Cihanzâde Ailesi Vakıfları

Bir efsaneye göre Cihanzâde sülalesinin hikâyesi, 1522 yılında Aydın’ın Amazon bölgesinde başlamıştır. Bu efsane bize Cihanzâde ailesinin Kanuni Sultan Süleyman tarafından Koçarlı ovasının kendilerine yurtluk olarak verilmesiyle güç kazandığını, tarım ve ticaretle uğraşarak bölgenin en güçlü ailelerinden biri olduğunu söylemektedir. Yapılan araştırmalar, Menderes Türklerinin önce Koçarlı’nın Mazın (Amyzon) bölgesinde yerleşip daha sonra Aydın (Meandros)’da yaşadığını göstermektedir. Menderes Türklerinden oldukları anlaşılan Cihanzâdeler, arşiv kayıtlarında kendilerinden Aydın Güzelhisarı ve Sobuca âyanları olarak bahsetmektedir. Cihanzâdeler; “voyvoda”, “âyan”, “muhassıl vekili”, “dergâh-ı âli ser-bevvabı (kapıcıbaşısı)”, “kâtiplik” ve “kadılık” gibi önemli devlet görevlerini uhdelerinde bulundurmaları, bölgedeki âyan aileleriyle akrabalık kurmaları ve bu ailelerin bölgenin ileri gelen zengin ve soylu aileleri olmasından dolayı bölgesel bir siyasi aktör olma imkânına da kavuşmuşlardır. Cihanzâde ailesinin kimi zaman akçeye fazla zam yapmasından dolayı payitahta şikâyet edildiği ve halkla çekişmede olduğu, kimi zaman da kendi içlerinde mal ve mülk mücadelesinde olduğu görülmektedir. XIX. yüzyıl sonlarında ise aile arşiv belgelerine göre mal ve mülklerini iyi yönetememesi sebebiyle borçlandığı anlaşılmaktadır. Bütün bunların sonucunda aile; Osmanlı’nın son döneminde ekonomik gücünü zamanla kaybetmiş, sahip olduğu mülk ve topraklarını zengin vakıflar kurarak koruma yoluna gitmiştir. Cihanzâde Abdülaziz Efendi vakfını konu alan Arel’in yayınlarının dışında ailenin vakıflarını ele alan yayınlar bulunmamaktadır. Bunun yanı sıra Cumhurbaşkanlığı devlet arşivi, Cihanzâde aile arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivi ile ailenin Aydın coğrafyasında bulunan mezar taşları kaynak alınarak ilk kez detaylı bir Cihanzâde ailesi şeceresi oluşturulmuştur. Yapmış olduğumuz arşiv ve yayın taramalarında ailenin vakıflarını doğrudan ele alan ve bir bütünlük içinde inceleyen bir yayın bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu makalede 1522-1923 yılları arasında varlığını sürdüren Cihanzâde ailesinin önemli şahsiyetlerinin yanı sıra ailenin 1736 yılında ilk vakıflarını, 1882 yılında da son vakıflarını kurdukları on dört vakıf tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Âyan, Aydın, Cihanoğlu Ailesi, Cihanzâde, Koçarlı, Osmanlı, Vakıf

