Türk hat sanatı, harf devrimi ve tipografi üzerine bir değerlendirme

Türkler, islamiyet’le birlikte Arap alfabesini ve hat sanatını da devralmıslardır. Hat sanatı Türklerin elinde yüzyıllarca gelisimini sürdürmüs ve sadece bir iletisim aracı ya da süsleme unsuru olmaktan çıkarak, Arap ve İran üsluplarından ayrılan, bağımsız ulusal bir sanat halini almıstır. Türkçenin Arap harfleriyle olan sorunu Cumhuriyetten çok daha önce tartısılmaya baslansa da, çözüme yönelik radikal adım ancak 1928’deki harf devrimiyle atılabilmistir. Bu tipografik devrim Latin alfabesinin iletisim isleviyle pek çok kültürel ve sosyal kalkınma getirerek Batı'yla olan mesafemizi azaltmıstı. Gerekli ve sonuçları itibariyle çok kazançlı olan bu değisim yine de, yüzyıllarca üzerinde çalısılarak olgunlastırılmıs geleneksel bir tipografik tasarım stilini bir kenara bırakıp bilinmeyen yabancı harflerle yeni bir baslangıçtı. Bugün, küresellesme ve iletisim teknolojilerindeki gelisimle birlikte tasarımda kültürel kimliklerin kaybolma tehlikesine karsı pek çok ulus kendi kültürel miraslarını yeniden gözden geçirmektedir. Türk hat sanatı yüzyıllar boyunca kendi kimliğimizle saheserler ürettiğimiz bir sanat ve tasarım alanıdır. Bu çalısmada, bu kültürel mirasın modern sanat ve tasarımdaki yansımaları ve eksikliği sorgulanmaktadır.

An assessment on Turkish calligraphy, alphabet revolution and typography

The Turks adapted the Arabic alphabet and calligraphy when they had converted to Islam. In the hands of the Turks, the art of “hat”, continued growth for centuries, and became an independent national art apart from the Arabian and Persian styles by changing its position as being only a means of communication or a decorative element. The issue of Turkish language with Arabic letters to be discussed much earlier than the establishment of Turkish Republic, but it was ventured a radical step towards the solution with the alphabet revolution in 1928. This typographic revolution, with the communication function of Latin alphabet, caused many cultural and social developments, and the distance to the West was decreased. It was a necessary and very profitable change as the results; however it was a new beginning with unknown, foreign letters by setting aside the matured traditional typographic style of the centuries. Today, with globalization and the development of communication technology, the nations re-evaluate their own cultural heritage against the danger of loss of cultural identities in design. The art of Turkish calligraphy is an art and design area which we created masterpieces in it with our own identity for centuries. In this paper, it is questioning the reflection and deficiency of this cultural heritage in the modern art and design.

PDF

___

ACAR, M. Sinasi (1999), Türk Hat Sanatı Araç Gereç ve Formlar, Antik A.S. İstanbul.
ASLANAPA, Oktay (1989). Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
BAYSAL, Jale (1981). “Harf Devriminden Önce ve Sonra Türk Yayın Hayatı”, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
BECER, Emre (2007). Modern Sanat ve Yeni Tipografi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
BECER, Emre (1999). İletisim ve Grafik Tasarım, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
ÇEVİK, Savas (2007). “Prof. Emin Barın”, Grafik Tasarım Görsel İletisim Kültürü Dergisi, Sayı:7, İstanbul.
DERMAN, M. Uğur(hazırlayan) (1990). Türk Hat Sanatının Saheserleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
DÖNMEZ, Cengiz (2009). Tarihi Gerekçeleriyle Harf İnkılâbı ve Kazanımları, Gazi Kitabevi, Ankara.
EDGÜ, Ferit (200). Turkish Calligraphic Art, Ada Yayınları, Turkey.
GRABAR, Oleg (2009), Masterpieces of Islamic Art, Prestel, Munich-Berlin-London-New York.
İNAN, Afet (1991), “Ellinci Yılında Türk Harf Devrimi”, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
İNAN, Afet (1981). A History of Turkish Revolution and Turkish Republic, Ankara, 1981, p. 185.
KOCABASOĞLU, Uygur (1981). “Harf Devriminin Eğitim ve Kültür Yasamımıza Etkileri”, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
OKUR, Çağlar (2007), “Typographic Examination of Ottoman and Contemporary Turkish Tomstones”, Bildiri: ATypI 2007 Conference, Brighton.
ÖZEN, Mine Esiner (2003), Türk Tezhip Sanatı, Gözen Kitap ve Yayınevi, İstanbul.
ÖZERDİM, N. Sami (1998), Yazı Devriminin Öyküsü, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.S.
SABEV, Orlin (2006), İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
SELAMET, Sevim (2004), “Resimden Yazıya, Yazıdan Sanata”, Anadolu Sanat: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Süreli Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı:15, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskisehir.
SELAMET, Sevim (2009), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Grafik Tasarım”, Uluslar arası Türkiye Mısır İliskileri Sempozyumu, Kahire.
TASÇI, Abdullah (2007). “Hocam Emin Barın”, Grafik Tasarım Görsel İletisim Kültürü Dergisi, Sayı:7, İstanbul.
TURAN, İlhami (2007). “Bütün Yönleriyle Hocam EMİN BARIN”, Grafik Tasarım Görsel İletisim Kültürü Dergisi, Sayı:7, İstanbul.
TURGUT, Atilla Yusuf (2009). “Tuğra Süslemeleri”, El Sanatları İstanbul Büyüksehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları (İSMEK) El Sanatları Dergisi, Sayı: 8, İstanbul. Turkish Handicrafts, Yapı Kredi Publishing, İstanbul, 1969.
TWEMLOW, Alice (2008). Grafik Tasarım Ne İçindir?, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
UÇAR, T. Fikret (2004). Görsel İletisim ve Grafik Tasarım, İnkılâp Yayınevi, İstanbul.
ÜLKER, Muammer (1987), Baslangıçtan Günümüze Türk Hat Sanatı, Türkiye İs Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
ÜLKÜTASIR, M. Sakir (1973). Atatürk ve Harf Devrimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara Ünüversitesi Basımevi, Ankara.
YAZIR, M. Bedreddin (1981), Medeniyet Âleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli, Diyanet İsleri Baskanlığı Yayınları, Ankara.
YORULMAZ, Hüseyin (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e ALFABE TARTISMALARI, Kitabevi, İstanbul. http://www.turkishculture.org/fine-art/graphic-arts/calligraphy, (Erisim tarihi: 03.01.2011)