Devletin Yeniden Ölçeklenmesi ve Finansallaşma: Yerel Yönetimlerin Mali Etkinliklerinin Değerlendirilmesi

Yerel yönetimler kapitalist devlet aygıtının ulus-altı ölçekte örgütlendiği, devletin gücünün ve düzenleyici işlevinin yerelde temsil yetkisine sahip organik bir bileşenidir. Özellikle 1980’li yıllardan itibaren devletin neoliberal politikalarla yeniden yapılandırılması sürecinde yerel yönetimlere sermayenin yeniden değerlenmesinde önemli roller verilmiştir. Bir başka deyişle, yerelleşme, sermaye birikiminin yapısal dinamiklerinin yeniden biçimlendiği neoliberal küreselleşme sürecinde kapitalizmin kendini yenilediği önemli eksenlerden biri olmuştur. Bu kapsamda, yerel kamu hizmetlerin ticarileştirilmesiyle yerellerde sermaye birikiminin önünü açacak yeni kurum ve örgütlenmelerin oluşturulması ve kamu-özel işbirliklerinin daha yoğun ve çeşitlenen modellerle hayata geçirilmesi gibi bir dizi reformlar hedefenmiştir. Yerel yönetimlerin, özellikle belediyelerin, yeni düzenlemelerle birlikte yeniden ölçeklenme ve finansallaşma bağlamında mali etkinlikleri önemli ölçüde artmıştır. Belediyeler ve dolayısıyla vatandaşlar mal, hizmet ve kredi alımları açısından piyasanın en önemli müşterileri haline gelmiştir. Diğer taraftan, belediyeler, altyapı yatırımlarıyla ve rant arttırıcı imar kararlarıyla sermayeye doğrudan ve dolaylı katkılarda bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu katkılar, Türkiye’de yerel yönetimlerin 1980 sonrası dönemde yeniden yapılandırılması tartışmaları çerçevesinde belediye kamu alımlarının, harcamalarının (fonksiyonel ve ekonomik), finansmanının ve yükümlülüklerinin analiziyle ortaya konulmaktadır. Çalışma, genel olarak 1980 sonrası dönemi dikkate almakla birlikte 2000/ 2001 ekonomik krizlerinin ardından gelen yeniden yapılanma dönemi olması ve Adalet ve Kalkınma Partisi’nin süregiden tek parti iktidarıyla nitelenmesi açılarından 2002 sonrası döneme odaklanacaktır.

State Re-scaling and Financialisation: An Evaluation of the Financial Activities of Local Governments

Organised at the sub-national level, local governments are the organic components of the state apparatus and have the authority to represent state power, especially with respect to state’s regulatory dimension. Through neoliberal policies local state is given a prominent role within the process of capital restructuring that occurred in tandem with state restructuring in post-1980 period. To put it differently, ‘localization’ has become pivotal for the revalorization of capital in the era of neoliberal globalization. In this sense, as elsewhere in the world, a series of reform packages has been introduced in Turkey to facilitate capital accumulation at the sub-national level by way of commercializing local public services, which heavily relied on the introduction of new or renewed organisational structures and mechanisms such as public-private partnerships. Thus, local governments, municipalities in particular, have obtained a significantly active position regarding both the re-scaling of statehood and the financialisation of the economic system. In the concrete, municipalities (and consequently the urban citizens) have turned out to be the leading customers of the private sector given the considerable volumes of public procurement concerning the purchase of goods, services and credits. Besides, municipalities directly and indirectly contribute to capital accumulation through zoning decisions and infrastructure investments which help to boost the property market. In light of the theoretical backdrops provided by rescaling and financialisation literatures, this article aims at analysing municipal procurement and spending figures as well as municipalities’ fiscal conditions in order to grasp their role within capitalism’s restructuring process. The analysis will consider post-1980 period but concentrate on the era beginning with the year 2002, which marks the start of the aftermath of 2000/ 2001 economic crisis and the emergence of on-going Justice and Development Party’s rule in Turkey.

