VERGİYE GÖNÜLLÜ UYUM ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE'DE GELİR İDARESİNİN ORGANİZASYON YAPISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Günümüzde vergiye gönüllü uyum sadece mükellefin yapmak zorunda olduğu yükümlülükler olarak değerlendirilmemekte, vergilendirme işleminin diğer tarafı olan vergi idaresine de mükelleflerin yükümlülüklerini kolaylaştıracak uygulamaları yürürlüğe koymak gibi bir görev yüklemektedir. Mükellef davranışlarını temel alan mükellef odaklı vergi idarelerinin önemi her geçen gün artmaktadır. Türkiye'de bu unsurlar doğrultusunda vergiye gönüllü uyumu kolaylaştıracak bazı organizasyonel düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Önce, vergi idaresinin reorganizasyonu ile ilgili 2005 yılında "Gelir İdaresi Başkanlığı'nın Organizasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanunu" yürürlüğe girmiştir. Sonrasında da mükellef odaklılığı ön plana çıkarmak için 2007 yılında Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı (BMVDB) ve 2015 yılında Tek Vergi Dairesi projeleri hayata geçirilmiştir. Bu makalede çeşitli ülkelerdeki gelir idaresi organizasyon yapıları ile mükellef odaklı ve vergiye gönüllü uyumunu artıracak uygulamalar ile Türkiye'de bu konuda yapılan çalışmalar ele alınmış ve Türkiye'deki uygulama eksiklikleri ortaya konulmuştur. Türkiye'de dokuz yıldır uygulanan BMVDB uygulaması; görev, yetki, büyük mükellef tanımı ve sadece İstanbul'daki mükellefleri kapsamına almış olması gibi unsurlar bakımından önemli eksikliklere sahiptir. Tek Vergi Dairesi Uygulaması ise çok yeni bir uygulama olduğundan kapsamlı değerlendirme yapabilme konusunda yeterli veri bulunmamaktadır.

AN EVALUATION OF ORGANIZATIONAL STRUCTURE OF TURKEY'S REVENUE ADMINISTRATION WITHIN THE FRAMEWORK OF VOLUNTARY TAX COMPLIANCE

Voluntary tax compliance is not considered only from the point of view of taxpayer liabilities but it is seen as a duty of tax administration to put in effect practices that would ease taxpayers' liabilities. Importance of taxpayer-focused tax administrations, which are based on taxpayer behaviors, increases every day. Turkey has made some organizational regulations to facilitate voluntary compliance in line with these factors. First of all, "Law on Revenue Administration's Organization and Duties", which reorganized tax administration, entered into force in 2005. After that, the Large Taxpayers Office (LTO) and the Single Tax Administration projects were put into practice, respectively in 2007 and 2015, in order to bring taxpayer-focus into the front. This paper focuses on organizational structures of revenue administrations in various countries, practices to increase taxpayer focus and voluntary compliance as well as Turkey's efforts and shortcomings in practice in this respect. Nine-year long Large Taxpayers Office practice in Turkey has important shortcomings because duties, authorities, large taxpayers are not defined and it only covers taxpayers in Istanbul. Single Taxpayer Office practice is very new and there is not enough data for comprehensive evaluation.

