ESKİ VAN ŞEHRİ SURLARI VE SARAY KAPISI’NIN KAZI, PROJE VE ONARIM ÇALIŞMALARI HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA

Tarihi Van Kalesi’nin güneyinde kayalıklara bitişik olan Eski Van Şehri, doğu, güney ve batıda çift sıra surlarla çevrelenmektedir. Van Kalesi, M.Ö. 900 -580 yılları arasında Urartu medeniyetine başkentlik yapmıştır. Eski Van Şehri ve Kalesi, stratejik konumundan dolayı Urartulardan sonra birçok uygarlık tarafından kullanılmıştır. 1915 yılında üç yıl Rus - Ermeni işgalinde kalan şehirde, 1917 Bolşevik Devrimi’nin ardından Çarlık Rus birliklerinin 1918‘de bölgeden çekilmesi ile çoğu yapı yakılıp yıkılmıştır. Bu tarihten sonra şehirde yaşam sona ermiş, yapılaşma günümüz Van şehrinde başlamıştır. Eski Van şehrindeki yapıları korumak amacıyla 1995 yılında başta Van Valiliği olmak üzere, çeşitli kurumlar tarafından onarım çalışmaları başlatılmıştır. Onarımı yapılan yapılardan biri de şehir surları ve Saray Kapısı’dır. Surların hangi tarihte ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Günümüzde batıdaki surların tamamı yıkık, güney ve doğu yönündeki sur kalıntıları ise kısmen ayaktadır. Şehrin dış irtibatını sağlayan dört ana kapısı mevcuttur. Saray Kapısı’nın her iki yanında dizdar odası yer almaktadır. Saray Kapısı’nın onarım çalışmaları 2010 yılında başlamıştır. 2011’de Erciş’te meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki depremde Saray Kapısı’nda herhangi bir hasar oluşmamıştır. Ancak Van’ın merkezinde gerçekleşen artçı 5,6 büyüklüğündeki depremde Saray Kapısı’nın kuzey beden duvarı yıkılmıştır. 2012 yılında Saray Kapısı’nın onarım çalışmaları tamamlanmıştır. Tarihi kentteki diğer mimari yapıların onarımı için ilgili tüm kurum ve kuruluşların sürekliliği olan bir çalışma programını birlikte oluşturarak eyleme dönüştürmesi zorunluluk arz etmektedir. Böylece son bir asırdır tahrip edilen ve yok olan kentteki önemli tüm mimari yapılar, bilimsel kazılarla ortaya çıkartılarak onarımları yapılacak ve bölge kültür turizmine önemli kazanımlar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Van Şehri, Şehir Surları, Saray Kapısı, Akeolojik Kazı, Onarım

A SURVEY ON THE EXCAVATION, PROJECT, AND RESTORATION WORKS OF THE WALLS AND THE PORTAL OF THE OLD CITY OF VAN

The Old City of Van, located south of the historic Van Castle and adjacent to the cliffs, is surrounded by double rows of walls on the east, south, and west sides. The Van Castle served as the capital of the Urartu civilization between 900-580 BC. Due to its strategic location, the Old City and the Castle were used by many civilizations after the Urartians. In 1915, the city was occupied by Russian-Armenian forces for three years, and after the 1917 Bolshevik Revolution, most of the structures were burned and destroyed, when Tsarist Russian troops withdrew from the region in 1918. After this date, life ended in the city, and construction began in present-day Van. Restoration work began in 1995, primarily by the Van Governorship and various institutions, to preserve the structures in the Old City. One of the restored structures is the city walls and the Palace Portal. It is unknown when and by whom the walls were built. Today, all of the walls in the west are completely destroyed, while the remains of the walls in the south and east are partially standing. There are four main gates that provide external access to the city, with a guard room located on both sides of the Palace Portal. The restoration work of the portal began in 2010. There was no damage to the portal during the 7.2 magnitude earthquake that occurred in Erciş in 2011. However, the north body wall of the portal collapsed during the aftershock of the 5.6 magnitude earthquake in the center of Van. The restoration work of the portal was completed in 2012. It is necessary to create a joint and continuous work program for all relevant institutions and organizations to turn the restoration of other architectural structures in the historic city into action. Thus, revealing all important architectural structures in the city that have been destroyed and damaged for the last century through scientific excavation and restoration will provide significant gains to the cultural tourism of the region.

