SADRU’L-İSLÂM DÖNEMİNDE HİTABET TÜRLERİ VE TEMEL ÖZELLİKLERİ

Bu makalede, Sadru’l-İslâm Döneminde bir edebî tür olarak hitabetin gelişimserüveni geniş bir perspektifte incelenmektedir. Makalede ilkönce siyasi, sosyalve ekonomik açıdan Sadru’l-İslâm Döneminin genel özellikleri hakkında bilgiverilmekte, daha sonra edebî bir tür olarak hitabetin bu dönemdeki tarihi seyriiçerisinde gelişimini, hitabeti gerektiren unsurları, hitabetin sunumu ve hatiplerinstatüleri ele alınmaktadır.Bu alandaki çalışmamıza kaynak olarak Arap edebiyatı alanında yazılmış eskikaynaklara ve modern dönemde konuyla ilgili olarak yazılmış eserlerebaşvurulmuştur. Ayrıca bu makale “Cahiliye Döneminde ve Sadru’l-İslâmDöneminde Hitabet” adlı doktora tezimizin ikinci bölümünden istifade edilerekyazılmıştır.

GENRES AND THE MAIN ASPECTS OF RHETORIC ART IN THE TERM OF SADRU’L-ISLAM

In this article, the adventure of development of rhetoric as a literary genre is studied in a broad perspective. In the first part of the article, information about the general characteristics of the sadru’l-islamic period is given in political, social and economical terms. Subsequently, as a literary genre, the development of the rhetoric in this historical period, the elements required for its ancestry, the presentation of the ancestor and the statues of the hatips are scrutinized. As the source of this work in this field, old sources written in the field of Arabic literature and works written about the subject in the modern period are referrred. Furthermore, the article was written with the assistance of the first part of my doctoral thesis titled as “Rhetoric in the period of the Jahilliyah and Sadru’l- Islamic period”

