İbn Kemmûne’nin Evren Tasavvuru

Ortaçağda Aristoteles’in doğa felsefesi ve Batlamyus’un evren anlayışından yola çıkan filozoflar, fizik ve evren hakkında önemli gelişmeler kaydetmişlerdir. Batlamyus’un matematiksel modelleri ile Aristoteles’in fizik teorisinin birbiriyle tutarsız görünmesi, İbn Heysem’le (ö.1039) başlayan Yunan bilim geleneğine karşı eleştirel çalışmaları ortaya çıkarmıştır. Böylece 13. yüzyılda Bitrûcî (ö.1217), Müeyyedüddin el-Urdî (ö.1266), Nasîruddin et-Tûsî (ö.1274) ve Necmeddin el-Kâtibî el-Kazvînî (ö.1276) gibi bilim adamlarının sahip olduğu fiziksel ve matematiksel bakış açıları sayesinde alternatif evren modelleri oluşturulmuştur. Bu birikim de bir sonraki yüzyılda yetişen Kutbeddin eş-Şirâzî’yi (ö.1311) ve İbn Şâtır’ı (ö.1375) astronomi alanında önemli bir seviyeye ulaştırmıştır. Batı’da ise bu teorilerden yola çıkan Kopernik, Güneş merkezli evren modelini keşfederek bilimsel devrimin kapılarını açmıştır. Çalışmamızın konusu olan Sad b. Mansur İbn Kemmûne (ö.1284) zikredilen bilim adamlarının çağdaşıdır. Onların eserlerine özetler yazmış, atıfta bulunmuş ve felsefi problemler hakkında mektuplaşmıştır. İslam felsefe tarihinin İbn Sînâ (ö.1037) ve Sühreverdî (ö.1191) gibi büyük filozoflarının eserlerine de şerhler yapmıştır. Böylece o, geçmiş dönemin ve çağının bilim ve felsefesini çok iyi takip ederek mantık, fizik, metafizik, astronomi, tıp ve kimya dallarında eserler kaleme almıştır. Aslen Yahudi bir aileye mensup olan filozof, yaşamının büyük bir bölümünü Bağdat’ta geçirmiştir. İslam felsefe geleneğinin özellikle şerhlerle devam ettiği bu dönemde, bilim adamlarının kendilerine tevarüs eden bilgiyi nasıl yorumlayıp aktardıklarını ve evrenin fiziki yorumu üzerinde nasıl tartıştıklarını bütüncül bir şekilde görmek için, disiplinler arası bireysel çalışmaların incelenmesine de ihtiyaç vardır. Nitekim bilimsel bilginin nasıl değerlendirildiği ve özgünlükleri ancak bu şekilde ortaya çıkacaktır. İşte bu sebeple çalışmamızda İbn Kemmûne’nin evren anlayışını ele alacağız. Onun evren teorisi metafizik ve kozmolojik içeriğe sahip olduğu kadar, astronomi biliminden de esintiler taşımaktadır. Bu minvalde filozofun düşüncelerinden yola çıkarak, öncelikle evrenin nasıl meydana geldiğini ele alacağız. Sonra ay- üstü ve ay-altı âlem ayrımına dayanarak gök akılları, gök cisimleri ve yeryüzünde oluş-bozuluşun etkisiyle meydana gelen olaylar hakkında bilgiler vereceğiz. Son olarak felsefe ve bilim tarihi açısından filozofun teorilerinin bir katkısının olup olmadığını tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Evren, İbn Kemmûne, sudur, gök küreleri, gezegenler, dört unsur

Ibn Kammûna’s Thought of the Universe

ABSTRACT In the Middle Age, philosophers, who grounded on Aristotle’s philosophy of nature and Ptolemy’s understanding of the universe, improved important developments about physics and the universe. The inconsistency between Ptolemy’s mathematical models and Aristotle’s theory of physics revealed critical studies against the Greek scientific tradition that began with Ibn al-Haytham (d.1039). Thus in the 13th century, the alternative universe models have been created thanks to the physical and mathematical perspectives of scientists such as Bitrûcî (d.1217), Müeyyedüddîn al-Urdî (d.1266), Nasîruddîn at-Tûsî (d.1274) and Necmeddîn al-Kâtibî al-Kazwînî (d.1276). Scientists have created alternative universe models through their physical and mathematical perspectives. This accumulation moved up Qutbuddîn ash-Shîrâzî (d.1311) and Ibn Shatir (d. 1375), who grew up in the next century, into an important level in astronomy. In the West, Copernicus, starting from his theories, discovered the Sun-centered universe model and opened the doors of scientific revolution. In the West, Copernicus, starting from these theories, discovered the Sun-centered universe model and opened the doors of the scientific revolution. Sad b. Mansur Ibn Kammûna (d.1284) who is the subject of article, is a contemporary of the aforementioned scientists. He wrote summaries, cited references and corresponded to philosophical problems about their works. He also commented on the works of great philosophers in the history of Islamic philosophy such as Avicenna (d.1037) and Suhrawardî (d.1191). Therefore wrote the works in the fields of logic, physics, metaphysics, astronomy, medicine and chemistry by following science and philosophy in the previous period and his period. The philosopher, who originally belonged to a Jewish family, spent most of his life in Baghdad. In this period that tradition of Islamic philosophy continued with paraphrases in particular, there is need to examine interdisiplinary individual works to see how scientists interpreted and transferred knowledge which was inherited to them and how they discussed on physical interpretation of the universe in a holistic way. As a matter of fact, this is the only way that scientific knowledge is evaluated and authenticity will be revealed. For this reason, in our article, we will examine Ibn Kammûna’s understanding of the universe. His theory of the universe has metaphysical and cosmological content and also has the impact of astronomy. In this context, we will first consider how the universe came into being based on the philosopher’s thoughts. Then we will give information about celestial minds, celestial bodies and events that occur under the effect of formation-deterioration on the earth based on the distinction between the above-the-moon and the below-the-moon realms. Finally we will try to determine whether this has a contribution in terms of philosophy and history of science.

