GELENEKSEL DİNİ OTORİTELERDE DİNDARLIK ANLAYIŞI (DİYARBAKIR MEDRESELERİ SEYDALARI ÖRNEĞİ)

Din anlayışının üretim ve aktarımında dini otoritelerin önemli bir etkisi vardır.Özellikle geleneksel halk dindarlığının şekillenmesinde, başka birçok faktörlebirlikte dini tutum, yorum ve davranışları ağırlıklı bir role sahiptir. Toplumsalyapı ve değişme dinamikleri din anlayışlarını da etkiler. Toplumun değerlerindeve pratik uygulamalarında meydana gelen hızlı değişmeler şeklinde ortayaçıkmakta olan düşünsel ve maddi modernleşme süreçleri, dini otoritelerin zihniyetyapılarının değişmesi üzerinde çeşitli düzeylerde baskıda bulunmaktadır. Bubağlamda dini otoritelerin, dinin temel kaynaklarını, değişim ve muhafazakârlıkikilemindeki yorumlama biçimleri, onların dindarlık anlayışlarını dabelirlemektedir. Bu makalede, hızlı bir modernleşme sürecini yaşamakta olanDiyarbakır’da, medrese seydalarının dindarlık anlayışı, 2014-2016 yıllarında nitelaraştırma yöntemi ile elde edilen araştırma verileri ışığında araştırılmıştır.

THE UNDERSTANDING OF RELIGIOUSITY IN TRADITIONAL RELIGIOUS AUTHORITIES (THE CASE OF SEYDAS OF DIYARBAKIR MADRASAHS)

Religious authorities have an important influence on the production and transfer of the understanding of religion. Particularly in the formation of traditional folk religiousity, religious attitudes, interpretations and behaviors of the seydas, along with many other factors have a predominant role. The processes of intellectual and material modernization emerging in the form of rapid changes in the values and practical applications of society, makes a pressure on the change of mentality of religious authorities at various levels. In this context, the ways of interpretation of religious sources by religious authorities, in the dilemma of change and conservatism, also define their understanding of religiosity. In this article, the religious understanding of the madrasah seydas in Diyarbakir, which is undergoing a rapid modernization process was investigated in the light of the research data obtained by qualitative research method in 2014-2016.