PDF

___

Adimoolah, R. (2008). Reform of Organizational Structure: Case for a Large Taxpayers Unit, 20th General Assembly and Technical Conference, Belize City, Belize: http://www.caricom.org/jsp/community/cota/ general_assembly/20_cota/organisationsl_structures.pdf (Erişim Tarihi: 10.10.2015).
Aktan, Ç. C. (2015). Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı, canaktan web: http://www.canaktan.org/ ekonomi/kamu_maliyesi/vergi-psiko/vergi-psik.pdf (Erişim Tarihi: 15.10.2015).
Anadolu Üniversitesi (2013). Yönetim ve Organizasyon, Yayın No:1900, Eskişehir: Açık Öğretim Fakültesi Yayını.
Anderson C., (2011). Bedava, (Çev: Günseli Aksoy), İstanbul: Optimist Yayıncılık.
Armağan, R. (2014). Vergi Verimliliği Yönünden Türk Gelir İdaresi İle Mükellef Arası İlişkiler, Prof. Dr. Naci MUTER'e Armağan Kitabı. (Ed: R. Gökbunar v.d.) Manisa: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü Yayını.
Aygün, R. (2012). Vergi Afları ve Vergi Uyumuna Etkisi. Vergi Dünyası Dergisi, Mayıs, (369).
Aykın, H. (2015a). Büyük Mükellefi Tanımlamak. Yaklaşım Dergisi, Ağustos (272).
Aykın, H. (2015b). Büyük Mükellefler Vergi Daireleri: Ülke Uygulamaları ve Türkiye. Vergi Sorunları Dergisi, , Nisan, (319).
BMVDB. (2015). Başkanlığımızın Kuruluş Nedenleri. http://www.bmvdb.gov.tr/tr1/index.php?option=com_ content&view=article&id=45&Itemid=54, (Erişim Tarihi: 11.12.2015).
Calderón, R. E. (2010). Benefıts And Costs In The Applıcatıon Of A Segmented Taxpayer Approach In The Latın Amerıcan Tax Admınıstratıons, The Inter-American Center of Tax Administrations (CIAT): webdms. ciat.org/action.php?kt_path_info=ktcore.actions.document.view&fDocumentId=5167 (Erişim Tarihi: 16.10.2015).
Ceylan, A. (2007). Büyük Mükellefler Vergi Dairelerinin, Doğuşu ve Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Gelir Toplama Yöntemlerindeki Rolü. e-Yaklaşım, Nisan (45).
Cura, S. (2015). The Impact of Sovereign Debt Crisis on the EU Economy:Is This the End of the Dream?, Regional Economic Integration and the Global Financial System (Ed:Sorhun, E., Hacıoğlu, Ü., & Dinçer, H.), Hershey, PA: IGI Global.
Çelikkaya, A. (2002). Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumu. e-akademi (Hukuki Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi): http://www.e-akademi.org/makaleler/acelikkaya-1.htm, (Erişim Tarihi: 10.04.2016).
Das-Gupta, A., Ghosh, S., & Mookherjee, D. (2003). Tax Administration Reform and Taxpayer Compliance in India. Boston University Institute for Economic Development Discussion Paper Series: http://www. bu.edu/econ/files/2012/11/dp137.pdf, (Erişim Tarihi: 15.10.2015).
Devrim, F. (1996). Kamu Maliyesine Giriş (İkinci Baskı). İzmir: Anadolu Matbaacılık Ltd. Şti.
Gerçek, A. (2002). Çağdaş Eğilimler Çerçevesinde Türkiyeıde Vergi İdaresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılması. Çağdaş Bir Vergi Ortamı Oluşturmak İçin, Türkiye'de Vergi İdaresi ve Vergi Denetimi Nasıl Yapılandırılmalıdır?, Yayın No:13, Ankara: Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları.
Gerçek, A. (2009). Gelir İdaresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılması: Dünü, Bugünü ve Yarını, Vergi Sorunları Dergisi Özel Eki, Kasım http://www.gkd.org.tr/files/vergisorunlari_ek_11_09.pdf, (Erişim Tarihi: 12.10.2015).
Gerçek, A., Sarılı, M. A., & Tezcan, K. (2006). 5345 Sayılı Kanun Çerçevesinde Gelir İdaresi İle Vergi Denetiminin Yeniden Yapılandırılmasının Değerlendirilmesi ve Öneriler, Ankara: Gelirler Kontrolörleri Derneği Yayını.
GİB (2007). Mükellef Hizmetleri Temel Teknikleri: Katılımcı Ders Kitabı, Yayın No:40, Ankara: Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı.
GİB (2015). 2014 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara: Gelir İdaresi Başlanlığı Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı, Şubat.
İpek, S. & Kaynar, İ. (2009). Vergiye Gönüllü Uyum' Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Celal Bayar Üniversitesi İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 16(1).
Jacobs, A. (2013). Organizational Structure and Management. Detailed Guidelines for Improved Tax Administration in Latin America and the Caribbean, USAID Leadership in Public Financial Management (LPFM), August 31: https://www.usaid.gov/sites/default/files/LAC_TaxBook_Ch%204%20-%20ENGLISH. pdf (Erişim Tarihi: 15.11.2015).
Karaca, Y. (2006). Gelir İdarelerinde Reform: Bağımsızlık-Yarı Bağımsızlık Tartışmaları Dünyada Neler Oluyor? Türkiye'ye Yansımaları Neler? 21. Türkiye Maliye Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Antalya: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İİBF Maliye Bölümü Yayını.
