İslamiyet’te Buhur Geleneği ve İran Üretimi Seramik Buhurdan Örnekleri

Türk El Sanatları’nın önemli bir grubunu teşkil eden seramik eserler, toplumların yaşayışları, ekonomileri, kültürleri, gelenekleri ve inançları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Günümüze ulaşan seramik buluntular; işlev, tür ve form bakımından çeşitlilik arz etmektedir. Buhurdanlar da bu zengin çeşitliliğin bir grubunu oluşturmaktadır. Buhurların konulduğu özel kaplara buhurdan veya tütsü kabı denilmektedir. İslamiyet öncesi dönemlerden beri kullanıldığı bilinen buhurdanlar; seramik, pirinç, bakır, bronz, gümüş ve altın gibi çeşitli malzemelerden üretilmiştir. Buhur kelimesi; Farsça “buhur”, Arapça “bahur” ve Türkçe “tütsü” gibi değişik isimlerle adlandırılmıştır. Kültürlerin ve dinlerin ortak mirası olarak kabul edilen buhur; gerek dini ritüellerde, cenaze törenlerinde ve evliliklerde gerekse de sihir, büyü ve şifa amaçlı kullanımının yanında mekâna güzel mistik koku yayması için yakılmıştır. Aynı zamanda insanlar buhuru sağlık alanında da tercih etmişlerdir. Bu çalışmada, İran menşeili 12. yüzyıla ait sırlı buhurdanlar ve İslamiyet’te buhur geleneği incelenerek, İslam sanatı içindeki yeri ve önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Çeşitli dinlerde ve inançlarda buhur yakma geleneği, özellikle dini, folklorik ve etnografik bakımdan ele alınarak, toplumlar arasındaki farklılıklar vurgulanmıştır. Ayrıca, buhur yakma geleneğinin sosyo-kültürel ve ekonomik açıdan taşıdığı anlamların tespiti amaçlanmıştır. Böylece çok az bilinen seramik buhurdanların İslamiyet’te kullanımına, işlevselliğine ve taşıdığı sembolik anlamlara dikkat çekilmesi ve bilim dünyasına katkı sunulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Buhur, buhurdan, inanç, seramik, sır, siren figürü

The Tradition Of Deep In Islam Andsamples Of Samples Made in Iran

Compromising an important group of Turkish Handcrafts, ceramic provide significant information about life, economy, culture, traditions and beliefs of the societies. Ceramic findings which reached the present day are diversified in terms of function, type and form. Incensories constitute a group of this rich diversity. Special containers in which incense is placed is called incensory or incense burner. Known to be used since pre-Islamic period, incensories were made of various materials such as ceramic, brass, copper, bronze, silver and gold. Incense is named variously in different languages such as “buhur” in Persian, “bahur” in Arabic and “tütsü” in Turkish. Considered as the shared heritage of cultures and religions, incense is burned to give off beautiful mystic scents in both religious rituals, funerals and marriages as well as its use in magic, enchantment and healing. People also preferred incense in healthcare. In this study, 12th century glazed censers of Iranian origin and incense were examined and it was tried to emphasize its place and importance in Islamic Art. Tradition of burning incense in various religions and beliefs is discussed especially in terms of religious, folkloric and ethnographic aspects and differences between communities are emphasized. In addition, this study tries to determine the meanings of incense burning tradition in sociocultural and economic aspects. Thus, it draws attention to the use, functionality and symbolical meanings of less known ceramic incensories in Islam. The aim is to contribute to the world of science.

Keywords:

