşrif-i hazret-i cihandaridc Meclis-i Vala'da kıraat olunan mübarek hatt-i hümayun mantuk-ı celili üzre mamuriyet-i mülk ve tebaa hakkında bazı mevad-ı tesisiyeyi şamil Meclis-i Vala mezkurdan yazılan üç bend ve bir kıta mazbatanın takdimine dair tezkire-i samiye" (1845), DAGM. BOA. I MSM. 3/44, 26 Muharrem 1261 (4 Şubat 1845).
  • Tervic-i ulum-u fünun-ı mütenevvia maksadıyla Darülfünun un sonunda yapılması kararlaştırılan Encümen-i Danişln suret-i teşekkülüne dair"(1851), DAGM BOA. I..MVL. 208/6740, 13 Cemaziyülahir 1267(15 Nisan 1851).