Diyarbakır örneğinde Gülşeniliğin Aziz Mahmut Hudayi hazretleri ve celvetiye ile olan ilgisi

Bilindiği gibi büyük Türk Mutasavvıfı İbrahim Gülseni, 15. ve 16. yüzyılın büyük din bilginidir. Yedinci batında soyu Oğuz Ata’ya ulasır. Mevlana Celaleddin-i Rumi 300 yıl öncesinden Gülseni’nin geleceğini haber vermis, Mevlana’nın bu methine karsılık İbrahim Gülseni 40.000 beyitlik “Manevi” adlı eserini ona nazire olarak yazmıstır. Gülseni’nin silsilesinden nice mutasavvıflar Gülseni tarikatını İstanbul, Mısır, Edirne ve Diyarbakır’da yaymıslar; toplumun İslamlasmasında büyük hizmetler yerine getirmislerdir. Gülseni hazretleri padisahlarla münasebet kurmus, Kanuni Sultan Süleyman onu İstanbul’a davet ederek gözlerini tedavi ettirmis ve tarikatına girmis, Yavuz Sultan Selim Mısır seferinde tüm yeniçerilerle beraber onun tarikatına intisab etmistir. 1950’ye kadar Diyarbakırımız’da Gülseni tarikatının etkileri sürmüstür. Gülseni hazretleri Diyarbakır’da 4 tekke kurmus çok sayıda halife ve talebe yetistirmistir. Biz bu makalemizde Gülseni tarikatının tarihsel boyutu içinde Diyarbakır’daki serencamını ortaya koymaya çalıstık. Zaman içinde yasadığı döneme, yaptığı faaliyetlere, yetistirdiği sahsiyetlere, ortaya koymus olduğu hizmetlere, kurmus olduğu tarikatı ve tekkelerine tarihi yolculuklar yaparak, Osmanlı döneminde Diyarbakır’ın tasavvufi noktada ne kadar yüksek seviyelerde olduğunu gözler önüne sermeye çalıstık.

The reletion betwen Gulshaniten and Aziz Mahmud Hudayi and celvetiyye in Diyarbakır

The eminent religious scholar Ibrahim Al-Gulshani, a well-known Turkish mystic, lived at the end of the 15th and beginning the 16th century. He was a seventh-generation descendant of Oghuz Ata and his arrival was noted by Mawlana Djalaladdin al-Rumi in a poetic couplet. As for Gulshani, he wrote his Mas’nawi in forty thousand couplets, imitating Mawlana. Many mystics descended from Gulshani, spread the religious order of the Gulshanites in İstanbul, Egypt, Edirne and Diyarbakır and contributed to the teaching of Islam in these communities. Ibrahim al-Gulshani also established relationships with the sultans. Süleyman the Great invıted him to İstanbul to treat his eyes and entered into his path. Yawuz Sultan Selim also joined his path with all his military staff of Janisseries. The Gulshani religious order retained its influence in Diyarbakır until 1950, for Gulshane had founded four takkash and many khalifs and students were trained by him there. İn this paper, I will outlined the historical development of the Gulshani religious order in Diyarbakır, describing the period in which Gulshani lived, his activities, the scholars he trained, and the services he performed, as well as shedding light on the path and the takkahs established by him. This study will help us to understand the high level of mystical life in Diyarbakır during the Ottoman period