PDF

___

Kur’an-ı Kerim,
ARMANER, Neda, Hitabet ve Dini İrşat Üzerine, (2. Baskı), Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) Yayınları, Ankara 1964.
BOZKURT, Nebi, “Minber”, DİA, İstanbul 2005, XXX.
el-CÂHİZ, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri, el-Beyân ve’t-Tebyîn, I-IV, (7. Baskı), nşr. Mektebetu’l-Hancî, Kahire 1998.
ḌAYF, Şevki, el-Fennu ve Meẕâhibuhu fi’n-Nesri’l-Arabî, (13. Baskı), nşr. Dâru’l-Maarif, Kâhire 1960.
ḌAYF, Târihu’l-Edabi’l- ‘Arabî, ( el-‘Asru’l-Îslamî), Daru’l-Me‘arif, Kahire 1976.
DEMİRAYAK, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi-II, Sadru’l-İslâm Dönemi, (1.Baskı), Fenomen Yayınları, Erzurum 2009.
DİA: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I-XXXXIII, İstanbul, 1988- 2013
EL-K̩̲ ÂLÎ (Ebu Ali İsmail b. el-Kasım), Kitabu'l-Emâlî, I-IV, Daru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrut, tsz.
GÂZİ Tuleymât, İrfân el-Aşkar, en-Nesru fî ‘Asri’n-Nubuvve ve’l-Hilâfeti’r- Râşidîn, Daru’l-Fikr, Beyrut 2007.
HAMİDULLAH, Muhammed, İslâm Peygamberi, (Çev. Salih Tuğ), I-II, İrfan Yayınları, İstanbul 1993.
İBN ‘ABD RABBİH, el-Endelûsî Ahmed b. Muhammed, el-İḳdu’l-Ferîd, I-IV, nşr. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1983.
İBN EBÎ EL-HADÎD, ῾İzzeddin Abdurrahman b. Heybetillah, Şerhu Nehcu’l- Belağe, I-XV, nşr. Ebû Muhammed Fadl İbrahim, Daru’l-Cîl, Beyrut 1996.
İBN HİŞÂM el-Ensarî (Ebû Muhammed Abdullah Cemaluddin b. Yusuf b. Ahmed b. Abdullah b. Hişam, Muğnu’l-Lebib ‘an Kutubi’l-E‘ârib, I-II, nşr. ve şerh. Abdullatif Muhammed el-Hatib, et-Turasu’l-Alî, Kuveyt 2000.
İBN HİŞÂM el-Ensarî ,es-Siretu’n-Nebeviyye, nşr. Mustafa es-Sakka ve Diğerleri, I-IV, Beyrut 1971.
İBN İSHÂK, Siretu İbn-i İshâk; nşr, M. Hamidullah, Konya 1981.
İBN KESİR (Ebu’l Fida İsmail b. Ömer), el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Trc. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1994.
İBN KESİR (Ebu’l Fida İsmail b. Ömer), es-Siretu’n-Nebeviyye, I-IV, nşr, Mustaf Abdulvâhid, Beyrut 1976.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim b. Kuteybe ed-Dineverî, Uyûnu’l-Ahbâr, I-IV, Dâru’l-Kutubi’l Mısriyye, Kahire 1996.
İBN KUTEYBE, el-İmâme ve’s-Siyâse, I-II, Daru’l-Edâi, Beyrut 1990.
İBN MANZÛR, Celaluddin Muhammed b. Mukerremu’l-Ensarî, (1232-1312), Lisanu’l-Arab, nşr. Kosta Tomas ve Şurekah, I-XX, Daru’l-Me‘arif, Kahire 1890.
İBN REŞİK el-Kayravanî el-Ezdî (Ebû Ali el-Hasan), el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbih ve Nakdih, I-II, nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut 1972.
İBN SA‘D, Tabakâtu’l-Kubrâ, I-X, nşr, Ali Muhammed Ömer, Mektebetu’l- Hancı, Kahire, tsz.
İBNÛ HABİB, (Muhammed el-Bağdâdî), Kitâbû’l-Munemmâk fî Ahbâri Kureyş, (1. Baskı), ‘Alimu’l-Kutubi, Beyrut 1985.
İBNU’L-CEVZİ, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Sîretu’l-‘Umer, Kahire 1931.
İBNU’L-ESİR, (‘İzzuddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali), el-Kâmil fî’t-Târîh, I-XIII, nşr. C. J. Tornberg, Leiden, 1853-1867.
İHSAN EN-NAS̩ , el-H̱ it̩abetu fi ῾As̩riha ez-Zehebi, (2. Bask), Daru’l-Me‘ârif, Kahire 1963.
el-KALKAŞANDI, (eş-Şeyh Ebu'l-‘Abbas), S̩ubhu’l-‘Aşâ, I-XIV, Daru’l- Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1922.
