Duyguların ve Bedenlerin Ticarileşmesi: Ankara’daki Alışveriş Merkezlerinde Çalışan Kadın Satış Görevlileri

1970’lerden itibaren değişen üretim biçimleriyle, bedensel kuvvet gerektiren emeğin yerini duygusal ve bilişsel emeğe bırakması ve bununla birlikte işverenlerin düşük maliyetlerde, güvencesiz ve esnek bir işgücünü yeğlemesi; eğreti çalışma şekilleri ve koşullarında daha fazla kadının istihdam edilmesi -işgücünün feminizasyonu- sonucunu yaratmıştır. Duyguların ekonomik faaliyetin önemli bir yönü haline getirildiği bir kültür olarak tanımlanan duygusal kapitalizmde, duyguların ticarileşmesi ve kişisel sermayelere dönüşümü kuşkusuz ki feminist araştırmalar için oldukça önemli ve dikkat çekici bir konudur. Yüzyıllarca akıl-duygu ikiliğiyle kadınların kamusal alana çıkışını engelleyerek özel alana ait ve kadın davranışları ve yeniden üretim faaliyetleri bağlamında görünmez kılınan duyguların piyasaya çıkması ile duygusal emeğin özellikle kadın istihdamının hızla arttığı hizmet sektöründe görünür ve ölçülebilir olması, feminist kadın emeği literatüründe konuya önem kazandırmıştır. Bu çalışmada, duyguların piyasalaşmasının ve post-fordist üretim biçimlerinin Türkiye’de kadın emeğini ve istihdamını nasıl etkilediği sorusu, kadın istihdamının son yıllarda hızla arttığı perakende sektörü ve paralel olarak hızla sayısı artan alışveriş merkezlerinde çalışan satış görevlisi kadınların duygusal ve estetik emek süreçleri incelenerek cevaplandırılacaktır. Çalışmanın dayandığı veriler, 2016 yılı Şubat-Mayıs ayları arasında gerçekleştirilen alan araştırmasında derinlemesine görüşme tekniği aracılığı ile toplanmıştır. Çalışma kapsamında Ankara’nın farklı semtlerinde bulunan ve farklı gelir gruplarına ait müşteri kitlelerine hitap eden dokuz farklı alışveriş merkezinde; giyim, kozmetik, mayo, iç giyim ve çorap, büyük mağazacılık, bijuteri ve aksesuar, ayakkabı, yapı market, mücevher, saat ve optik mağazalarında satış işi yapan 20 kadın satış görevlisi ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Yarı yapılandırılmış açık uçlu soruların sorulduğu derinlemesine görüşmelerde, feminist araştırma metodolojisi gereği, araştırmanın temel soruları; AVM’lerde çalışan kadınların deneyimlerinden ve yaşam anlatılarından derlenen bilginin önemini bilerek ve kişisel deneyimlerin çoğullaşıp paylaşılan bir bilgi birikimine dönüştürülmesi hedefenerek cevaplandırılmıştır.

The Commercialisation of Emotions and Bodies: Saleswomen Working in Shopping Centres in Ankara

Physical labor has given its place to emotional and non-material labor concomitant to post fordist production significantly spreading after the 1970s. Besides this, employers wanted to form a more precarious and insecure labor force with lower cost due to increasing competition. These two facts are the main reasons of ‘global feminization through fexible labor’. Commercialization and capitalization of emotions is a crucial and interesting issue for feminist research in the culture of emotional capitalism. As the emotional labor – accepted as invisible and a part of reproduction in private sphere for centuries– became apparent and measurable especially in service sector, made this issue very essential in feminist women labor research. In this study, the question of how commercialisation of emotions and post-fordist production methods affected women’s labor and employment in Turkey is answered by examining the process of saleswomen’s emotional and aesthetic labor. In the study, qualitative research methods have been employed as the research methodology, and in-depth interviews have been conducted with 20 women who work as saleswomen or managers in nine shopping malls with customer profiles from various income levels in Ankara. Fieldwork of this study was completed between February to May in 2016. The study faithfully facilitates feminist research techniques. Interviews are designed taking full account of the significance of women’s experience and their life narratives. Interviewees are the primary data source and are regarded as the knowing subjects. Research questions are answered in light of information and experience gained from the interviewees.

