Keşif Defteri Işığında Erzincan- Refahiye/Yazıgediği Köyü’nde Bulunan Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa Camisi

Cami, Erzincan’ın Refahiye ilçesine bağlı Yazıgediği köyünde bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerindeki inşa kitabesine göre Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa tarafından 1893 yılında yaptırılmıştır. 1891 yılından önce caminin inşası için projesi Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa tarafından hazırlanmış, ancak gerekli olan araç ve gerecin olmadığı 1891 yılında Nezareti- Umur-ı Bahriye (Deniz İşleri Bakanlığı) tarafından bildirilmiştir. Daha sonra cami bu köyde bir ihtiyaç olması üzerine 1893 yılında tamamlanmıştır. Cami dikdörtgen plan özelliğinde olup düz ahşap tavan ile örtülüdür. 16 adet ahşap ayak tarafından üst örtü desteklenmektedir. Orta bölümde bulunan ahşap ayaklar üzerinde bulunan yastıklarda ahşap oyma tekniği ile yapılmış madalyona benzer süsleme bulunmaktadır. Son cemaat yeri bulunmayan caminin kuzey bölümüne sonradan giriş mekanı eklenmiştir. Cami, beton harç ile sıvandığından duvar örgüsü görünmemektedir. Ancak beden duvarlarındaki sıva izleri ve dökülmelerden anlaşılacağı üzere kesme taş malzeme ile kaplanmıştır. Harim kapısı ve pencere sövelerinde de kesme taş malzeme kullanılmıştır. Güney yönde yer alan mihrap, sonradan yağlı boya ile boyanmıştır. Minber sonradan eklenen yeni bir unsurdur. Kuzeyde batı yönden merdivenle çıkılan kadınlar mahfili, doğu-batı doğrultuda uzanmaktadır. Caminin plan ve mimari özellikleri, Erzincan ilindeki cami mimarisi ile paralellik göstermektedir. Osmanlı Döneminde inşa edilen bu camiler küçük boyutlu, sade ve basit bir mimariye sahiptirler. Yapılan çalışmada yapı hakkında, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler değerlendirilerek ve yapının günümüzdeki durumu, plan ve mimari özellikleri değerlendirmeye alınmıştır. Yapının inşa süreci, inşa kitabesi ayrı başlıklar halinde incelenmiştir. Keşif defterinde bulunan projede yer alan plan, kesit gibi bilgilere çalışmada yer verilmiş olup mevcut cami ile benzer ve farklı özellikleri ele alınmıştır. Son cemaat yeri ve tabuthane bölümünün olmayışı, ahşap minarenin konumu, pencere ve ahşap taşıyıcı sayılarındaki farklılıklar dikkati çeken unsurlardır. Erzincan iline bağlı Refahiye, Erzincan-Sivas karayolu üzerindedir. Refahiye, 1872 yılına kadar Osmanlı idari taksimatında “Gercanis” ismi ile anılmıştır. Gercanis, önceleri Kemah’a bağlı bir nahiye iken sonradan Erzincan Sancağına bağlanmış ve günümüze Refahiye kazasının merkezi olarak gelmiştir. Köyün ne zaman kurulduğu bilinmemektedir. Kayıtlarda köyün ismi “Pusans”, “Posans” olarak geçmektedir. Köy, Refahiye ilçe merkezine 25 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Günümüzde ibadete açık olan cami oldukça bakımsız bırakılmış ve restore edilmeye ihtiyaç duymaktadır. Caminin korunması, mimarisine uymayan eklentilerin kaldırılarak özgünlüğünün korunması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, keşif defteri, Refahiye, cami, mimari

Minister Of The Navy Hasan Hüsnü Paşa Mosque Located In The Village Of Erzincan-Refahiye/Yazıgediği In The Light Of The Exploration Book

