HİCRİ IV. YÜZYILA KADAR HADİS İLMİ VE TARİH İLMİNİN BİRBİRLERİYLE OLAN TARİHSEL MÜNASEBETİ

Tarih ilmi Araplar arasında İslamiyetten önce de var olan bir bilim dalıydı. Fakat Araplar arasında bu ilim hem sistematik olmaktan uzaktı hem de bu ilmin kendisine has bir metodolojisi yoktu. Hadis ilmiyle birlikte Araplarda Tarih ilmi de bir sistematiğe oturmaya ve kendisine has bir metodoloji geliştirmeye başladı. Erken dönem İslâmî ilimler birbirleriyle iç içe ve ayrışmamış bir halde idiler. Zamanla her ilim dalı kendi metodolojisini oluşturarak diğerlerinden ayrıldı. İşte bu süreçte Hadis ve Tarih (Siyer/Meğâzî) ilimleri de ilgi alanları ve konuları ortak olmasına rağmen uyguladıkları metodolojileri farklı olduğu için birbirlerinden ayrılarak müstakil alanlara dönüştüler. Önceleri Hadis ilmi ile birlikte ve Hadis ilminin bir alt dalı olarak gelişen Tarih (Siyer/Meğâzî) ilmi sonraki süreçte Hadis ilminden ayrıldı ve ondan farklı bir usûl takip ederek bağımsız bir ilim hüviyetine kavuştu. Tarih ilminin müstakil bir ilim olarak kabul edilmesine kadar geçen süre zarfında Hadis ilmi ile olan münasebeti hakkında birtakım tartışmalar yapılmıştır. Bu tartışmalar arasında her iki ilmin en baştan beri birbirinden bağımsız olarak ortaya çıktıkları ve gelişimlerini sürdürdükleri; Tarih ilminin Hadis ilminden önce ortaya çıktığı; Tarih'in başlangıçta, yani bir ilim hüviyetine kavuşmadan önce Hadis ilminin bir yan dalı olarak hadisle aynı zaman dilimi içerisinde geliştiği iddiaları vardır. Biz makalemizde her iki ilmin hem tarihsel gelişimlerini ele aldık hem de bu ilimlerin birbirleriyle olan münasebetleri hakkında varid olan bu iddiaların dayanaklarını tespit etmeye çalıştık

THE HISTORICAL RELATIONSHIP BETWEEN THE SCIENCE OF HADITH AND SCIENCE OF HISTORY UNTIL 4TH CENTURY

The science of history was a discipline which had also existed before İslam in Arab scoiety. But among the Arabs, this discipline was far from being systematic and there was no methodology of its own. Along with Hadith science, the science of history have become systematic and begun to develop its own unique methodology. During the early period of Islamic sciences different fields were closely intertwined and unseparable from each other. In the course of time, each field emerged by forming its own methodology and seperated from the others. Here in this period, despite having common fields of interest and subject of studies, Hadith and History (Siyer/Meğâzî) diverged and appeared as two separate fields with respect to the usage of the methodology. The science of history, which had formerly developed as a sub-branch of the Hadith science, later separated and following a different method it has gained an independent identity of discipline. There had been some discussion about the relationship of Hadith and the science of history during the time until it was accepted as a separate discipline. Among these discussions there are claims that each disciplines have emerged and progressed individually; History had emerged before the Hadith science did; history developed as a sub-branch with Hadith science in the same period before it gained an identity of discipline. In our article, we have both discussed the development of both two disciplines and tried to determine the bases of the arguments asserted about the relationship of them

PDF

___

AĞIRMAN, Cemal, "Hadis Edebiyatının İntikal Safhaları ve Kitabet Meselesi", Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2001.
AHMED, Mehdi Rızkullah, es-Sîretu'n-Nebeviyye fi Dav'i'l-Mesadiri'l-Asliye, Merkezu'l- Melik Faysal li'l-Buhus ve'd-Dirasati'l-İslamiye, Riyad 1992.
ARSLAN, Ali, "Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkit Usulleri", Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, C. 1, S. 2.
EL-ASKALÂNİ, İbn Hacer, el-İsâbe fi Temyizi's-Sahabe, Dâru İhya-i Turasil Arabi, Lübnan 1910/1328.
................., Tehzîbu't-Tehzîb, Birinci Baskı, Dâru's-Sadr, Beyrut trs.
AYCAN, İrfan, Sarıçam, İbrahim, "İslam Tarihinin Kaynaklarıyla İlgili Problemler ve Çözümüne İlişkin Bazı Düşünceler", İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi 2, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi 46, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
AYDIN, Nevzat, "Hadislerin İlk Dönem Tasnif Süreci Üzerine Bir Değerlendirme", Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, S. 3.
EL-A'ZÂMÎ, Muhammed Mustafa Studies in Hadith Methodology And Literature, American Trust Publication, İndiana 1977.
................., İlk Devir Hadis Edebiyatı, çev. Hulusi Yavuz, İz Yayıncılık, İstanbul 1993.
BABANZÂDE Ahmed Naim, Hadis Usûlü ve Tarihi, haz. Hasan Karayiğit Düşün Yayıncılık, İstanbul 2010.
BAĞCI, H. Musa, Hadis Tarihi ve Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
EL-BAĞDÂDÎ, Hatîb, Takyîdu'l-İlm, Dâru'l-İstikâme, Kahire 2008.
BARTHOLD, W., Köprülü, Fuad, İslam Medeniyeti Tarihi, Beşinci Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1977.
BOUMRANE, Chick, "İslam Tarihçiliği ve Tarihlerine Bir Bakış", Nesimi Yazıcı (Çev.), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, C. XXX.
BROCKELMAN, Carl, Kitâbu't-Târîhi'l-Edebi'l-Arabî, Arapçaya çev. Abdulhâlim en- Neccar, Üçüncü Baskı, Dâru'l-Mearif, Kahire 1119/1708.
EL-BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Muğire el-Cu'fi, Sahîhu'l-Buhârî, İkinci Baskı, Müessesetu'r-Risale, Beyrut 2014.
CÂDELMEVLÂ, M. Ahmed, Muhammed Ebû'l-Fazl İbrahim, el-Bicavi, Ali Muhammed, Eyyamu'l-Arap fi'l-Cahiliye, Dâru İhyâi'l-Kutubi'l-Arabiyye, Kahire 1942.
EL-CEZÂİRÎ, Tahir, Tevcihu'n-Nazar ila Usûli'l-Eser, Mektebtu'l-İslamiye, Beyrut 1995.
ÇAKAN, İsmail Lütfi, Hadis Ebebiyatı, Beşinci Baskı, İFAV Yayınları, İstanbul 2003.
ED-DÂRIMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl b. Behram, es-Sünen, Dâru İhyai's-Sünneti'n-Nebeviyye, Yayın yeri ve tarihi yok.
DELLA Vida, G. Levi, "Sîre", Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1966, X.
DEMİRCİ, Mustafa, "Hz. Peygamber'in Nübüvvet Öncesi Hayatının Anlatımına Eleştirel Bir Yaklaşım", Sîret Sempozyumu-1, TDV Yayınları, Ankara 2012.
EBÛ DÂVUD, İbnu'l-Eş'as es-Sicistâni el-Ezdî, Sünen'u Ebî Dâvud, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut 2001.
EBÛ ZEHRA, Muhammed, İmam Mâlik, trc. Osman Keskin, Hilal Yayınları, İstanbul .........., Muhammed, el-Hadis ve'l-Muhaddisun, İkinci Baskı, Riyad 1984.
EMİN, Ahmed, İslam Tarihi ve Tarihçileri, trc. Mustafa Baş, TDV Yayınları, Ankara , (Dûha'l-İslam kitabının II. cilt 319-363 sayfalarının tercümesidir.)
EREN, Mehmet, Hadis İlminde Rical Bilgisi ve Kaynakları, İsam Yayınları, İstanbul 2012.
