YABANCI SERMAYELİ FİRMALARIN MEKANSAL GELİŞİMİ, YER SEÇİMİ VE KÜMELENME POTANSİYELİ – İZMİR ÖRNEĞİ

Yabancı sermaye yatırımları ülkelerin ekonomik gelişiminde önemi bir rol oynarken özellikle finans gücü, teknoloji gelişimi, dış pazarlara açılma vb. konularda büyük avantaj sağlamaktadır. Bu nedenle yabancı sermayeli yatırımların varlığı ülke ekonomisinin gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Son yıllarda ekonomik kalkınmaya ilişkin tartışmalarda kümelenme de artan bir önem kazanmıştır. Dünya çapında birçok hükümet, kümelenmeleri bölgesel kalkınmada kurumsal gelişme ve yeniliğin potansiyel itici güçleri olarak görmektedir. Kümelenme girişimleri, kaynakların ve finansmanın hedef bölgelerin ötesine yayılabilen yüksek büyüme ve gelişme potansiyeline sahip hedef alanlarda yoğunlaşmasına (yayılma ve çoğaltıcı etkiler) izin vermeleri açısından da etkili politika araçları olarak kabul edilmektedir (UNIDO, 2020). Bu nedenle kümelenme sürecinde yabancı sermayenin varlığı küme gücünü arttırırken, özellikle kümenin gelişiminde ve devamlılığının sağlanmasında önemli bir yer olan uluslararası network bağlantılarının oluşmasında da itici bir güç oluşturmaktadır. Bu bağlamda bu çalışmanın amacı da; İzmir’deki yabancı sermayeli firmaların yer seçim tercihlerini, sektörel dağılımını ve kümelenme potansiyelini ortaya koyarak, yabancı sermayeli firmaların ve potansiyel kümelerin gelişimi için öneri stratejiler geliştirmektir. Yöntem olarak da, İzmir çalışma alanında yer alan yabancı sermayeli firmaların kümelenme potansiyelini tespit etmek amacı ile Üç Yıldız Modeli, rekabetçilik avantajını ortaya koymak için ise Porter Elmas Modeli kullanılmıştır. Böylelikle bu çalışmanın; ihracat potansiyelinin gelişiminde önemli bir araç olan yabancı sermayeli yatırımların sektörel tercihleri ve kümelenme potansiyeli ortaya konarak, İzmir’in sanayi gelişim politikalarının oluşturulmasında ve desteklenmesinde bir araç olarak kullanılan küme geliştirme çalışmalarında yol gösterici olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Yabancı sermaye, kümelenme, rekabetçilik, İzmir

SPATIAL DEVELOPMENT, LOCATION AND CLUSTERING POTENTIAL OF FOREIGN INVESTMENTS – CASE OF IZMIR

While foreign capital investments play an important role in the economic development of countries, especially financial power, technology development, opening to foreign markets, etc. provides great advantages. For this reason, the presence of foreign capital investments has an important place in the development of the country's economy. In recent years, clustering has gained increasing importance in discussions on economic development. Many governments around the world see clusters as potential drivers of institutional development and innovation in regional development. Clustering initiatives are also recognized as effective policy tools in that they allow for the concentration of resources and finance in target areas with high growth and development potential (diffuse and multiplier effects) that can spread beyond the target regions (UNIDO; 2020). For this reason, while the presence of foreign capital in the clustering process increases the power of the cluster, it also creates a driving force in the formation of international network connections, which is an important place in the development and continuity of the cluster. In this context, the aim of this study is; It is to develop suggested strategies for the development of foreign capital companies and potential clusters by revealing the location selection preferences, sectoral distribution and clustering potential of foreign capital companies in İzmir. As a method, the Three Star Model was used to determine the clustering potential of the foreign capital companies in the Izmir study area, and the Porter Diamond Model was used to reveal the competitive advantage. Thus, this study; It is expected to guide the cluster development studies, which are used as a tool in the creation and support of industrial development policies of İzmir, by revealing the sectoral preferences and clustering potential of foreign capital investments, which are an important tool in the development of export potential.

