20. yüzyıl Dünya ve Türkiye kentleşmesi üzerine bir derleme

20. yüzyıl tüm Dünya’da her açıdan geniş çaplı ve hızlı değişimlere sahne olmuştur. Sanayi Devrimi sonrasında bilim ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler ve bunların sosyal ve mekânsal sonuçları, tüm dünyada üretim ve tüketim ilişkilerini yeniden şekillendirmiştir. Kentler bu değişimlerin izlerinin en açık göründüğü yerler olmuştur. Sanayileşmeye bağlı olarak nüfus hızla artmış, kent sayısı ve kentsel alan büyümüş, kentlerde toplumsal katmanlaşma ve işbölümü yeniden oluşmuştur. Bu süreçte kentsel alanda ekonomik ilişkiler yeniden kurulurken, kentsel mekânın planlanması ve düzenlenmesi gibi konular da yüzyılın başından sonuna kadar farklı ölçek, teknik ve içerikte ele alınmıştır. Bu gelişmeler, doğrudan ya da dolaylı Türkiye’de de etkilerini ve sonuçlarını göstermiş; Dünya’daki ekonomik politikalar ve toplumsal niteliklerde görülen değişim Türkiye kentleşmesini etkilemiştir.

A review of world and Turkey urbanisation in the 20th century

The 20th century has been the scene of wide ranging and rapid changes all over the world. The developments in science and technology after the Industrial Revolution and their social and spatial results have reshaped the production and consumption relations in the world. Cities are the places where the traces of these changes have been seen most obviously. As the results of the Industrial Revolution the population and the number of the cities has increased, the urban area has grown and the social stratification and division of labor have been re-shaped. While the economic relations have been re-established, some new issues such as the planning and organizing of the urban area have evolved and developed in different scale, technic and content from the beginning to the end of the 20th century. This process has made direct or indirect effects and created consequences on Turkey’s urbanization experience as well.

Keywords:

Urban planning, Urbanisation, 20th Century Turkey,

PDF

___

Alkan, A. & Duru, B. (Der. ve Çev.) (2002a). 20. yüzyıl kenti, İmge Yayınevi, Ankara

Alkan, A. & Duru, B. (2002b). 20. Yüzyılda kent ve kentsel düşünce. İçinde A. Alkan & B. Duru (Der. ve Çev.) 20. Yüzyıl Kenti, (ss. 7-25). İmge Yayınevi, Ankara

Aksoylu, S. (t.y.). A critical outlook to the planning practices of Turkey from the beginning of republican period. https://www.researchgate.net/publication/242656282

Balaban, O. (2010). Capital accumulation, the State and the production of built environment: the case of Turkey” [Yayınlanmamış doktora tezi]. ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü

Bilsel, F. C. , (2010). Henri Prost's planning works in Istanbul (1936-1951): Transforming the structure of a city through master plans and urban operations. From the imperial capital to the republican modern city. İçinde Henri Prost s Planning of Istanbul (ss. 101-165). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul

Bluestone, B. & Harrison, B. (1986). The great American job machine: The proliferation of low-wage employment in the U.S. economy. United States Congressional Joint Committee, Washington D.C.

Boratav, K. (2004). Türkiye iktisat tarihi 1908-2002. İmge Yayınevi, Ankara

Boratav, K. (2013). Türkiye iktisat tarihi 1908–2009. İmge Kitabevi, Ankara

Campbell, H. & Marshall, R. (2002). Utilitarianism’s bad breath? A re-evaluation of the public interest justification for planning. Planning Theory 1(2), s.163-187.

Clark, D. (1996). Urban world/global city, Routledge, London

Comte, A. (1876). The Course of positive philosophy. George Bell and Sons, London

Çoban, A. N. (2012). Cumhuriyetin ilanından günümüze konut politikası. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67/3, 75-108, Ankara

Davidoff, P. (1965). Advocacy and pluralism in planning. Journal of American Institute of Planners, 31(4), 331-338.

Doğan, A. E. (2001), Türkiye kentlerinde 20 yılın bilançosu. Praksis, 2, 97-123

Durkheim, E. (1960). The division of labour in society. Macmillan, New York.

Eraydın, A. (1988). Sermaye birikim sürecinde kentler. Defter, 5, 133-153, İstanbul

Ercan, M. A. (2016). Endüstri-sonrası kentlerin değişen ve dönüşen kamusal mekânları. Planlama, 26(3), 193–203

Erman, T. (2012). Urbanization and urbanism. İçinde M. Heper & S. Sayari (Eds.), The Routledge Handbook of Modern Turkey (ss. 293-302), Routledge, Oxford

Erman, T. (2013). Küresel ve yerel dinamikler altında ‘Anadolu kaplanı’ kentleri. İdealKent, 8, 50-73

Ersoy, M. (2007). Planlama kuramına giriş. İçinde M. Ersoy (Der.) Kentsel Planlama Kuramları İmge Kitabevi, Ankara.

Forester, J. (1989). Planning in the face of power. University of of California Press, Berkeley.

Freestone, R. & Gibson, C. (2006). The cultural dimension of urban planning strategies: an historical perspective. İçinde J. Monclús & M. Guàrdia (Eds.) Culture, Urbanism and Planning (ss. 21-41) Ashgate Publishing, Hampshire.

Friedmann, J. (1998). The new political economy of planning: the rise of civil society. İçinde: M. Douglas & J. Friedmann (Der.) Cities for Citizens Wiley, London.