MAHMUD ŞUKRÎ, el-Âlûsî el Bağdâdî, Bulûğu’l-‘Erebi fî Marifeti Ahvâli’l- ‘Arab, I-III, (3. Baskı), nşr, Muhammed Behçet el-Eserî, Bağdat, tsz.
el-MES‘ÛDÎ, (Ebî Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali), Murûcu’z-Zehebi ve M‘âdinu’l- Cevher, I-IV, (1.Baskı), el-Mektebetu’l-‘Asrî, Beyrut 1973.
el-MEYDANÎ, (Ebû’l-Fadl Ahmed b. Muhammed), Mecma‘u’l-Emsâl, I-II, nşr. M. Muhyiddin Abdulhamid, Beyrut, tsz.
el-MUBERRED, (Muhammed b. Yezîd), el-Kâmil fî’l-Luğa ve’l-Edeb, I-IV, nşr. MUHAMMED, Ahmed ed-Dâlî, Beyrut 1986.
MUHAMMED, ‘Abduh, Nehcu’l-Belâğe ve Şerhuhu, nşr, Muhammed Muhyeddin, el-Mektebetu’t-Ticâriyeti’l-Kubrâ, Mısır, tsz.
MUHAMMED, ‘Osman ‘Ali, fi Edebi’l-İslâm, Beyrut 1986.
MUHAMMED, Ebû Zehrâ, el-Hitabetu Usûluha-Tarîhuha fi Ezhâri‘Usûriha ‘İnde’l‘Arab, nşr, Daru’l-Fikr’l-Arabiyye, Kahire 2012.
MUNZIR, Meâlikî, Dirâse Nakdiye fi’l-Edebi’l-İslâmî, Lubnan 2003.
MUSLİM b. Haccâc, el-Kuşeyrî, Sahîhu Muslim, Mevsuatu’s-Sunne el-Kutubi’s- Sitte ve Şurûhuha, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
NÂYİF, Ma’rûf, el-Edebu’l-İslâmî fî ‘Ahdi’n-Nubuvve ve Hilâfeti’r-Râşidîn, nşr. Dâru’n-Nefâis, Beyrût 1990.
en-NEVEVÎ, ( Ebu Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ İbn Şeref), Riyazu’s-Sâlihîn, el- Mektebetu'l-Mahmûdiyye, Kahire, tsz.
SAFVET, Ahmet Zeki , Cemheretu H̱ utabi’l-‘Arab, I-III, (1. Baskı), el- Mektebetu’l-‘İlmiyye, Kahire 1933.
SELÂHUDDÎN, el-Hâdî, el-Edebu fî ‘Asri’n-Nubûvve ve’r-Râşidîn, (3. Baskı), Kahire, Mektebetu’l-Hâncî 1987.
es-SUYÛTÎ, Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tarihu’l-Hulefâ, nşr. Muhammed Muhyeddîn Abdulhamid, Kahire 1969.
es-SUYÛTÎ, el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Lugâ ve Envâihâ, I-II, nşr. Muhammed Ahmed Câd Mevlâ, Ali Muhammed el-Becâvî, Kahire, tsz.
TABERÂNİ, Suleyman bin Ahmed bin Eyyûb eş-Şâmi el-Lahmî, el-Mu’cemu’l- Kebir, I-XXV, nşr, Hamdi Abdulmecid Selefi, Mektebetu İbn Teymiyye, Musul 1984.
et-TABERÎ (Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerir), Târîhu’r-Rusûl ve'l-Mulûk, I-XVI, nşr. M.J. De Goeje, Leiden 1879-1965.
et-TAFTAZANÎ, Sa‘du’d-Din Mes‘ud b. Ömer, el-Mutavvel, Şerhu Telhisi Miftâhi’l-῾Ulûm, (2. Baskı), nşr. Abdulhamid Hindavî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2007.
et-TİRMİZİ (Ebû İsa Muhammed b. İsa), eş-Şemâ’ilu’n-Nebeviyye ve’l- Hasa’isu’l-Mustavafiyye, İstanbul, tsz.
et-TİRMİZİ (Ebû İsa Muhammed b. İsa), Sunenu’t-Tirmizî, Mevsuatu’s-Sunne el-Kutubu’s-Sitte ve Şurûhuha, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
UZUN, Tacettin, Arap Dili ve Edebiyatında Hulefâ-i Rasidîn’in Hutbe ve Mektupları, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1985.
ÜNAL, Ömer, Sadru’l-İslamda Edebî Çevre (Basılmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1995.
ez-ZEHEBÎ, (Muhammed b. Ahmed b. Osman), Mizânu’l-İ‘tidâl, I-VIII, nşr. Daru’l-Kutubi’l Arabîyye, Beyrut 1995.
ZEKİ Mübarek, en-Nesru’l-Fenni fi’l-Karni’r-Rabi‘ el-Hicrî, I-II, nşr. Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût 2006.
ZEMAHŞERÎ, (Cârullâh Ebu’l-Kasım Muhammed), Esâsu’l-Belâga, (3. Baskı), el-Hey’etu’l-Mısrıyyetu’l-Ammei’l-Kitab, Kahire 1985.