Keywords:

Foreign capital, Clustering, Competitiveness, İzmir,

PDF

___

Aitken, B. J. & Harrison, A. E. (1999). Do domestic firms benefit from direct foreign investment? Evidence from Venezuela. American Economic Review, 89(3), 605-618.
Arıcıoğlu, A. ve Savaş, Y. (2021). Bir kümelenme stratejisi örneği olarak Japonya’da kümelenme politikaları. International Conference on Eurasian Economies, 24-25 August 2021 – Istanbul, TURKEY, ss.361-371
Arısoy, İ. (2005). Türkiye'de sanayileşme ve temel göstergeler açısından sanayinin gelişimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 45-67.
Aydemir, C., Arslan, İ. ve Uncu, F., (2012). Doğrudan yabancı yatırımların Dünya’daki ve Türkiye’deki gelişimi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 69 – 104.
Balkanlı, A. (2019). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının gelişimi ve ekonomik büyümeye etkisinin ekonometrik analizi (1985-2017). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, (22)1, 175- 18
Bayar, F. (2008). Küreselleşme Kavramı ve Küreselleşme Sürecinde Türkiye. Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, 32, 25-34.
Blomström, M. ve Kokko, A. (2003). Human capital and ınward FDI. The European Institute of Japanese Studies, Working Paper Series, No. 167.
Bodur, H. (2007). Dünyada Yabancı Sermayenin Gelişimi ve Yabancı Sermaye Hareketlerinin Türkiye Üzerindeki Etkileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Web adresinden 19 Ekim 2021 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Dağ, M. ve Çelik, M. (2018). Yatırım teşvikleri nedir? Kavram ve kapsamı üzerine bir değerlendirme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 863-875.
Demirdöğen, S. (2018). Kümelenme potansiyeli gösteren sektörlerin belirlenmesi: TRA 1 Düzey 2 bölgesi üzerine bir uygulama. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(4), 85-113.
Doğan, M. (2013). Türkiye sanayileşme sürecine genel bir bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 211-231.
Dumludağ, D. (2003). Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Tarihsel Gelişimi. Toplum ve Bilim Dergisi, 241 – 272
Erkek, D. ve Öselmiş, G. (2011). TR32 Düzey II Bölgesi’nde Kümelenme Yaklaşımı. Denizli: Güney Ege Kalkınma Ajansı.
Erkut, F. (2011). Kümelenme ve Aydın İlindeki Kümelenme Potansiyeli Olan Alanlar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Aydın. Web adresinden 21 Ekim 2021 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Feser, E. ve Bergman, E.M. (2000). National ındustry cluster templates: A framework for applied regional cluster analysis. Regional Studies Journal, 34(1), pp. 1-19, DOI: 10.1080/00343400050005844.
Froot, K. (1993). Foreign Direct Investment. USA:The University of Chicago Press.
Göçer, P. ve Peker, O. (2015). Yabancı doğrudan yatırımların verimlilik etkisi: Türkiye, Çin ve Hindistan örnekleminde karşılaştırmalı çoklu yapısal kırılmalı eşbütünleşme analizi. Verimlilik Dergisi, 1, 7-40.
Güney Marmara Kalkınma Ajansı, (2012). TR22 Güney Marmara Organize Sanayi Bölgeleri Araştırması. İstanbul.
Haşar, E. Ç. ve Morova İneler, F. (2011). İzmir Kümelenme Stratejisi Deneyimi ve Kümelenmenin Yönetimi. 5. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu, Sanayi Politikasının Yönetişimi 27-28 Ocak içinde, ANKARA.
Hosseini, H. (2005). An economic theory of FDI: A behavioral economics and historical approach. The Journal of Socio-Economics, 34(4), 528-541.
Isbasoiu, G. M. (2006). Industrial clusters and regional development. The case of timisoara and montebelluna. Paper No. 5037, http://mpra.ub.uni-muenchen.de/5037/, MPRA Munich Personal Repec Archive.
İNOVİZ Tanıtım Kitapçığı. (2009-2011). Web adresinden 25 Ekim 2021 tarihinde erişildi: http://inoviz.ege.edu.tr/inoviz_Kitapcik_TR.pdf.
İŞKUR (2012). İşgücü Piyasası Analizi Raporu. https://media.iskur.gov.tr/, (07.04.2022).
İZKA, (b.t). İzmir Kümelenme Stratejisi (2013-2018). Web adresinden 25 Mart 2022 tarihinde erişildi: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/04-izmir-kumelenme-stratejisi.pdf.
İzmir Ticaret Odası. (2022). Sanayi Verileri. Erişim tarihi 18.03.2022.
Karafıkıoğlu, M. (2012). Uluslararası Pazarlama Yöntemi. İstanbul: Beta Basın Yayın.
Karataş N. (2019). Rekabetçiliğin arttırılmasında yabancı sermayeli firmaların kümelenme bağlamında değerlendirilmesi: İzmir örneği. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11(44), 278-289.
Karataş N. (2006). Ege Bölgesi’nde Sanayi Gelişim Süreci ve Mekânsal Yansımaları – İzmir Örneği. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, 2, 191 – 210.