PDF

___

Arrighi, G. (1994) The Long Twentieth Century, London: Verso.
Ataay, F. ve Güney, A (2004) “Yerelleşme ve Kalkınma Sorunu: Kamu Yönetimi Reformu Üzerine Değerlendirme”, Mülkiye Dergisi, 28, 243, 131-146.
Aydınlı, H. İ. (2003) “1980 Sonrası Türk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desentralist Eğilimler”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, 1, 73-86.
Ayman Güler, B. (2006) Yerel Yönetimler- Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım, Ankara: İmge Kitabevi.
Başkaya, F. (2009) Borç Krizi Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Özgür Üniversite Yayınları
Bayırbağ, M.K. (2010) “Devletin Yeniden Ölçeklenmesi, Dışlanma ve Neoliberalizmin Zamansallığı”, Tarih, Sınıflar ve Kent, Şen, B. ve Doğan, A. E. (der.), Ankara: Dipnot Yayınları.
Bolaç, U. ve Eroğlu, E. (2017) “Belediyelerin Finansmanında İller Bankası A.Ş.’nin Rolünün ve Belediye Yöneticilerinin Banka Hizmet Memnuniyetinin Değerlendirilmesi”, Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, 36, 1, 197-230.
Boratav, K. (2005) 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm, Ankara: İmge Kitabevi.
Brenner, N. (1998) “Global Cities, Glocal States: Global City Formation and State Territorial Restructuring in Contemporary Europe”, Review of International Political Economy, 5, 1, 1-37.
Brenner, N. (1999a) “Globalisation as Reterritorialisation: The Re-scaling of Urban Governance in the European Union”, Urban Studies, 36, 3, 431- 451.
Brenner, N. (1999b) “Beyond State-Centrism? Space, Territoriality, and Geographical Scale in Globalization Studies”, Theory and Society, 28, 1, 39-78.
Çeviker, G., E. (2018) Kayırma Ekonomisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Erder, S. ve İncioğlu, N. (2008) Türkiye’de Yerel Politikanın Yükselişi- İstanbul Büyükşehir Belediyesi Örneği, 1984- 2004, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Eroğlu, E. (2016) Devletin Tarihsel Gelişimi Bağlamında Devlet Bütçesinin Ekonomi Politiği: Türk Devlet Bütçesi Açısından Bir Analiz, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Eroğlu, E. (2014) “Financialisation of Capitalism: Expansion of Indebtness from Global Level to Household Level in Turkey”, Journal of Administrative Sciences, vol. 12, no, 24, ss. 101 -129.
Eroğlu, E. ve Serbes, H. (2018) “Fiscal Autonomy of Sub-Central Governments in Turkey”, Financial Sustainability and Intergenerational Equity in Local Governments, Rodríguez Bolívar, M. P. And López Subires, M. D. (ed.), University of Granada Spain, IGI Global, March, 83-100.
Gökçeer, F. (1993) “Kent Planlama- Uygulama Süreci ve Belediyeler”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2, 6, 39-46.
Gualini, E. (2006) “The Rescaling of Governance in Europe: New Spatial and Institutional Rationales”, European Planning Studies, 14, 7, 881-904.
Güngen, A. R. (2015) “Çevresel Finansallaşma ve Devletin Rolü”, Finansallaşma, Devlet ve Politik İktisat, Mıhcı, H. (der.), Ankara: Nota Bene Yayınları, 17-40.
Güzelsarı, S. (2007) Küresel Kapitalizm ve Devletin Dönüşümü: Türkiye’de Mahalli İdarede Yeniden Yapılanma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Harvey, D. (1982) Limits to Capital, Oxford: Basil Blackwell.
İlhan İ. (2013) “Türkiye’de Belediyeler ve Şirketleri Arasındaki İhale İlişkileri Üzerine Bir Araştırma”, Sayıştay Dergisi, Sayı: 88, 5-25.
Jessop, B. (2005) Hegemonya, Post-Fordizm ve Küreselleşme Ekseninde Kapitalist Devlet, Yarar, B. ve Özkazanç, A. (der.), İstanbul: İletişim Yayınları.
Jessop, B. (2002) “Liberalism, Neoliberalism, and Urban Governance: A State-Theoretical Pespective”, Antipode, 34, 3, 452-472.
Karahanoğulları O. (2002) Kamu Hizmeti, Ankara: Turhan Kitapevi.
Keleş, R. (2014) Yerinden Yönetim ve Siyaset, İstanbul: Cem Kitabevi.
Keyder, Ç. (2004) Ulusal Kalkınmacılığın İflası, İstanbul: Metis Yayınları.
Köroğlu, A. (2016) “Gayrimenkul Sertifikası Modeli ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 2,1, 25-42.
Lapavitsas, C. (2009) “Financialized Capitalism: Crisis and Financial Expropriation”, Research on Money and Finance, Discussion Paper,1, 1-30.
Lefebvre, H. (1991) The Production of Space, Oxford: Basil Blackwell.
Mıhcı, H. (2015) “Giriş”, Finansallaşma, Devlet ve Politik İktisat, Mıhcı, H. (der.) Ankara: Nota Bene Yayınları.
Minsky, Hyman P. (1977) “The Financial Instability Hypothesis: An Interpretation of Keynes and an Alternative to ‘Standard’ Theory”, Challenge, 20,1, 20-27.
O’ Connor, J. (1973) The Fiscal Crisis of The State, St Martin’s Press, New York.
Önder, İ., Arın, T., Akbulut, E., Karakaş, E. (1989) Türkiye’de Kamu Harcamalarının Gelişimi, TÜSES Vakfı Raporu.
Özdemir, G. (2011) “Belediye İktisadi Teşebbüsleri’nin Kuruluş Amacı, Hukuki Dayanakları ve Güncel Durum”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11, 22, 59-84.
Şahin, S.Z. (2017) “Türkiye’de Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısından Bugüne Mekansal Planlama Mevzuatı ve Uygulamalarının Dönüşümü ve Etkileri”, Memleket Siyaset Yönetim (MSY), 12, 28, 53-80.
Şengül, T. (2004) “Siyaset ve Mekansal Ölçek Sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir Eleştirisi”, Küreselleşme- Emperyalizm, Yerelcilik, İşçi Sınıfı, Tonak, E. A. (der.), Ankara: İmge Kitabevi.
http://www.kalkinma.gov.tr/Pages/KamuYatirimProgramlari.aspx#InplviewHash96371591-1ed2-4f93-ac2a-3fe89b34c0fb, (20.04.2017)
https://www.toki.gov.tr/gayrimenkul-sertifikasi, (08.10.2017)
https://www.ilbank.gov.tr/index.php?Sayfa=iceriksayfa&icId=193, (20.10.2018)
http://www.ihale.gov.tr/ihale_istatistikleri-45-1.html, (20.10.2018)
https://mevzuattakip.com.tr/haber/2017-yili-mahalli-idareler-genel-faaliyet-raporu-yayinlandi, (21.10.2018)
https://www.muhasebat.gov.tr/content/genel-yonetim-mali-istatistik-detayi?tabId=1&pageId=10, (22.10.2018)
https://www.hazine.gov.tr/kamu-sermayeli-kurulus-ve-isletmeler-raporlari