Cihanzade Family Foundations

According to a legend, the story of the Cihanzâde dynasty started in 1522 in the Amazon region of Aydın. This legend tells us that the Cihanzâde family gained strength when the Koçarlı plain was given to them by Suleiman the Magnificent as fief and that they became one of the strongest families in the region by engaging with agriculture and trade. Research shows that the Menderes Turks first settled in the Mazın (Amyzon) region of Koçarlı and then lived in Aydın (Meandros). Cihanzâdes, who were considered to be from the Menderes Turks, called themselves as Aydın Güzelhisarı and Sobuca notables in archive records. Cihanzâdes gained the opportunity to become a regional political actor due to holding important public positions such as“voivodship”,”notable”, “representative attorney”, dervish-i ali ser-bavvabı”, “clerk” and “judge”, and by establishing kinship with the notables families in the region which were the dignitary, wealthy and noble families. It is seen that the Cihanzâde family were sometimes complained to the Ottoman Capital due to the excessive raise they gave in akçe and they were in conflict with the people, and sometimes they struggled for property among themselves. According to archive documents, it is understood that the family got into debt due to not being able to manage their properties well at the end of the XIX. century. As a result of all this, the family; In the last period of the Ottoman Empire, lost its economic power over time, and started to protect its properties and lands by establishing wealthy foundations. There are no publications mentioning the foundations of the family other than Arel’s publications on Cihanzâde Abdülaziz Efendi foundation. In addition, the Presidential state archive, the Cihanzâde family archive, the General Directorate of Foundations archive, and the family’s gravestones in the Aydın geography were used as a source and a detailed Cihanzade family genealogy was created for the first time. In our archive and publication scannings, we have determined that there are no publications that directly address the foundations of the family and examine them in integrity. In this article, the important personalities of the Cihanzâde family, who lived between 1522 and 1923 and the fourteen foundations, the first established in 1736 and the last in 1882 by the family, are introduced.

Keywords:

Âyan (Notable Person), Aydın, Cihanoğlu Family, Cihanzade, Koçarlı, Ottoman, foundation,

PDF

___

Aktepe Münir (2006). “Manisa Ayanlarından Kara Osman Oğlu Mustafa Ağa ve Üç Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, S. 9, Ankara, s. 367-382.
Apak, İnci Ayça (2014). Tarihte Cihanzadeler ve Kurdukları Vakıflar, Uzmanlık Tezi, Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Daire Başkanlığı.
Arel, Ayda (1993). “Aydın ve Yöresinde Bir Ayan Ailesi ve Mimarlık; Cihanoğulları”, Osmanlı’dan Cumhuriyete Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, Sempozyumu, Ankara, s. 184-221.
Arel Ayda (2006). “Müderris Cihan-zade Abdülâziz Efendi ile Aydın Güzelhisarı’ndaki Camisi ve Diğer Vakıfları Hakkında..” Sanat Tarihi Defterleri 10, İstanbul: Ege Yayınları, s. 91-109.
Barkan, Ömer Lütfi (1940). “şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 6, S. 1, İstanbul, 168-181.
Akman, Ekrem (2020). “Tanzimat Sonrasında Siverek’teki Vakıflar ve Mahkemelere Yansıyan Problemleri”, Vakıflar Dergisi, s. 53, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s. 133-145.
Ertaş, Mehmet Yaşar-Kılıçaslan, Hacer (2017). “Rodos’un Fetih Günlüğü Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Rûznâmesi” Akademik İncelemeler Dergisi (Journal Academic Inquiries), Cilt/Volume:12, Sayı/Issue:1, Sakarya, s. 1-36.
Gökbel, Asaf (1936). Aydın İli Tarihi, Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar Aydın, Aydın: Halkevi Yayınları.
Gümüş, İlker (2015). Cihanoğlu Ailesine Ait Mimari Eserler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Van.
Kurukaya, Nilgün (2014). Aydın Merkezdeki Mezar taşları, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes.
Kuyulu İnci (1992). Kara Osman-Oğlu Ailesine Ait Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı yayınları 1431, Sanat Tarihi Dizisi/21, Ankara.
Nagata, Yuzo (1997). Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, Türk Tarih Kurumu, Yayınları Dizi 176, Ankara.
Sarıbey, Aysun (2013). Aydın Vilayetin’de Çiftlikler (1839-1918), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
Tül, Şükrü (2011). Ege Defteri Aıdın, İzmir.
Varol, Abdül Halim (2015). Aydın Koçarlı Cihanoğlu Camii Haziresi Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi, S. 15, s. 23-53.
Yılmaz, Muzaffer (2014). “Aydın’da Cihanoğullarına Ait İki Su Yapısı: Cihanoğlu Abdülaziz ve Atike Hanım Çeşme-Sebili”, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, C. 4 S.9, s. 115-128