PDF

___

AKDOĞAN, Ali, Din Sosyolojisi, STS Yayınları, Rize 2013.
AKYÜZ, Niyazi, Dinin Örgütsel İklimi Dini Gruplar, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2007.
AKYÜZ, Niyazi, “Toplumsal Gruplaşma ve Din”, Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, 2. bs., Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2010.
ALTINTAŞ, Ramazan, “Alevi Geleneğinde Dini Otorite: Dede Profili”, Dini Otorite, Ensar Neşriyat, İstanbul 2006, s. 437-475.
ARSLAN, Mustafa, Türk Popüler Dindarlığı, Dem Yayınları, İstanbul, 2004.
AYDIN, Mehmet S., “İslami Rasyonellik Üzerine Bazı Düşünceler”, Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı 2, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1997, s. 108-115.
BİLGİN, Vejdi, İbadet, Şekilsel, Sembolik ve Toplumsal, Emin Yayınları, Bursa, 2011.
BİLGİN, Vejdi, Fakih ve Toplum, İz Yayıncılık, İstanbul 2003.
BULAÇ, Ali, “İslam ve Fundamentalizm”, Uluslarası İslam Düşüncesi Konferansı 2, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1997, s. 315-328.
ÇELİK, Celaleddin, “Dini Gruplar Sosyolojisi”, Din Sosyolojisi, Ed. Mehmet Bayyiğit, Palet Yayınları, Konya 2013, s. 277-302.
ÇİÇEK, M. Halil, Şark Medreselerinin Serencamı, Beyan Yayınları, İstanbul 2009.
EBU ZEHRA, Muhammed, Mezhepler Tarihi, çev. Sıbğatullah Kaya, Anka Yayıncılık, Ankara, (t.y.).
ELİADE, Mircea, Kutsal ve Dindışı, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, Ankara 1991.
ER, İzzet, “Sosyal Bilimlerde ve İslam’da Din Anlayışı”, UÜİFD, S.7, s. 1-12.
EROĞLU, M. Şerif, Bütün Yönleri İle Arapkendi, Muhammed Şerif Arapkendi, Kent Yayınları, İstanbul 2004.
ERUL, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, 2. bs., TDV Yayınları, Ankara 2000.
EVKURAN, Mehmet, “Siyasal Kültürümüzün Teolojik Kökenleri ve İktidar Tahayyülü”, İslamiyat, C. 8, S. 3, s. 27-50.
FARUKÎ, İsmail R., Tevhid, 4. bs., çev. Dilaver Yardım, Latif Boyacı, İnsan Yayınları, İstanbul 2006.
FAZLURRAHMAN, İslam ve Çağdaşlık, Fikri Bir Geleneğin Değişimi, çev. Alparslan Açıkgenç- Hayri Kırbaşoğlu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002.
FAZLURRAHMAN, İslam, 7. bs., çev. Mehmet Dağ, Mehmet Aydın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
FAZLURRAHMAN, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev. Salih Akdemir, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001.
FREYER, Hans, Din Sosyolojisi, çev. Turgut Kalpsüz, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1964.
GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, 24. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul 2012.
GÖLCÜK, Şerafeddin, Kelam Tarihi, Esra Yayınları, Konya 1992.
GÖLCÜK, Şerafeddin, TOPRAK, Süleyman, Kelâm, Tekin Kitabevi, Konya 1991
GÖZÜTOK, Şakir, “Medreselerin Ortaya Çıkışı ve İlk Medreseler”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 199-216.
GÜLER, İlhami, ‘din’e Yeni Yaklaşımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011.
GÜLER, İlhami, İman Ahlâk İlişkisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010.
GÜLER, İlhami, “M. Arkoun’a Göre İmam Şafii’nin “İslamî Akıl”ı Kuruşunun Teolojisi- Kur’an ve Sünnet’in “Yüce Otorite” Olarak Tesisi”, Uluslarası İmam Şafii Sempozyumu, Kent Işıkları Yayınları, İstanbul 2012, s. 387-391.
GÜNAY, Ünver, Din Sosyolojisi, 6. bs., İnsan Yayınları, İstanbul 2005.
GÜNAY, Ünver, “Dindarlığın Sosyolojisi”, Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi, Ed. Ünver Günay, Celalettin Çelik, Karahan Kitabevi, Adana 2006, s. 1-59.
GÜNAY, Ünver, “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Ziyaret Yerleri”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Ankara 2004, s. 571-608.
HAMİDULLAH, Muhammed, Aziz Kur’an, Beyan Yayınları, İstanbul 2003.
HÖKELEKLİ, Hayati, Din Psikolojisi, T.D.V. Yayınları, Ankara 1993.
KANDEMİR, M. Yaşar, “Ziyaret”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul 2013, C. 44, s. 496-498.
