Hayreddin KIZIL

10324

MAZDEK HAREKETİ VE SEBEPLERİ

Dini bir hareketin ortaya çıkması ve toplum tarafından benimsenmesi tek bir nedenle açıklanamayacak şekilde karmaşıktır. Bu çalışmada Sasaniler zamanında ortaya çıkmış Mazdekizm’in toplum içerisinde hızlı bir şekilde yayılmasının sebepleri ele alınmıştır. Mazdekizmin ortaya çıktığı dönemde, Sasanilerdeki toplumsal sınıflaşmanın çok güçlü olması, halkın yönetici kesim ve din adamlarının (mobedlerin) uygulamalarından rahatsız olması bu hareketin yayılış sebepleri arasındadır. Ayrıca üstüste gelen savaşlar ve yenilgiler, uzun süren kuraklık böyle bir hareketin kısa sürede yayılmasına sebep olmuştur. Aynı zamanda bir din adamı (mobed) olan Mazdek, ortaya attığı yeni bir dini yorumla, asırlarca etkisini sürdürecek bir hareketi başlatmıştır. Mazdekizmin ortaya çıktığı dönemde Mazdekîlerin sebep olduğu olaylar Mazdek’in öne sürdüğü dini yorumları gölgelemiştir. Çalışma bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Makalenin giriş bölümünde Mazdek ve öğretisi hakkında bilgi verilmiştir. Girişte konu ele alınırken Pehlevi Metinler, aynı veya yakın dönemde yaşamış yazarların kitaplarından ve Müslüman alimlerin çalışmalarından istifade edilmiştir. Birinci bölümde Sasanî döneminin toplumsal ve ekonomik özellikleri ele alınmıştır. İkinci bölümde Mazdek hareketinin ortaya çıkışı ve yayılmasının sebepleri incelenmiştir.

MAZDAK MOVEMENT AND ITS REASONS

The emergence of a religious movement and adoption of it by a society is inexplicably complex for a single reason. In this study, the reasons for the rapid spread of Mazdakism, emerged during the Sassanid period, were examined. The fact that the social classification was very strong at the time of its emergence and the public was uncomfortable with the practices of administrators and mowbads are among the reasons for the spread of this movement. In addition, wars and defeats, prolonged drought caused to spread the movement in a short time. Mazdak, who was also a mowbad, started a movement that would last its influence for centuries with a new religious interpretation he had put forward. In the period Mazdakism emerged, the events revealed by the Mazdakists overshadowed the religious interpretations which Mazdak had put forward. The study consists of an introduction and two parts. In the introduction, information was given about Mazdek and his teaching. In the first part, the social and economic characteristics of the Sassanid period were discussed. In the second part, the reasons for the emergence and spread of the Mazdek movement were examined.
PDF