Keywords:

Universe, Ibn Kammûna, procession, celestial spheres, planets, four elements,

PDF

___

Aristoteles (1990). Oluş ve Bozuluş Üzerine, Çev. Celal Gürbüz, İstanbul: Ara Yayıncılık. Aristoteles (1996). Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınları.
Aristoteles (1997). Gökyüzü Üzerine, Çev. Saffet Babür, İstanbul: Dost Kitabevi.
Arslan, İshak (2014). “Evrenin Sınırlarını Zorlamak: Hikmetü’l-İşrak ve Şerhlerinde Meşşâî Kozmoloji Eleştirisi”, Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.I, sayı: 1, ss. 141-164.
Fârâbî (1990). el-Medînetü’l-Fâzıla, Çev. Nafiz Danışman, İstanbul: MEB Yayınları.
Fârâbî (1993). es-Siyâsetü’l-Medeniyye, Thk. Fevzî Mitrî Neccâr, Beyrut: Dârü’l-Maşrık
Huff, Toby E. (2010). Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi, Çev. İnan Kalaycıoğulları, E. Tağman, A. Yetmen, Ankara: Epos.
İbn Kemmûne (1675). Şerhu’l-Usûl ve’l-Cümel min Mühimmâti’l-İlim ve’l- Amel (Şerhu’l-İşârât), Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2516.
İbn Kemmûne (1689). et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: el-İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
İbn Kemmûne (1982). el-Cedîd fi’l-Hikme Thk. Hamîd Mer’îd el-Kübeysî, Bağdat: Câmiatu Bağdat.
İbn Kemmûne (2003). et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: et-Tabiîyyât (ed. Hossein Ziai-Ahmed Alwishah), California: Mazda Publishers.
İbn Kemmûne (2006a). el-Kelimâtü’l-Vecîze, A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna(d.683/1284) and His Writings içinde, Nşr. Sabine Schmidtke-Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, ss. 139-185.
İbn Kemmûne (2006b). Takrîbü’l-Mehacce ve Tehzîbü’l-Hucce (Telhîsü’l- Hikme), A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna(d.683/1284) and His Writings içinde, Nşr. Sabine Schmidtke- Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, ss. 196-206.
İbn Sînâ (2005a). Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik, Çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, c.II, İstanbul: Litera Yayınları.
İbn Sînâ (2005b). İşaretler ve Tembihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayınları.
İbn Sînâ (2010). Kitâbu’ş-Şifâ: Sema ve Âlem, Çev. Harun Kuşlu-Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yayıncılık.
İbn Sînâ (2013). en-Necât, Çev. Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Kaya, Mahmut (2009). “Sudûr”, DİA, İstanbul: TEDAV Yayınları, c. XXXVII, ss. 467-468.
Langermann, Y. Tzvı (2005). Ibn Kammuna and The ‘‘New Wisdom’’ of The Thirteenth Century, Arabic Sciences and Philosophy, c.15, ss. 277–327.
Müeyyedüddin el-Urdî (1995). Târîhu İlmi’l-Feleki’l-Arabi: Kitabü’l-Hey’e, Thk. George Saliba, Beyrut: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye.
Nasîreddin Tûsi (2015). “İzzeddin Eburrıza Sa’d bin Mansur İbn Kemmûne el-Bağdadî’nin Sorularına Cevaplar”. Ecvibetü’l Mesâli’n-Nasiriyye (Felsefe Mektupları Tûsi ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar), Çev. Murat Demirkol, Ankara: Fecr Yayınları, ss. 67-79.
Pattabanoğlu, Fatma Zehra (2014). İbn Kemmûne ve Felsefesi, Ankara: Elis Yayınları.
Saliba, George (2008). İslam Bilimi ve Avrupa Rönesans’ının Doğuşu, Çev. Günseli Aksoy, İstanbul: Mahya Yayıncılık.
Sühreverdî (1999). The Philosophy of İllumination: Hikmetü’l İşrâk, Ed. John Walbridge-Hossein Ziai, Provo: Brigham Young University.
Sühreverdî (2003). et-Telvîhât, Tabiîyyât, (et-Tenkihat fi şerhi’t-Telvihat, Tabiîyyât içinde, Ed. Hüseyin Ziyai-Ahmed Alwishah), California: Mazda Publishers.
Sühreverdî (2012). Hikmetü’l İşrâk (İşrak Felsefesi), Çev. Tahir Uluç, İstanbul: İz Yayınları.
Topdemir, Hüseyin Gazi-Unat, Yavuz (2019). Bilim Tarihi ve Felsefesi, Ankara: Pegem Akademi.
Unat, Yavuz (2010). “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi”, OTAM, c.II, ss. 633-687.