Karluk, R. (2001). Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Katkısı. Ekonomik İstikrar, Büyüme ve Yabancı Sermaye. Ankara: TCMB Yayınları.
Kaygalak, İ. (2010). Türkiye’de Sanayi Kümelenmesi ve Sanayinin Yer Seçimindeki Yeni Eğilimler. TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu, Ankara.
Kırkankabeş, M. ve Erkul, A. (2017). Türkiye Turizm Sektörü Kümelenme Analizi. 8. Uluslararası Girişimcilik Kongresi.
Koç, M. ve Özbozkurt, O. (2014). Ulusların Rekabet Üstünlüğü ve Elmas Modeli Üzerine Bir Değerlendirme. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(3), 85-91.
Koçtürk, M. ve Eker, M. (2012). Dünyada ve Türkiye'de doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve çok uluslu şirketlerin gelişimi. Tarım Ekonomisi Dergisi 2012; 18(1), 35 – 42.
Kuloğlu, A. (2016). Porter Modeli rekabetçilik analizi: Kayseri İli sektörel ölçüm ve yapısal eşitlik modelleri yaklaşımı.(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı. Web adresinden 23 Ekim 2022 tarihinde erişildi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Kum, M. (2011). İktisadın yeni coğrafi açılımı: Yeni ekonomik coğrafya yaklaşımı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(1), 235-255.
Kurtaran, A. (2007). Doğrudan yabancı yatırım kararları ve belirleyicileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 367-382.
Kutlu, M. ve Emir, M. (2015). Doğrudan yabancı yatırımlar ve portföy yatırımları volatilitesi arasında nedensellik ilişkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 0(15), 269-278.
Liu, Y. (2021). Hong Kong’s Cultural and Creative Industrial –an Analysis from the Perspective of Porter Diamond Model. 2021 5th International Conference on Economics, Management Engineering and Education Technology (ICEMEET 2021).
Moran, T. (2014). Foreign direct investment. https://doi.org/10.1002/9780470670590.wbeog216. Overseas Development Institute (2006). Foreign direct ınvestment and development an historical perspective. Overseas Development Institute, UNCTAD. https://cdn.odi.org/media/documents/850.pdf (Erişim Tarihi:9 02.2022).
Özatağan, G. ve Güvenç, M., (2012). Kent bölgeye dönüşümün dinamikleri: İzmir’de sanayinin mekânsal organizasyonunda yaşanan değişimin kent bölge oluşumuna katkısı. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar 3. Sempozyumu.
Öztürk, S. P. (2022). The green economy and environmental upgrading in Turkey: A situation analysis. Journal of Entrepreneurship and Innovation Management – JEIM, 11(1), 80-104.
Porter, M. (1990). The competitive advantage of nations. Amerika Birleşik Devletleri: The Free Pres.
Sakınç, İ. (2015). Doğrudan yabancı yatırım kararlarının belirleyicileri: Firma düzeyinde Türkiye uygulaması. Verimlilik Dergisi, 4, 7– 25.
Seki, İ., Arslan, M. ve Bektaş, S. (2018). TR222 Çanakkale Bölgesi kümelenme analizi. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(10), 15-28.
Şener, S. ve Kılıç, C. (2008). Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de yabancı sermaye. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 22-50.
Şenses, F. ve Taymaz, E. (2003). Unutulan bir toplumsal amaç: Sanayileşme: Ne oluyor? Ne olmalı? ERC Working Papers in Economics 03/01. Ankara: METU.
Taşdemir, İ. (2008). Uluslararası finans merkezi olarak İstanbul'un yapılanması ve finans kümelenmesi. İTO Yayın No: 2008-51, İstanbul.
T.C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı (2014). TR82 Bölgesi 3 Yıldız Küme Analiz Çalışması. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti.
Tokatlı, N. ve Erkıp, F. (1998). Foreign investment in producer services, The Turkish experience in the post-1980 period. Third World Planning Review, 20(1), 87-103. https://doi.org/10.3828/twpr.20.1.005581730507631.
Topçuoğlu, A. ve Çalışkan, M. (2016). Bölgesel İktisatta mekânın önemi üzerine bir değerlendirme: Yeni ekonomik coğrafya yaklaşım. Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(4), 101-112, ISSN: 2148 – 7154.
Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (t.y.). Erişim tarihi: 11 Nisan 2022.
Ünal, Ç. (2019). İzmir’de sanayinin mekânsal gelişimi ve kümelenme analizi. 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı içinde. İstanbul: İstanbul University Press.
Yalçın, A. ve Eroğlu, O. (2013). Rekabet ve mekânsal kuramlara ilişkin genel bir değerlendirme. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(6), 97-98.
Yavan, N. ve Kara, H. (2003). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve bölgesel dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 19-42.
Yiğit, S. (2008). Ülke rekabetçiliğinde Porter’ın Elmas Modeli. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.