___

  • Avesta -Zerdüştilerin Kutsal İlahileri-. çev. Fahriye Adsay - İbrahim Bingöl. Avesta Yayınları, 2012.
  • Alıcı, Mehmet. “İslam Öncesi İran’da Dinî Düşünce”. İran Düşünce Tarihi. ed. Hakkı Uygur - Abdulla Rexhepi. 13-87. Ankara: İRAM Yayınları, 2019.
  • Alıcı, Mehmet. Kadim İran’da Din Monoteizm’den Düalizm’e Mecûsî Tanrı Anlayışı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2012. Altungök, Ahmet. Eski İran’da Din ve Toplum. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, ts.
  • Altungök, Ahmet. İslâm Öncesi İran’da Devlet ve Ekonomi -Sâsânî Dönemi- (M.S. 652-226). İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2015.
  • Altungök, Ahmet. “Sâsânîler Dönemi İran Tarihi Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”. Tarih Araştırmaları Dergisi 39/68 (2020), 89-121.
  • Anklesaria, Behramgore Tehmuras. Pahlavi Vendidâd. Bombay, 1946.
  • Zand-Akasih Iranian Or Greater Bundahisn. çev. Behramgore Tehmuras Anklesaria. Bombay, 1956. http://www.avesta.org/mp/grb27.htm
  • Avcu, Ali. Karmatîler’in Doğuşu Ve Gelişim Süreci. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2009.
  • Aydın, Fuat. “Verrak, Ebû Îsâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 43. Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
  • Balcı, Musa. Taşa Kazınmış Sözler İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
  • Baussani, Alessandro. Religion in Iran From Zoroaster to Baha’ullah. çev. J. M. Marchesi. New York: Bibliotheca Persica Press, 2000.
  • Bîrûnî, Ebu Reyhan el-. Maziden Kalanlar (El-Âsâr el-Bâkiye). çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
  • The Letter Of Tansar. çev. Mary Boyce. Roma: Istituto Italiano Per Il Medio Ed Estremo Oriente, ts.
  • Cereti, Carlo G. The Zand î Wahman Yasn: A Zoroastrian Apocalypse. Roma: Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente, 1995.
  • Chokr, Melhem. İslam’ın Hicri İkinci Asrında Zındıklık ve Zındıklar. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Anka Yayınları, 2002.
  • Christensen, Arthur Emanuel. Eran der Zaman-ı Sasaniyan. çev. Reşid Yasmi, 1945.
  • Crone, Patricia. “Kavād’s Heresy and Mazdak’s Revolt”. Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies 29/ (1991), 21-42.
  • Crone, Patricia. The Nativist Prophets of Early Islamic Iran -Rural Revolt and Local Zoroastrianism-. USA: Cambridge University Press, 2012.
  • Crone, Patricia. “Zoroastrian Communism”. Comparative Studies in Society and History 36/3 (1994).
  • Daryaee, Touraj. “Sasani Döneminde Bid’atçılığa Genel Bir Bakış”. çev. Muhammet Yücel. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (2017), 217-222.
  • Daryaee, Touraj. Sasanian Persia The Rise And Fall of An Empire. I.B. Tauris, 2009.
  • Daryaee, Touraj. “The Political History of Ērān in the Sasanian Period”. The Sasanika Project: Late Antique Near East Project. 1-36, ts. http:// m-hosseini.ir/sasan/articles-1/7.pdf
  • Emetan, Aturpat-i. The Wisdom of the Sasanian Sages (Denkard VI). çev. Saul Shaked. USA: Westview Press, 1979.
  • Esir, İbnu’l-. el-Kamil fi’t-Tarih. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
  • Frye, Richard N. The History of Ancient Iran. Germany, 1984.
  • Garthwaite, Gene R. İran Tarihi, Pers İmparatorluğu’ndan Günümüze. çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2011.
  • Ghirsman, Roman. Iran From The Earliest Times To The Islamic Conquest. Great Britain: Penguin Books, 1978.
  • Gil, Moshe. “King Qubādh and Mazdak”. Journal of Near Eastern Studies 71/1 (2012), 75-90.
  • Guidi, Michelangelo. “Mezdek”. İslam Ansiklopedisi. 8/201-205. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1979.
  • Has, Kenan. “Mezdekiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. 29/523-524. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
  • Herodotos. Tarih. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
  • İbn Belhî. Farsname. Tahran, 1961.
  • Joshua the Stylite. The Chronicle of Joshua The Stylite. çev. William Wright. Cambridge, 1882.
  • Kızıl, Hayreddin. Mecusilikte Ateş Sembolü. Diyarbakır, ts.
  • Lang, Mehrangiz Kiani Haft. “Denkard VI and Status of Sassanid Kings”. Journal of Basic and Applied Scientific Research 3/1 (2013), 1124- 1132.
  • Lewis, Bernard. The Origins Of Ismailism -A study of the historical background of the Fatimid Caliphate-. Cambridge/England, 1940.
  • Mallory, J. P. Hint-Avrupalıların İzinde -Dil, Arkeoloji ve Mit-. çev. Müfit Günay. Ankara: Dost Kitabevi, 2002.
  • Mes‘ûdî, Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-. Mürûcü’z-zeheb. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1973.
  • Modi, Shams-ul-ulama Jivanji Jamshedji. Memorial Papers, ts.
  • Müller, F. Max (ed.). The Sacred Books of The East -Pahlavi Texts “ The Bundahis, Bahman Yast, and Shayast La-Shayast “-. çev. E. W. West. Oxford, 1880.