PDF

___

Abiala, K. (1999) “Customer Orientation and Sales Situations: Variations in İnteractive Service Work”, Acta Sociologica, 42, 3 , 207-222.
Acker, J. (1990) “Hierarchies, Jobs, Bodies: A Theory of Gendered Organizations”, Gender & Society 4, 2, 139-158.
Ackerly, B. ve True, J. (2010) Doing Feminist Research in Political and Social Science, Palgrave&Macmillan. Ahmed, S. (2015) Duyguların Kültürel Politikası, İstanbul: Sel Yayıncılık.
Akalın, A. (2007) “Duygulanım Ve Duygulanımsal Emek Üzerine Notlar”, Birikim, 217, 114-121.
Ashforth, B. E. ve Humphrey, R. H. (1993) “Emotional Labor in Service Roles: The Influence of Identity”, Academy of Management Review, 18, 1, 88-115.
Başbuğ, G. (2010) “Duygusal Emeğin İş Memnuniyetine Etkisi: Çağrı Merkezi Çalışanlarına Yönelik Bir Çalışma”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 58, 253-274.
Bellas, M. L. (1999) “Emotional Labour in Academia: The Case of Professors”, The ANNALS of The American Academy of Political and Social Science, 561, 96-110.
Bourdieu, P. (2013) Distinction: A Social Critique of The Judgement of Taste, Routledge.
Brooks, A. (2007) “Feminist Standpoint Epistemology: Building Knowledge And Empowerment Through Women’s Lived Experience”, Feminist Research Practice (der. Hesse-Biber, N. S. ve Leavy, P. L.), Sage Publications, 53-83.
Bulan, H., Ferguson, Erickson, R. J. ve Wharton, A. S. (1997) “Doing For Others on The Job: The Affective Requirements of Service Work, Gender, And Emotional Well-Being”, Social Problems, 44, 2, 235-256.
Çabuk, S. ve Keleş, C. (2011) “Satış Yönetiminde Cinsiyet ve İş Tatmini”, NWSA: Social Sciences, 6, 1 , 18-33.
Duman, M. C. (2014) “Türkiye’de Neden Bu Kadar Çok AVM Var?”, İktisat ve Toplum, Http://Www. İktisatvetoplum.Com/Turkiyede-Neden-Bu-Kadar-Cok-Avm-Var.Html
Emirgil, B. F. (2010) “Yeni Kapitalizmde Emeği Sorunsallaştırmak: Emeğin Maddi-Olmayan Görünümler”, Çalışma ve Toplum, 221-238.
Glomb, T. M. ve Tews, M. J. (2004) “Emotional Labor: A Conceptualization and Scale Development”, Journal of Vocational Behavior, 64, 1, 1-23.
Graeber, D. (2014) “Caring Too Much. That’s The Curse of the Working Classes”, The Guardian.
Grandey, A. A. (2000) “Emotional Regulation in the Workplace: A New Way to Conceptualize Emotional Labor”, Journal of Occupational Health Psychology, 5, 1, 95.
Grandey, A. A. ve Gabriel, A. S. (2015) “Emotional Labor at a Crossroads: Where Do We Go From Here?”, Annual Review of Organizational Psychology And Organizational Behavior, 323-349.
Grandey, A. A., Diefendorff, J. M. ve Rupp, D. E. (2013) “Bringing Emotional Labor into Focus, Emotional Labor in the 21st Century (der. Grandey, A. A., Diefendorff, J. M. ve Rupp, D. E.), New York and London : Routledge, 3-27.
Guerrier, Y. ve Adib, A. (2003) “Work at Leisure and Leisure at Work: A Study of the Emotional Labour of Tour Reps”, Human Relations, 56, 11 , 1399-1417.
Hardt, M. (1999) “Affective Labor”, Boundary 2, 26, 89-100.
Hardt, M. ve Negri, A. (2001) İmparatorluk (çev. A. Yılmaz)İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Hardt, M. ve Negri, A. (2004) Çokluk: İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi (çev.B. Yıldırım) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Hesse-Biber, S. N. (2007) “The Practice of Feminist in-Depth Interviewing”, Feminist Research Practice A Primer (der. Hesse-Biber. S. N. ve Leavy, P. L.), Sage Publications, 111-149b
Hochschild, A. (2011) “Emotional Life on the Market Frontier”, Annual Review of Sociology, 37 , 21-33.
Hochschild, A. R. (1983) The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling, University of California Press.
Illouz, E. (2007) Cold Intimacies: The Making of Emotional Capitalism, Polity.
Jones, E., Chonko, L., Rangarajan, D. ve Roberts, J. (2007) “The Role of Overload on Job Attitudes, Turnover ıntentions, and Salesperson Performance”, Journal of Business Research, 60, 7, 663-671.
Kart, E. (2011) “Bir Duygu Yönetimi Süreci Olarak Duygusal Emeğin Çalışanlar Üzerindeki Etkisi”, Çalışma ve Toplum, 215-230.
Kaya, U. ve Serçeoğlu, N. (2013 ) “Duygu İşçilerinde İşe Yabancılaşma: Hizmet Sektöründe Bir Araştırma”, Çalışma ve Toplum, 311-346.
Kümbetoğlu, B. (2012) Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Lan, P. C. (2003) “Working in a Neon Cage: Bodily Labor of Cosmetics Saleswomen in Taiwan”, Feminist Studies, 29, 1 , 21-45.
Lazzarato, M. (2005) Maddi Olmayan Emek: İtalya’da Radikal Düşünce ve Kurucu Politika (çev. S. Göbelez ve S. Özer), İstanbul: Otonom Yayıncılık.
Leidner, R. (1991) “Serving Hamburgers and Selling Insurance: Gender, Work, and Identity in Interactive Service Jobs”, Gender & Society, 5, 2, 154-177.
Leidner, R. (1999) “Emotional Labor in Service Work”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 561, 1, 81-95.
Lively, K. (2013) “Social And Cultural Infuencers: Gender Effects on Emotional Labor at Work and at Home”, Emotional Labor in the 21st Century (der. Grandey, A. A., Diefendorff, J. M. ve Rupp, D. E.) New York And London : Routledge, 223-248.
Man, F. ve Öz, C. S. (2009) “Göründüğü Gibi Olamamak Ya Da Olduğu Gibi Görünememek: Çağrı Merkezlerinde Duygusal Emek”, Çalışma ve Toplum, 75-90.
Memiş, E. (2016) Ankara İşgücü Piyasasının Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Analizi: Kadınlar İçin Daha Çok Ve Daha İyi İşler: Türkiye’de İnsana Yakışır İş Yoluyla Kadınların Güçlendirilmesi, Ankara: ILO.
Morris, J. A. ve Feldman, D. C. (1996) “The Dimensions, Antecedents, and Consequences of Emotional Labor”, Academy of Management Review, 21, 4, 986-1010.
Mulholland, K. (2002) “Gender, Emotional Labour and Teamworking in A Call Centre”, Personnel Review, 31, 3 , 283-303.
Nickson, D., Warhurst, C. ve Witz, A. (2017) “The Labour of Aesthetics and The Aesthetics of Organization”, The Aesthetic Turn in Management, Routledge, 89-110.
Nickson, D., Warhurst, C., Cullen, A. M. ve Watt, A. (2003) “Bringing in the Excluded? Aesthetic Labour, Skills And Training in The ‘New’ Economy”, Journal of Education and Work, 16, 2, 185-203.
Özdemir, G. Y. (2014) İnatçı Köstebek, İstanbul: Yordam Kitap.
Özkaplan, N. (2010) “Duygusal Emek Ve Kadın İşi/Erkek İşi”, İktisat ve Toplumsal Cinsiyet (der. U. Serdaroğlu), Ankara: Efil Yayınevi, 38-49.
Pettinger, L. (2004) “Brand Culture And Branded Workers: Service Work and Aesthetic Labour in Fashion Retail”, Consumption Markets & Culture, 7, 2, 165-184.
Pettinger, L. (2005)”Gendered Work Meets Gendered Goods: Selling and Service in Clothing Retail”, Gender, Work & Organization, 12, 5, 460-478.
Ramazanoğlu, C. ve Holland, J. (2002) Feminist Methodology Challenges and Choices, Londra: Sage Publications.
Sarıoğlu, E. (2014) “Finding The Modern Women Workers in Global Era: Hiring and Training Practices in the Corporate Retail Sector in Turkey”, Fe Journal: Feminist Critique/Fe Dergi: Feminist, 6, 1.
Sennet, R. (2005) Karakter Aşınması (çev. B. Yıldırım), İstanbul: Ayrıntı Yayınları .
TAMPF, T. A., & PWC, P. W. (2016) Dönüşürken Büyüyen Türkiye Perakende Sektörü, Ticari Rapor, İstanbul.
Warhurst, C. ve Nickson, D. (2007) “Employee Experience of Aesthetic Labour in Retail and Hospitality”, Work, Employment and Society, 21, 1, 103-120.
Warhurst, C. ve Nickson, D. (2009) “Who’s Got The Look?’Emotional, Aesthetic and Sexualized Labour in İnteractive Services”, Gender, Work & Organization, 16, 3 , 385-404.
Wharton, A. S. (2009) “The Sociology of Emotional Labor”, Annual Review of Sociology 35, 147-165.
Williams, C. L. ve Connel, C. (2010) “Looking Good And Sounding Right: Aesthetic Labor And Social Inequality in the Retail Industry”, Work and Occupations, 37, 3, 349-377.