TEKLÎFÎ HÜKÜMLERE KÜLLÎ BAKIŞ: ŞÂTIBÎ ÖRNEĞİ

Şâtıbî, bütün ahkâmı küllî esaslara, temel maslahatlara dayandırma çabası içinde olduğu gibi, teklîfî hükümleri de bu bakış açısıyla ele alır. Bu çerçevede, beş teklîfî hükmü örnekler vererek izah eder. Her birisinin tikel olarak sahip olduğu hükmün, tümel olarak ele alındığında farklılaşacağını ifade eder. Bu değişimin de hizmet ettiği asıl doğrultusunda olduğunu dile getirir. Dolayısıyla yapılması istenilen bir fiilin, yapacak olan kişi veya topluluk tarafından sürekli terk edilmesi ya da yapılmaması istenilen bir fiilin aynı şekilde sürekli yapılması, hizmet ettiği küllî asla zarar vereceğinden hükmü değişecektir. Mubâh olan bir fiilin de olması gerekenin aksine bir eyleme sürekli maruz kalması da hükmün mendûp, vacip, mekruh veya haram şeklinde değişmesine sebep olacaktır

Anahtar Kelimeler:

Şâtıbî, Maslahat, Cüziyyet, Külliyyet, Teklîfî Hüküm

___

Amidî, Seyfüddin Ali b. Muhammed (ö. 631/1233), el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm, Daru’s- Samî’î, Riyad, 2003.
Bâcî, Ebü'l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa'd (ö. 474/1081), Kitâbü’l-hudûd fi’l-usûl, (thk. Neziyye Hammad), Dârü’l-âfâki’l-Arabiyye, Kahire, 2000.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Abdullāh b. Ömer b. Muhammed (ö. 685/1286), Minhacü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl (İsnevî şerhiyle birlikte), Alemu’l-Kütüb, trs.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed (ö. 730/1330), Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed (ö. 370/981), Ahkâmü'l-Kur'ân, (thk. Muhammed es-Sadık Kamhavî), Dâru İhyai'ttürâsi'l-Arabî, Beyrut, 1992.
Emrullah Dumlu, "Hukukî Serbest Alan: Mubâh (Kılasik Yaklaşım ve Şâtıbî Örneği)", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 22, 2013.
Ertuğrul Boynukalın, İslam Hukukunda Gaye Problemi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1998.
Hallâf, Abdülvehhâb (ö. 1956), İlmu usûli’l-fıkh, Mektebetu’d-De’veti’l-İslamiyye, 1956.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımeşkî (ö. 1252/1836), Reddü'lmuhtar ale'd-Dürri'l-muhtâr şerhü Tenvîri'l-ebsâr, (thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvez), C. I-X, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 2003.
Kârâfî, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed (ö. 684/1285), Şerhu Tenkîhi’l-fusûl, Daru'l-fikr, Beyrut, 2004.
, el-Furûk, (thk. Ömer Hasan el-Kiyyâm), Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 2003. Koca, Ferhat, “Haram”, DİA, XVI, 100.
Mâzerî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Ömer et-Temîmî (ö. 536/1141), Îzâhü’l-mahsûl min Burhâni’l-usûl, (thk. Ammar et-Tâlibî), Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 2001.
Mehmet Erdoğan, “Şâtıbî’nin El-Muvâfakât’ını Yeniden Okuma ve Anlama: El-Muvâfakât (Fî Usûli’ş-Şerî’a)” Dini ve Felsefî Metinler Sempozyumu Bildiri Kitabı, cilt 2.
, el-Muvafakat : İslami ilimler metodolojisi, Ebu İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Gırnati Şatıbi (790/1388), (trc. Mehmet Erdoğan), İz Yayıncılık, İstanbul, 1993.
, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2005. Pezdevî, Fahrulislam Ali b. Muhammed (ö. 482/1089), Usûlü’l-Pezdevî (Abdülaziz Buharî’nin Keşfü’l-esrâr şerhiyle birlikte), Daru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1994.
Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn (ö. 606/1209), el-Mahsûl fi ilmi usuli’lfıkh, (thk. Taha Cabir Feyyâz el-Ulvânî), Müessesetü’r-Risale, trs.
Recep Çetintaş, İlk Beş Asır Fıkıh Usulü Literatüründe Teklîfî Hüküm Terminolojisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî (ö. 490/1097), el-Usûl, (thk. Ebu’l-Vefâ el-Efğanî), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
Şâfiî, Muhammed b. İdris (ö. 204/820), el-Üm, (thk. Rıf’et Fevzî Abdülmuttalib), Daru’l- Vefâ, el-Mansure, 2001.