  • Müller, F. Max (ed.). The Sacred Books of The East, Pahlavi Texts (Dina-i Maînog-i Khirad, Sıkand-Gûmânîk Vıgar, Sad Dar) Part:3. çev. E. W. West. Oxford, ts.
  • Müller, F. Max (ed.). The Sacred Books of The East -Pahlavi Texts- “Marvels of Zoroastrianism”. çev. E. W. West. Oxford, 1897.
  • Naskali, Esko. “Sâsânîler”. TDV İslam Ansiklopedisi. 36/174-176. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
  • Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak en-. el-Fihrist. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
  • Neşşâr, Ali Sami. İslam’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
  • Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat, ts.
  • Öztürk, Mürsel. “İslamiyetten Önceki İran Medeniyeti”. Doğu Dilleri -Farsça, Arapça, Urduca, Hindoloji Ve Sinoloji Araştırmaları Dergisi- 4/1 (ts.), 91-124.
  • Pourshariati, Parvaneh. Decline and Fall of the Sasanian Empire (The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran). London: I.B. Tauris, 2008.
  • Procopius. History of The Wars, Books I And II. çev. H. B. Dewing. New York: The Macmillan Company, 1914.
  • Avesta. çev. İbrahim Purdavud. 4 Cilt. Muesse-i İntişarat-ı Nigah, ts.
  • Se’âlebî, Ebû Mansur Abdulkerim b. Muhammed b. İsmail es-Se’- Zotenberg, Thk., H. Tarih-i Se’alebî Meşhur be Ğureru Ahbâri Muluki’l- Furs ve Siyerihim. Paris: Imprimerie Nationale, 1900.
  • Sanjana, Darab Dastur Peshotan. The Dînkard. London, 1915.
  • Shaked, Shaul. Dualism in transformation: Varieties of Religion in Sasanian Iran. University of London, ts.
  • Sivrioğlu, Ulaş Töre. “Sāsāni İmparatorluğu Döneminde İran, Mezopotamya ve Kafkasya’da Hıristiyanlık ve Hıristiyanlar”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 3/10 (2016), 20-77.
  • Sivrioğlu, Ulaş Töre. “Sâsânilerde Askeri Teşkilat, Silah Teknolojisi Ve Savaş Stratejileri”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/5 (2013), 675-703.
  • Sunderman, W. “Bahman Yašt”. Encyclopedia Iranica. 3/492-493. Erişim 12 Aralık 2020. https://iranicaonline.org/articles/bahman-yast-middle- persian-apocalyptical-text
  • Sundermann, Werner. “Cosmogony And Cosmology iv. In the Mazdakite religion”. Encyclopedia Iranica, ts.
  • https://iranicaonline.org/articles/ cosmogony-iv
  • Şehristanî, Ebü’l Feth Tâcüddin (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdülkerim eş-. el-Milel Ve’n-Nihal. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
  • Şeriati, Ali. Dinler Tarihi. İstanbul: Kırkambar Kitaplığı, 2001.
  • Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-. Tarihu’t-Taberî -Tarihu’r-Rusul ve’l-Muluk (Thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim). Kahire: Daru’l- Mearif bi Mısır, yok.
  • Tafazzoli, Ahmad. Sasanian Society I.Warriors II.Scribes III.Dehkans. New York: Bibliotheca Persica Press, 2000.
  • Taraporewala, Irach J. I. Zerdüşt Dini -Zerdüşt’ün Gathaları Üç Unutulmuş Din: Mitraizm, Maniheizm, Mazdakizm-. çev. Nice Damar. İstanbul: Avesta, 2002.
  • The Chronicle of Pseudo-Joshua the Stylite. çev. Frank R. Trombley - John W. Watt. Liverpool: Liverpool University Press, ts.
  • Wiesehöfer, Josef. Antik Pers Tarihi -Ön Asya’nın Kadim Krallığı-. çev. Mehmet Ali İnci. İstanbul: Totem Yayınları, 2019.
  • Wiesehöfer, Josef. Erken Pers Antik Bir Dünya İmparatorluğunun Tarihi. çev. Nilgün Ersoy. İstanbul: Totem Yayınları, 2020.
  • Yarshater, Ehsan. “Mazdakism”. Encyclopedia of Religion -second edition-. ed. Lindsay Jones. 5800-5802. USA: Thomson Gale, 2005.
  • Yıldırım, Nimet. “Eski İran’da Din ve Dinsel İnanışlar-II”. Doğu Araştırmaları Dergisi 6 (2010), 5-26.
  • Yıldırım, Nimet. İran Edebiyatı (Başlangıçtan İslamiyete Kadar). İstanbul: Pinhan, 2012.
  • Yücel, Muhammet. “I. Hüsrev’in Hükümdarlığı Ve Bir Kurgu Olarak ‘Anušag-Ruwān Adaleti’nin İcadı”. Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi, Cedrus 8/ (ts.), 593-612.
  • Zaehner, R. C. The Dawn and Twilight of Zoroastrianism. New York: G. P. Putnam’s Sons, 1961.
  • Zerrinkûb, Abdulhüseyn-i. “Antik İran’ın Mirası”. Doğu Esintileri 5/ (Aralık 2016).
  • Mucmelu’t-Tarih ve’l-Kısas, ts.
  • Zand-i Vohuman Yasht (Commentary on the Vohuman Yasn). Erişim 12 Aralık 2020. http://www.avesta.org/mp/vohuman.html
e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Yayıncı: Şarkıyat Araştırmaları Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

MEHMED MUSÎB EFENDİ VE TUHFE-İ ŞÂHİDÎ ŞERHİ TÜRÜNDEKİ “TUHFETÜ’L-İRFÂN” ADLI ESERİ

Emrah GÜNDÜZ

FENOMENOLOJİK AÇIDAN İSLAM DÜŞÜNCESİNDE ALLAH-ÂLEMİNSAN İLİŞKİSİ

Rahim AY

MAZDEK HAREKETİ VE SEBEPLERİ

Hayreddin KIZIL

GENDER AND GOOD WOMAN-BAD WOMAN PERCEPTION IN KURDISH PROVERBS

Tekin ÇİFTÇİ

TEFSİR’DE ÇEŞİTLİLİK (TENEVVÜ‘) BAĞLAMINDA FURKÂN 77 VE MÜ’MİN 60. ÂYETLERİN YORUMU

Abdullah TEMİZKAN

BİR SEMT, BİR MABET: CERRAHPAŞA CANBAZİYE CAMİ

Esma İGÜS