Keywords:

Old city of Van, City walls, Portal, Archaeological excavation, Restoration,

PDF

___

Çelebi, E. (1976). Seyahatname, C. 3-4. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
Güzeloğlu, S. (1996). Van çevresine tarihi ve arkeolojik açıdan bir bakış. İstanbul: Biber Tanıtım. İstanbul Üniversitesi, Yıldız Albümü Arşivi (1889). Eski Van Şehri güney surları yeni kapı genel görünüşü.
Kılıç, O. (1997). XVII. Yüzyıllarda Van. Van: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Yayınları.
Lynch, H.F.B. (1901). Armenia travels and studies, Vol. II. London: Longmans Green, And Co.
Öztürk, R. (2013). İstanbul restorasyon ve konservasyon merkez ve bölge laboratuvar bölge müdürlüğü eski Van yapıları sıva ve harç analiz rapor. Erişim tarihi:17.08.2010.
Öztürk, Ş. (2020). Van Hüsrev Paşa Külliyesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
Öztürk, Ş. ve Erzen, J. N. (2004). Turkuaz “deniz”in coğrafyasında Van. TMMOB Mimarlık Dergisi, (317), ss. 52-55.
Öztürk, Ş. ve Mızrak, A. (2001). Eski Van Şehir Surları. Mimarlık ve İç Mimarlık Görsel Sanatlar Dergisi, (102), ss. 32-44.
Öztürk, Ş. (2005). Van the city entertaining the development, migration and architecture of Van City between its foundation and 1930, XXII. World Congress of Architecture Uia 2005 İstanbul, Turkey, İstanbul.
Öztürk, Ş. (2021). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van Mimarisi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Van Özel Sayısı, ss. 674-703.
Öztürk, Ş. ve Bekiroğlu, M.S. (2013). Effects on structures of 2011 earthquake in Van, 2013 International Earthquake Van Symposium 23-27 October 2012, Turkey, Van.
Öztürk, Ş. ve Yeğin, M. (2012). Deprem odaklı dönüşüm projelerin Van kenti üzerine etkileri, Bursa 24. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi, 05-07 Nisan 2013, Turkey, Bursa.
Paşa, S. S. (1960). Van tarihi ve Kürtler hakkında tetebbulalar. Ankara: Altınok Matbaası.
Sevin, V. (1996). Urartular. İş Bankası Kültür ve Sanat Van Özel Sayısı, 32, 16-18.
Tahran, M. T. (1987). Van Kalesi ve Eski Şehir kazıları, X. kazı sonuçları, 18-21 Mayıs 1987, Turkey, Ankara.
Talay, A. (1998). Bizim eller. Ankara: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Yayınları.
Texier, C. (1852). De Larmen, La Perse et La Mesopotamie. Paris: Imprimeurs De L’nstitut De Franse, Rue jacob, 56.
Topkapı Saray Müzesi Arşivi (1985). Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi El Yazması Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Van İl Yıllığı (1995). Van Vilayet Salnamesi 1315 (1899). Van: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Yayınları.
Van Müzesi Araştırma Arşivi (2007). Saray Kapısı kazı çalışmasında çıkan envanterlik eser listesi. Erişim tarihi: 23.09.2006.
VANTAM Arşivi (2012). Van Kalesi ve Eski Van Şehri genel görünüşü. Erişim tarihi: 27.10.2012.
Yıldırım, R. (1996). İlk Çağda Anadolu. İzmir: Meram Yayıncılık.