PDF

___

Asım Efendi, Kamus Tercümesi, Matbaa-i Osmaniyye, III, İstanbul 1305.
Askar, Mustafa, Niyazi Mısri Hayatı, Eserleri ve Görüsleri, İstanbul 2004.
Askar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
Beysanoğlu Sevket, Diyarbakır’lı Fikir ve Sanat Adamları, Diyarbakır Büyüksehir Belediyesi Yayınları, 1995.
Bursalı Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III Matbaay-ı Âmire İstanbul, 1333.
Bursevi, İsmail Hakkı, Silsilename-i Celvetiyye, İstanbul 1291.
Bursevi, İsmail Hakkı, Silsile, İstanbul 1291.
Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul Matbaacılık, Kasım 2005, Cağaloğlu, İstanbul
Cürcani, Seyyid Serif, Kitabu-t-Ta’rifat, Kahire.
Emiri, Ali, Esami-i Suarayı Amid, Diyarbakırlı Bazı Zevatın Tercüme-i Halleri, Millet Ktp. Tarih, no: 750.
Ertuğrul, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücud ve Muhyiddin-i Arabi, Orhaniye Matbaası, İstanbul 1928.
Evliya Çelebi, Seyahatname, I-X, İstanbul Devlet Matbaası, İstanbul 1938.
E.A, İbrahim Gülseni Maddesi, VII, s. 55-75, İhlas Gazetecilik Holding A.S. İstanbul 1992.
Gülseni, İbrahim, Divan, Millet Ktp. Manzum Eserler, No: 379.
---Tahkikat-ı Gülseni, Süleymaniye Ktp. Esad Efendi, No: 3543.
---Pend-name, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud, No: 1042.
---Çoban-name, Süleymaniye Ktp.,Ussaki Tekkesi, No: 26.
Gülseni, İbrahim Nazir, Beyan-ı Tarikatı Gülseni, Millet AE SRY, No: 888.
Haririzade, Kemalettin Efendi, Tıbyan-u Vesaili’l Hakaik,Yazma I-III. Süleymaniye Fatih Ktp., No: 430-432.
Hayrullah Efendi, Hikâye-i İbrahim Pasa ve İbrahim Gülseni, Tah. Aytekin Yakar, Ankara 1964.
Hikmet, Ali Asgar, Cami Hatayı ve Eserleri, Çev. M. Nuri Gençosman, MEB Yay. İstanbul 1991.
Hoca Sadettin Efendi, Tâcu-t-Tavârih, I-II.
Hocazade, Ahmet Hilmi, İbrahim Gülseni, İstanbul 1322. Huart, C.L., “İdris Bitlisi”, İA, V.
Hucviri, Ali B.Osman, Kesfu-l Mahcub, Haz: Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1982.
Hulvi, Mahmud Cemaleddin, Lemezat-ı Hulviyye ez Lemezat-ı Ulviye, Haz: Serhan Taysi, MÜİF Vakfı Yay. İstanbul 1993.
İbni Arabi, Mu’cem-u Istılahatu’s-Sufiyye, Tah: Bessam Abdülvehhab el-Cubi, Beyrut 1990.
İbnu’l Farıd, Divan, Tah: Abdülhalık Mahmud, Kahire, 1994. İA, Gülseni Maddesi.
Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yay. İstanbul, 1985 ---“Gülseniyye”, DIA, İstanbul, 1998.
Kelabazi, Ebubekir, Taarruf, Doğus Devrinde Tasavvuf, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1979.
Kılıç, M. Erol, Muhyiddin İbnü-l Arabi de Varlık Ve Mertebeleri, MÜSBE, Doktora Tezi, İstanbul 1995.
Konuk, Ahmet Avni, Fusûsu-l-Hikem Tercüme ve Serhi, Haz: Mustafa-Tahralı-Selçuk Eraydın, I-IV, Dergah Yay. MÜİF Vakfı Yay. İstanbul 1987.
Korkusuz, M. Sefik, Tezkire-i Mesayih-i Amid, Diyarbakır Velileri, İstanbul 1997.
Konur, Himmet, İbrahim Gülseni, Hayatı, Eserleri, Tarikatı, İzmir 1998.
Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DİB Yay. Ankara 1981.
Kuseyrî, Abdülkerim B. Hevazin, Risale, Dâru-l-Hayr, Beyrut 1988, Terc: Süleyman Uludağ, Dergah Yay. İstanbul 1991
Kübra, Necmüddin, Tasavvufi Hayat, Haz: Mustafa Kara, İstanbul 1980.
Latifi, Kastamonulu, Tezkiretu’s-Suara, Kütüphane-i İkdam, Kaz: Mustafa İsen, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara 1990.
Mevlana, Celaleddin-i Rumi, Mesnevi, Çev: Veled İzbudak, I-VI, MEB Yay. İstanbul 1988.
Muhibbi, Muhibbi Divanı, Haz. Coskun Ak, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Ankara 1987.
Muhyi-yi Gülseni, Menâkıb-ı İbrahim Gülseni, Haz. Tahsin Yazıcı, TTK Yay. Ankara 1982.
Sarı Abdullah Efendi, Semerâtu-l-Fuad, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1288.
Serrac, Ebu Nasr, Luma. (İslam Tasavvufu), Çev: H. Kamil Yılmaz, Altınoluk Dergisi, İstanbul 1996.
Sultan Veled, Divan, Yay: F.N. Uzluk.
Sühreverdi, Ebu Hafs Ömer, Avarif, Terc: Hasan Kamil Yılmaz, Erkam Yay, İstanbul 1989.
Semlelizade, Ahmed Efendi, Sive-i Tarikat-i Gülseniyye, Haz: Tahsin Yazıcı, TTK Yay. Ankara 1982.
Tasköprü-zade, Es-Sakâiku’n-Nu’maniyye, Daru-l Kutubi-l-Arabi, Beyrut 1975.
Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay. İstanbul1991.
Uzun, Mustafa, Dede Ömer Ruseni, Hayatı, Eserleri ve Miskinlik-name Mesnevisi-Edisyon Kritik-, MÜ Sos. Bil. Ens., İstanbul 1982.
---“Dede Ömer Ruseni”, DİA, IX, İstanbul 1994.
---“İbrahim Gülseni”, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, VIII, İstanbul 1996. Vassaf, Hüseyin, Sefinetu’l Evliya, III, 117-1,Yazma, Süleymaniye Ktp. Yazma Bağıslar, No: 2307. Vicdani, Sadık, Turûk-u Tomar-ı Âliyye, Halvetiyye maddesi, İstanbul 1338-1341.
--- Tarikatlar ve Silsileleri, Haz: İrfan Gündüz., Enderun Kitabevi, İstanbul 1995. Yazıcı, Tahsin, Seyh İbrahim-i Gülseni, Hayatı, Eserleri ve Tarikatı, DTCF Doktora Tezi, Ankara 1951, I-IV-115
---İbrahim Gülseni Tarikatı, İstanbul 1945.
Yılmaz, Hasan Kamil, Aziz Mahmut Hüdayi, Hayatı, Eserleri, İstanbul.
Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Nsr. İstanbul 1994.