Görgülü, Z. & Görgülü, T. (2010). Türkiye’de planlama ve mimarlık alanının son 10 yılı. Mimarlık Dergisi, 352, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara

Güler, B. A. (1998). Yerel yönetimler liberal açıklamalara eleştirel yaklaşım. TODAİE Yayınları, Ankara

Habermas, J. (1984). The theory of communicative action, vol I-II. Polity, Cambridge.

Harvey, D. (1990). The condition of postmodernity: an enquiry into the origins of cultural change. Blackwell, Oxford.

Hatt, P. K. & Reiss, A. J. Jr., (1957). The history of urban settlement. İçinde: Cities and Society (ss. 175-179) The Free Press, Glenceo, Illionis

Hebbert, M. & Sonne, W. (2006). History builds the town: on the uses of history in twentieth-century city planning. İçinde J. Monclús & M. Guàrdia (Eds) Culture, Urbanism and Planning (ss. 3-19) Ashgate Publishing, Hampshire.

Jacobs, J. (1961). The death and life of great American cities. Vintage, New York.

Keleş, R. (2008). Kentleşme politikası. İmge Yayınevi, Ankara

Keleş, R. & Payne, G. (1984). Turkey. İçinde M. Wynn (der.) Planning and Urban Growth in Southern Europe (ss. 165-97) Mansell, Londra

Keyder, Ç. (1989). Türkiye’de devlet ve sınıflar. Birikim Yayınları, İstanbul

Massey, D. (1984). Spatial divisions of labour: social structures and the geographies of production, Macmillan, London.

Osmay, S. (1998). 1923’ten bugüne kent merkezlerinin dönüşümü. İçinde Y. Sey (Ed.) 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul

Ökmen, M. & Parlak, B. (2008). Modernleşmeden küreselleşmeye Türk kent yönetimleri: Temel nitelikler, sorunlar ve projeksiyonlar. KMU İİBF Dergisi, 15, ss. 199-259

Punter, J. V. (1990). The privatisation of public realm. Planning, Practice and Research, 5(3), ss.9–16.

Sakarya, A. (2014). Türkiye’de ekonomi politikaları ve ülke mekânında değişim (1980-2012). MEGARON Dergisi, 9(4). ss. 243-254

Saunders, P. (1990). A nation of homeowners. Unwin Hyman, London.

Scott, J. (1998). Seeing like a state. Yale University Press, New Haven.

Sencer, Y. (1979). Türkiye’de kentleşme”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara

Smith, M. P., (1980) The city and social theory. Basil Blackwell, Oxford.

Suğur, N. (1998). Türkiye’de sosyal ve ekonomik değişmeler. İçinde İ. Güneş (der) Dünyanın ve Türkiye’nin Yakın Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1019.

Suher, H. (1996). Şehircilik. İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atelyesi, İstanbul.

Şengül, H. T. (2001). Kentsel çelişki ve siyaset: Kapitalist kentleşme süreçleri üzerine yazılar. Demokrasi Kitaplığı, İstanbul

Şengül, H. T. (2002). Planlama paradigmalarının dönüşümü üzerine eleştirel bir değerlendirme. Planlama Dergisi, 2002/2-3, ss. 8-30, Şehir Plancıları Odası, Ankara

Şengül, H. T. (2017). Türkiye’de kentleşme deneyiminin dönemlenmesi. İçinde F. Alpkaya & B. Duru (Der.) 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, ss. 407- 453, Phoenix Yayınevi, Ankara

Şengül, M. (2007). Kentleşen dünya, “küreselleşme” ve yoksulluk: Türkiye kentleşmesine bir bakış. İçinde A. Mengi (Ed.) Kent ve Politika-Antik Kentten Dünya Kentine, (ss. 89- 106) İmge Kitabevi, Ankara

Taylor, N. (2009). Anglo-american town planning theory since 1945: three significant developments but no paradigm shifts from planning perspectives. İçinde E. L. Birch (Ed) The Urban and Regional Planning Reader (ss. 96-105), Routledge

Tekeli, İ. (1986). Türkiye’de 19. Yüzyıl ortalarından 1950’ye kadar kentsel araştırmaların gelişimi. İçinde S. Atauz (Der.) Türkiye’de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi (ss. 239-268) Türk Sosyal Bilim Derneği, Ankara

Tekeli, İ. (2009). Modernizm, modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi. İlhan Tekeli Toplu Eserleri – 8, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul

Tekeli, İ. (2010). Almanca konuşan plancı ve mimarların erken cumhuriyet dönemi Ankara’sının planlaması ve konut sorununun çözümüne katkıları üzerine. Goethe-Institut, Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların İzleri Projesi, Ankara-2010, http://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/geb/sie/trindex.htm

Thorns, D. C. (2002). The transformation of cities: urban theory and urban life. Palgrave Macmillan, Great Britain

Toennies, F. (1956). Community and society. Michigan State University Press, Michigan.

TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. www.tuik.gov.tr

Ülker, B. (2018). Sürgünde modern şehircilik aklının terbiyesi. Toplumsal Tarih – Aylık Tarih Dergisi, (295), ss. 66-79, Tarih Vakfı, İstanbul

Ward, S. V. (2004). Planning and urban change. SAGE Publications Ltd., London-Thousand Oaks-New Delhi.

Watson, S. & Gibson, K. (Der) (1995). Postmodern cities and spaces. Blackwell, Oxford.

Weber, M. (1921). The city. The Free Press, New York.

Wirth, L. (1938). Urbanism as a way of life. American Journal of Sociology 44, ss.1–24

Yılmaz, E. & Çitçi, S. (2011). Kentlerin ortaya çıkışı ve sosyo-politik açıdan Türkiye’de kentleşme dönemleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), ss. 252-267.