Incense, incense burner, belief, ceramic, glaze, figure of siren,

PDF

___

Acara Eser, Meryem (2011). “Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Yeni Bulunan Bir Buhurdan”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 5, s.143-162.
Ağaoğlu, Mehmet (1945). “About A Type Of Islamic Incense Burner”, Art Bulletin Vol 27, s.28-45.
Akyüz, Yahya (2009). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000- M.S. 2009, Ankara: Pegem Akademi Yayınları
Altun, Ara-Carswell, John ve Öney, Gönül (1991). Sadberk Hanım Müzesi Türk Çini ve Seramikleri, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
Anonim (1985). “Buhur Merasimi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt 8, s.84.
Arık, Rüçhan ve Arık Oluş (2000). Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, İstanbul: Kale Grubu Kültür yayınları.
Ataman, Ahmet Doğan (2010). “Dünden Bugüne Kündürün Tedavideki Yeri”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları XII/1, s.61-66.
Ateş, İbrahim (1982). “Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Dergisi 15, s. 55-88.
Avşar, Lale (2012). “Kubadabad Çinilerindeki Harpi-Siren Figürünün İzini Sürerken”, Akademik Bakış Dergisi 31, s. 1-21.
Bozcu, Filiz Pelin (2010). ”Osmanlı Sarayında Sanatçı ve Zanaatçı Teşkilatı Ehl-i Hiref”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi, İstanbul.
Çevrimli, Nilgün (2018). “Zamanda-Mekânda Güzel Koku ve Vakıflar”, Vakıf ve Toplum 6, s.23-29.
Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Akaydın Kitapevi.
Ebu Davud Süleyman B. Eş’as Es-Sicistanı (2011). Sünan-ı Ebu Davud ve Tercümesi, Çev. Necati Yeniel-Hüseyin Kayapınar, İstanbul: Şamil Yayınları.
Erdem, Sargon (1992a). “Buhur”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6, s.383-384.
Erdem, Sargon (1992b). “Buhurdan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6, s.384-385.
Erginsoy, Ülker (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Fehervari, Geza (2000). Ceramıcs Of TheIslamıc World, New York: I.B. Tauris & Co Ltd.
Gedük, Serkan (2013). “Osmanlı Saray Kültüründe Buhur ve Gülsuyu Geleneği”, Topkapı Sarayı Müzesi 6, s.124-141.
Grube, Ernst (1994). The Nasser D. Khalılı Collectıon of Islamic Art Cobalt and Lustre, New York: The Nour Foundation.
Hillenbrand, Robert (2005). İslam Sanatı ve Mimarlığı, Çev. Çiğdem Kafescioğlu, İstanbul: Homer Kitabevi.
İbni, Mace (2012). Sünen-i Tercemesi ve Şerhi, Çev. Haydar Hatipoğlu, İstanbul: Kahraman Yayınları.
İbn, Rüsteh (2017). El-Alaku’n-Nefise, Çev. Ali Fuat Eker, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Kanar, Mehmet (2014). “Osmanlı Türkçesi Sözlüğü”, (Erişim Tarihi 20.09.2018), https://www. turuz.com/book/title/osmanl-turkcesi-sozluyu
Köroğlu, Gülgün (2007). “Bizans Döneminde Buhur Geleneği ve Buhurdanlar”, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, s.1-13.
Köroğlu, Gülgün (2015). “Bizans Döneminde Buhur – Buhurdan Kullanımı ve Mersin Müzesi’ndeki Buhurdan Örnekleri”, Seleucia ad Calycadnum 5, s. 51-77.
Kuşoğlu, M. Zeki (1987). “Milletlerin ve Dinlerin Ortak Mirası Buhurdanlar”, İlgi 51, s.33-35
Kürkman, Garo (2005). Toprak, Ateş, Sır Tarihsel gelişimi, atölyeleri ve ustalarıyla Kütahya çini ve seramikleri, İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayını.
Mevlana, Celalettin Rumi (1993). Mesnevi-i Şerif Tercümesi, Çev. Veled Çelebi İzbudak, Ankara, Cilt 4.
Moradi, Farhad ve Taheri, Saaed (2017). “A Comparative Study Decorating and Form Incense Burners With Graffiti Seljuk Period”, International AcademicJournal of Social Sciences 4, s.9-21.
Nuroğlu, Can (2014), “İsrail’in Doğuşu Kutsal Kitap’ın Mısır’dan Çıkış Bölümü Üzerine Bir Yorum”, (Erişim Tarihi 27.03.2019), https://books. google.com.tr/books?id=TT4İCgAAQBAJ.
Rawson, Jessica (2006). “The Chinese Hill Censer, boshan lu: A Note on Origins, Influences and Meanings”, Arts Asiatiques 61, s. 75-86.
Sakaoğlu, Necdet (1994). “Cuma Selamlığı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2, s.443-444.
Şavkay, Tuğrul (2000). Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Şekerbank Yayınları. Tunçel, Gül (2006). “Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki Madeni Buhurdanlar”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi 7, s.47-56.
Tunçel, Gül (2011). “Türk Maden Sanatı Kronolojinde İstanbul Türk Ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki İki Adet Pirinç Buhurdan”, Milli Folklor 89, s.257-264.
Yuan Yihong ve Liu Xuemei (2021). “Research on Decorative Design of Porcelain Censers in Song Dynasty”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research volume 572, s. 495-500.
Wilkinson, Charles K. (1973). Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, New York: Metropolitan Museum Of Art.
http://www.incense-burner.com Erişim Tarihi 10.01.2019