Kidd, M. (2010). Revenue Administration: Functionally Organized Tax Administration, Washington-DC, USA: IMF Fiscal Affairs Department, https://www.imf.org/external/pubs/ft/tnm/2010/tnm1010.pdf (Erişim Tarihi: 10.11.2015).
Kılıç, R. (2011). Vergi İdarelerinin Görevleri Açısından Modernizasyon İhtiyacı. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14).
Koç, M. (2011a). Büyük Mükellefler Vergi Daireleri ve Türkiye Uygulaması-I. Yaklaşım Dergisi, Eylül (225).
Koç, M. (2011b). Büyük Mükellefler Vergi Daireleri ve Türkiye Uygulaması-II. Yaklaşım Dergisi, Ekim (226).
METAC. (2012). Organizational approaches in tax administration. The Middle East Regional Technical Assistance Center (METAC): http://www.imfmetac.org/Upload/Link_612_48.pdf (Erişim Tarihi: 10.11.2015).
Milliyet Gazetesi (2014). Vergi dairelerine bankacılık modeli geliyor (28 Aralık).
Muter, N. B., Çelebi, A. K., & Sakınç, S. (2012). Kamu Maliyesi (4. Baskı). Manisa: Emek Matbaası.
OECD (2007). Tax Administration in OECD and Selected Non-OECD Countries: Comparative Information Series (2006). Centre for Tax Policy and Administration: http://www.oecd.org/ctp/consumption/CIS-2006.pdf (Erişim Tarihi: 12.11.2015).
OECD (2009). Forum on Tax Administration: Compliance Management of Large Business Task Gruop-Experiences and Practicesof Eight OECD Countries. Centre for Tax Policy and Administration: http://www.oecd.org/tax/ administration/43241144.pdf (Erişim Tarihi: 12.11.2015).
OECD (2011). Tax Administration in OECD and Selected Non-OECD Countries: Comparative Information Series, Centre for Tax Policy and Administration: http://www.oecd.org/ctp/administration/CIS-2010.pdf (Erişim Tarihi: 15.11.2015).
OECD. (2013). Tax Administration 2013: Comparative Information on OECD and Other Advanced and Emerging Economies, Paris: OECD Publishing http://dx.doi.org/10.1787/9789264200814-en (Erişim Tarihi: 11.11.2015).
OECD. (2014). Measures of Tax Compliance Outcomes: A Practical Guide, Scoping document: Forum on Tax Administration, http://www.oecd.org/site/ctpfta/FTA_TOR_MeasuresTaxComplianceOutcomes.pdf (Erişim Tarihi: 12.11.2015).
OECD. (2015). Tax Administration 2015: Comparative Information on OECD and Other Advanced and Emerging Economies, Paris: OECD Publishing http://dx.doi.org/10.1787/tax_admin-2015-en (Erişim Tarihi: 12.11.2015).
Öz, E., & Karakurt, B. (2007). Türk Gelir İdaresinde Yeniden Yapılanma ve Gelinen Nokta, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 44(510).
Roth, J. A., Scholz, J. T., & Witte, A. D. (1989). Taxpayer Compliance: An Agenda for Research - A National Academy of Sciences Report. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Sakınç, S. (2015). Vergi Dairelerinde Tek Başkanlık Sistemi Uygulamaya Geçti. Manisa'da Denge Gazetesi (24 Ağustos): http://www.manisadenge.com/vergi-dairelerinde-tek-baskanlik-sistemi-uygulamaya-gectimakale,1386.html (Erişim Tarihi: 10.04.2016).
Sarılı, M. A. (2003). Türkiye'de Gelir İdaresi İle Vergi Denetiminin Sorunları, Çözüm Önerileri ve Yeniden Yapılandırılması, Yayın No: 2003-41, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayını.
Szabo, N. (2015). Micropayments and Mental Transaction Costs, http://szabo.best.vwh.net/berlinmentalmicro. pdf (Erişim Tarihi: 27.11.2015).
Şentürk, S. H. (2014). Vergiye Gönüllü Uyum Sağlanmasında Fayda İlkesinin Rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Aralık, 9(3).
T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu Kalkınma Planı, Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara.
Tezcan, K. (2003). Türk Vergi İdaresinin Tarihsel Gelişimi ve Bu Süreçte Geçirdiği Aşamaların Etkinlik Açısından Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü Dergisi, 12(12).
Tosuner, M., & Demir, İ. C. (2007). Toplumsal Bir Olgu Olarak Vergi Ahlakı. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(3).
Tunçer, M. (2005). Vergi Yardımcılarının Vergi Uyumuna Etkisi. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1).
Türkay, İ. (2013). Türk Vergi İdaresinde Mükellef Odaklı Yaklaşım-Mükellef Hakları-Vergiye Gönüllü Uyum Uygulamaları. Vergi Sorunları Dergisi, Ağustos (299).
Uysal, M., Dalbayrak, H., & Yurdanur, T. (2002). Çağdaş Eğilimler Işığında Türkiye'de Gelir İdaresi ve Denetimine Stratejik Yaklaşım. Çağdaş Bir Vergi Ortamı Oluşturmak İçin; Türkiye'de Vergi İdaresi ve Vergi Denetimi Nasıl Yapılandırılmalıdır? Ankara: Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları.

Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi-Cover

ISSN: 1306-2174
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2005
Yayıncı: Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi