MEŞÎHAT-I İSLÂMİYE FETVÂLARI IŞIĞINDA OSMANLI İSTANBUL’UNDA MÜSLİM-GAYRİMÜSLİM SOSYAL İLİŞKİLERİ

Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak İstanbul farklı kültür ve inançların en üst düzeyde bir arada yaşadığı bir şehirdir. Bu şehirde Müslümanlar, Yahudiler ve Hıristiyanlar asırlarca bir arada yaşamışlar, bunun doğal sonucu olarak aralarında çeşitli problemler oluşmuş ve bu problemlere yetkili makamlar nezdinde çözümler aramışlardır. Bu çalışmada işte bu birliktelik, birlikteliğin boyutları, karşılaşılan problemler ile çözüm önerileri ve metotları üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Osmanlı hukukunun yorum ve oluşumunda birinci derecede sorumlu makam olarak Meşihat-ı İslâmiye (Şeyhalislâmlık kurumu) tarafından verilen fetvâlar ışığında konu ele alınmış, örneklendirme yöntemi ile konu hakkında genel bir bakış açısı sağlanmaya çalışılmıştır.

IN THE LIGHT OF THE OTTOMAN MASHĪKHAT FATWAS, THE RELATIONS BETWEEN MUSLIMS AND NON-MUSLIMS IN ISTANBUL

As the capital city of the Ottoman State, Istanbul is a city in which different cultures and faiths coexist. In this city, Muslims, Jews and Christians have been lived together in peaceful coexistence for centuries. However, sometimes various problems have arisen between them and solutions to these problems have been sought. The present study attempts to deliberate upon the mentioned coexistence, its dimensions, the problems encountered and the solution recommendations. In the light of the fatwas issued by the office of the mashikhat that is the foremost responsible for the interpretation and the formation of the Ottoman Law, the theme has been dealt with, and by the method of exemplification, it has been endeavoured to provide a general standpoint of the theme.

PDF

___

Abdülkerim Zeydân, Ahkâmü’z-zimmiyyîn ve’l-müste’menîn fî dâri’l-İslâm, Mektebetü’l-Kudrs, Bağdad, 1982.
ABDURRAHİM EFENDİ, Menteşzâde, Şeyhülislâm, Fetâvâ-yı Abdurrahim, İstanbul, Dârü’t-Tıbâati’l-Ma‘mûreti’s-Sultâniyye, 1243/1827.
ALİ EFENDİ, Çatalcalı, Şeyülislâm, Fetâvâ-yı Ali Efendi, İstanbul, Matbaatü’l- Hâc Muharrem Efendi el-Bosnevî, 1305.
ATÂULLAH MEHMED, Fetâvâ-yı Atâullah, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 144.
el-AYNÎ, Mehmed Fıkhî, Behcetü’l-fetâvâ, İstanbul, Dâru’t-tıbâati’l-âmire, 1266.
-Beyaz Sîpâre, müellifi bilinmiyor, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 560.
BRAUDE, Benjamın, “Millet Sisteminin İlginç Tarihi”, Osmanlılar, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2014, IV, 245-254.
Cerîde-i ilmiye, Heyet, İstanbul, Bâb-ı Meşihat, 1914-1922.
EBUSSUÛD EFENDİ, Muhammed b. Muhammed el-İskilîbî, el-İmâdî, Şeyhülislâm, Ma’rûzât, (nşr: Pehlul Düzenli), İstanbul, Klasik Yayınları, 2013.
EDİRNEVÎ AHMET EFENDİ, el-Ecvibetü’l-kânia, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 176.
EKEN, Galip, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Taşrasında Rum Cemaatinin Sosyo- Ekonomik Durumuna Dair Bir Deneme: Tokat Örneği”, Osmanlılar, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2014, IV, 352.
ESAD EFENDİ, Hocazâde, Şeyhülislâm, el-Fetâvâ’l-Es’adiyye, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 157.
GÖK, Ayşe Almıla, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayri Müslimler: Millet Sistemi, Tarihi Gelişimi ve Milletlerarası Antlaşmalar”, Türkiye ve Siyaset, Sayı 3, Temmuz-Ağustos 2001, Ankara, s. 101-108.
İBN KAYYIM EL-CEVZİYYE, Ahkâmü ehli’z-zimme, Yusuf Ahmed el-BekrîŞakir b. Tevfik el-Ârûrî (thk), Ramâdî li’n-neşr, ed-Demmâm, 1997.
İBRAHİM b. eş-ŞEYH İSMAİL el-KASTAMÔNÎ, Fetâvâ-yı Hallî, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 1193.
KARATAŞ, Ali İhsan, “Osmanlı Devlet’inde Gayrimüslimlere Tanınan Din ve Vicdan Hürriyeti”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2006, s. 267-284.
KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul, 2004, s. 221-244.
KENANOĞLU, M. Macit, “İslâm-Osmanlı Hukukunda Zimmîler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2005, s. 553-574.
KENANOĞLU, M. Macit, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinlerarası İlişkiler (14-20 Yüzyıllar)”, Milel ve Nihal, cilt 6, sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009, s. 103-105.
KESKİN, Filiz Yaşar, Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XVI Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2013, s. 16-20.
KHAN, Arshı, “Osmanlı İmparatorluğu: Çok Kültürlülüğün Doğulu Mimarı”, Osmanlılar, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2014, IV, 229-235.
KONAN, Belkıs, “Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumuna İlişkin Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 64 (1) 2015, s. 171-193.
KURTARAN, Uğur, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 8, Sonbahar 2011, s. 57-71.
-Müsvedde Fetâvâ, Müellifi bilinmiyor, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 239.
-Müsvedde Mecmûa, Müellifi bilinmiyodr, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 107.
PÎR MEHMET EFENDİ, Fetâvâ-yı Üskûbî, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 238.
SEYYİD FEYZULLAH EFENDİ, Şeyhülislâm, el-Fetâvâ’l-Feyziyye, İstanbul, Dâru’t-tıbâati’l-âmire, 1266.
SHAW, Stanford, “Osmanlı İmparatorluğunda Yahudiler,” Osmanlılar, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2014, IV, 307-321.
TOSYEVÎ, Osman b. Muhammed, Fetâvâ-yı Tosyevî, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 310.
ÜRGÜPLÜ MUSTAFA HAYRİ EFENDİ, Şeyhülislâm, el-Ferâidü’l-behiyye fi’lfetâvâ’l- hayriyye, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 315.
VELİ b. YÛSUF, Mecmûatü’l-fetâvâ, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 178.
YAHYA b. ZEKERİYYÂ, Şeyhülislâm, Fetâvâ-yı Yahya Efendi, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 49.
YAKOVALI HACI ALİ EL-MURTAZA b. ZÜBEYR, İlaveli Mecmûa-i Cedîde, İstanbul, Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı Matbaası, 1326-1329.