KARA, İsmail, “Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Üzerine Birkaç Not”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi, Ed. İsmail Kara, Asım Öz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2013, s. 15-43
KARA, İsmail, Şeyh Efendinin Rüyasındaki Türkiye, Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
KILAVUZ, A. Saim, “Mevlid’in Akaid ve Kelam Açısından Analizi”, Bir Kutlu Doğum Şaheseri, Mevlid ve Süleyman Çelebi, TDV Yayınları, Ankara 2010, s. 292-300.
KIRBAŞOĞLU, M. Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010.
KIZIL, Hayrettin, “Diyarbakır ve Çevresinde Yazılmış Mevlitlerin Konularına Göre Tasnifi Denemesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, S. VII, s. 116- 150.
KOCA, Ferhat, “Mezhep”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul 2009, s. 537-542.
KORKUSUZ, M. Şefik, Cumhuriyet Öncesi Diyarbekir’de Maarif, Kent Yayınları, İstanbul 2009.
KÖKTAŞ, M. Emin, Türkiye’de Dini Hayat, İşaret Yayınları, İstanbul 1993
KÖSE, Ali, “XXI. Yüzyıl Türkiye’sinde Gelenekle Modernite Arasında Din Algıları ve Dindarlık Formları: Sosyolojik Bir Bakış”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 49, s. 5-27.
KÖSE, Ali - AYTEN, Ali, Türbeler, Popüler Dindarlığın Durakları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
KURT, Abdurrahman, “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S.2, s. 1-26.
KURT, Abdurrahman,. Din Sosyolojisi, 2. bs., Sentez Yayınları, İstanbul, 2012.
MARDİN, Şerif, Bediüzzaman Said Nursi Olayı, Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, 6. bs., çev. Metin Çulhaoğlu, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
MEHMEDOĞLU, Ali Ulvi, Kişilik ve Din, Dem Yayınları, İstanbul 2004.
MENSCHİNG, Gustav, Dinî Sosyoloji, Çev. Mehmet Aydın, Tekin Kitabevi, Konya 1994.
OCAK, Ahmet Yaşar, Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası, 2. bs., Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
OKİÇ, Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidi’nin Tercemeleri”, AÜİİFD, S. 1, s. 17-78.
OKUMUŞ, Ejder, Gösterişçi Dindarlık, Ark Yayınları, İstanbul 2005.
ÖZEL, Ahmet, “Mevlid: Tarihi ve Dinî Hükmü”, Divan, S. 1, s. 205-246.
ÖZEL, Ahmet, “Mevlid”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul 2004, C. 29, s. 475- 479.
PALABIYIK, M. Hanefî ve diğ., “Medrese Eğitiminin Oluşturduğu Rasulullah Algısı”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 471-507.
PAZARLI, Osman, İslam’da Ahlâk, 2. bs., Remzi Kitabevi, İstanbul 1980.
SIDDIKÎ, Mazharuddin, İslam Dünyasında Modernist Düşünce, çev. Murat Fırat, Göksel Korkmaz, Dergâh Yayıları, İstanbul 1990.
SUBAŞI, Necdet, Gündelik Hayat ve Dinsellik, İz Yayınları, İstanbul 2004.
TEKİN, Mustafa, “Dindarlık Bağlamında Amel-i Salih Kavramına Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Dindarlık Olgusu, Kurav Yayınları, İstanbul 2004.
TİMURTAŞ, Faruk K., “Mevlid Hakkında”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, C. 10, S. 108-109, s. 177-181.
TÜRCAN, Galip, “İslam’da Dini Otorite”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14, s. 95-123.
ÜZÜM, İlyas, “Mezhep”, DİA, T.D.V. Yayınevi, İstanbul 2004, C. 29, s. 526- 532.
VAROL, Murat, “Zazalarda Mevlid ve Siyer Geleneği”, Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl 2012, Bingöl Üniversitesi Yayınları, s. 625- 652.
WACH, Joachim, Din Sosyolojisine Giriş, çev. Battal İnandı, AÜİF Yayınları, Ankara 1987.
YALAR Mehmet, “Seyda, Mela ve Feqilerin Bölgenin Dini ve Kültürel Hayatındaki Yeri”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 459-470.
YANMIŞ, Mehmet, “Diyarbakır’da Mevlid Geleneği ve Bazı İller ile Karşılaştırmalı Bir Analiz”, UÜİFD, C. 21, S. 1, s. 115-133.
YEŞİLYURT, Temel, “Ehl-i Sünnetin Teolojik Boyutu”, İslamiyat, C. 8, S. 3, s. 13-26.
YÜKSEL, Müfid, Kürdistan’da Değişim Süreci, Sor Yayıncılık, Ankara 1993.
ZUBAİDA, Sami, “İslam’da Mezhepler”, çev. Muzaffer Tan, Din Sosyolojisi, Yaşadığımız Dünya, Der. Peter B. Clarke, İmge Kitabevi, Ankara 2012, s. 373- 396.