The mosque is located in the village Yazıgediği depending on the county Erzincan’s Refahiye. According to the construction inscription on the entrance gate, it was built in 1893 by the Minister of the Navy Hasan Hüsnü Pasha. Before 1891, the project fort he construction of the mosque was prepared by the Minister of the Navy1 Hasan Hüsnü Pasha, but it was reported by the Ministry of Naval Affairs in 1891 that there were no necessary tools and equipment. Later, the mosque was completed in 1893 due to a need in this village. The mosque has a rectangular plan and is covered with a flat wooden ceiling. It is covered with a hipped roof from the outside. The top cover is supported by 16 wooden legs. The pillows on wooden legs in the middle section have a medallion-like decoration made with wood carving technique. The entrance hall was added to the northern part of the mosque which does not have a final congregation place. Since the mosque is plastered with concrete mortar the masonry is not visible. However, as can be seen from the plaster traces and spills on the body walls, it was covered with cut stone material. Cut stone material was also used in the sanctuary door and window jambs. The inverted “U” shaped mihrab in the South was later painted with oil paint. The pulpit is a new element added later. The women’s hall which can be climbed from the west direction in the north extends in the east-west direction. The plan and architectural features of the mosque are in parallel with the mosque architecture in Erzincan. These mosques built in the Ottoman Period have a small size simple and simple architecture. In this study, the documents in the Prime Ministry Ottoman Archive were evaluated and the current situation, plan and architectural features of the building were evaluated. The construction process of the building and its inscription are examined under separate headings. Information such as plan and section in the Project included in the exploration book has been included in the study and its similar and different features with the existing mosque are diccussed. The absence of the narthex and the coffin section the location of the wooden minaret the differences in the number of Windows and wooden carriers are remarkable.Refahiye in Erzincan province is on the Erzincan-Sivas highway. Until 1872, Refahiye was called “Gercanis” in the Ottoman administrative division. Gercanis was formerly a sub-district of Kemah, later it was connected to the Erzincan Sanjak and has come to this day as the center of the Refahiye district. It is not known when the village was established. The name of the village is mentioned as “Pusans”, “Posans” in the records. The village is far 25 km. from district center Refahiye. The mosque, which is open to worship today, has been left quite neglected and needs to be restored. The mosque should be protected and its originality should be preserved by removing the additions that do not conform to its architecture.

Keywords:

Prime Ministry Ottoman Archives, exploration book, Refahiye, mosque, architecture,

PDF

___

Acun, H. (1981). “Yozgat ve Yöresi Türk Devri Yapıları”, Vakıflar Dergisi, 13, 635-715.
Acun, H. (1988). “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi”, Vakıflar Dergisi, 20, Ankara, 183-220.
Akok, M. (1946). “Kastamonu’nun Kasaba Köyünde Candaroğlu Mahmut Bey Camii”, Belleten, 10, Ankara, 295-301.
Aksüt, A.K. (1932). Erzincan Tarihi, Coğrafi, Toplumsal, Etnoğrafi, İdari, İhsai İnceleme Araştırma Tecrübesi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Altaş, N. (2007). Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Tarafından Tescili Yapılan Cami ve Mescitler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
Altıer, S. (2011). “Çanakkale-Bozcaadalı Bir Osmanlı Aydını: Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa (1832-1903) ve Döneminin Kültür Ortamına Katkıları”, Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim Dr. A. Mine Kadiroğlu’na Armağan, Ankara.
Babür, Y. (2019). “Refahiye’deki Bazı Yerleşim Birimlerinin Eski ve Yeni Adları Üzerine Bir İnceleme”, Refahiye Araştırmaları Sempozyumu (14-15 Mart 2019), Tam Netin Bildiriler Kitabı, Refahiye-Erzincan, 315-334.
Bulut, Hüseyin-Tozlu, Selahattin (2008). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Refahiye Kazası”, Erzincan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi.
Çal, H. (2000). Niğde Şehrindeki Ahşap Tavanlı Cami ve Mescitler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Denktaş, M. (2010). Divriği’de Osmanlı Camii ve Çeşmeleri, Sivas: Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Er, H. (2003). “Bir Eğitim Kurumu Olan: Eyüp’te Hasan Hüsnü Paşa Tekkesi ve Vakfiyesi”, Tasavvuf, S.11, 139-150.
Erdemir, Y. (1986). “Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”, Türk Tarihinde ve Türk Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, 295-312.
Erken, S. (1977). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler II, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
Gündoğdu, H. (1989). “Geçmişten Günümüze Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar”, Şehr-i Mübarek Erzurum, Ankara, 135-240.
Miroğlu, İ. (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası, Ankara: TTK Yayınları.
Naldan, F. (2016). Erzincan İli Cami Mimarisi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Naldan, F. (2019). “Refahiye Hacı Mehmet Ağa Camisi ve Çeşmesi”, Refahiye Araştırmaları Sempozyumu (14-15 Mart 2019), Tam Metin Bildiriler Kitabı, Refahiye –Erzincan, 2-10.
Naldan, F. (2020). “Hurufat Defterlerine Göre 17. Ve 18. Yüzyıllarda Gercanis’de (Refahiye) Bulunan Vakıf Eserler”, Vakıflar Dergisi, 53, 115- 131.
Öney, G. (1971). Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, Ankara: A. Ü. Yayınları
Öz, T. (1997). İstanbul Camileri I-II, Ankara: TTK Yayınları
Özdemir, M. (2007). Refahiye Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yayıncılık
Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî, C.3, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Taşçı, A. (1997). Bayburt’ta Türk İslam Devri Dini Mimari, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
Ünsal, M. (2006). Sivas İl Merkezindeki Osmanlı Camileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri.
Yurttaş, H. ve Özkan H. (2008). Yolların Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları
https://nisanyanmap.com/?yer=12633&haritasi=yaz%C4%B1gedi%C4%9 Fi Erişim Tarihi 17.02.2021