ERUL, Bünyamin, "Sîret ve Tarih Kitaplarının Hadis İlmi ile İlgisi, Bir Bilim Olarak Siyer ve Kaynakları", Sîret ve Tarih Kitaplarının Hadis İlmi ile İlgisi, Siyer Yayınları, İstanbul .........., Sîret Tedkikleri, Birinci Baskı, Otto Yayınları, Ankara 2013.
EL-EZHERÎ, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu'l-Luğa, Dâru'l Mısriyye, li't- Te'lif ve't-Tercüme, Kahire 1964.
FAYDA, Mustafa, "Siyer Sahasındaki İlk Telif Çalışmaları", Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir Eylül 1985.
EL-FERAHİDÎ, Halil b. Ahmed, Kitâbu'l-Ayn, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.
EL-FESEVÎ, Ebû Yusuf Yakub b. Süfyan, el-Ma'rife ve't-Tarih, thk. Ekrem Ziya Umerî, Mektebetu'd-Dâr, Medine 1410/1990.
GÜNALTAY, M. Şemseddin, İslam'da Tarih ve Müverrihler, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
HAMİDULLAH, Muhammed, Mecmûatu'l-Vesâiki's-Siyasiyye li Ahdi'n-Nebiyyi ve'l- Hilâfeti'r-Râşide, Dâru'n-Nefâis, Beyrut 1987.
EL-HATTÂBÎ, Ebû Süleyman Ahmed b. Muhammed, Meâlimu's-Sunen, Birinci Baskı, Matbaatu'l-İlmiyye, Halep 1932.
EL-HATÎB, Muhammed Accac es-Sünne Kable't-Tedvîn, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1981.
HIDIR, Özcan, "Oryantalistlerin "Rasyonel-Septik" Yöntemi ve Türkiye'deki Sîret Yazıcılığına etkisi", Sîret Sempozyumu-1, TDV Yayınları, Ankara 2012.
HİTTİ, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salip Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980.
HİZMETLİ, Sabri, "Siyer ve İslâm Tarihçiliği Üzerine", Diyanet Dergisi, Ekim-Kasım- Aralık 1998, C. 25, S. 4.
.........., İslâm Tarihçiliği Üzerine, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
HOROVİTZ, Josef, İslâmi Tarihçiliğin Doğuşu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002.
HOURANİ, Albert, A History of The Arab Peoples, Warner Books Printing, New York
.........., Arap Halkları Tarihi, çev. Yavuz Alogan, Üçüncü Baskı, İletişim Yay. İstanbul
HUART, Clêment, Arab ve İslam Edebiyatı, çev. Cemal Sezgin, Tisa Matbaacılık, Ankara Trs.
HUMPHREYS, R. Stephen, İslam Tarihi Metodolojisi-Bir Sosyal Tarih Uygulaması-, çev. Murtaza Bedir, Fuat Aydın, Litera Yayınları, İstanbul 2004.
İBN ABDİLBERR, Câmiu Beyani'l-İlm, el-Mektebetu'l-İlmiyye, Medine Trs.
İBN HALDUN, Mukaddime, çev. Halil Kendir, Yeni Şafak Yayınları, İstanbul 2004.
İBN HANBEL, Ahmed, el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnavût, Adil Mürşid Birinci Baskı, Müessestu'r-Risâle, Beyrut 1995.
İBN İSHÂK, Muhammed b. Yesar, es-Sîret, thk. Muhammed Hamidullah Hayrat Hizmet Vakfı Yayınları, Konya 1981.
İBN KESİR, el-Bidâye ve'n-Nihâye, Üçüncü Baskı, Mektebetü'l-Mearif, Beyrut 1978.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Te'vîlu Muhtelifi'l-Hadis, Dâru'l- Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 1985.
İBN MANZUR, Ebû'l Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mukerrem el-Ensârî, Lisân'ul- Arap, Dâru'l-Mearif, Kahire Trs.
İMADUDDIN Halil, İslam'ın Tarih Yorumu, çev. Ahmet Ağırakça Risale Yayınları, İstanbul 1998.
EL-İSBEHANİ, Ebû Nuaym, Hilyetu'l-Evliya ve Tabakatu'l-Esfiyai, Dâru'l-Fikr, Beyrut İZMİRLİ İsmail Hakkı, Siyer-i Celile-i Nebeviyye, Esra Yayınları, Konya 1996.
KAHRAMAN, Hüseyin, "Kelamcı Bakış Açısının Hadisçilerin Sünnet Anlayışının Şekillenmesine Etkisi", Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu, Bursa 2004.
EL-KALKAŞENDİ, Ebû'l-Abbas Ahmed, Nihâyetu'l-Ereb fi Marifeti Ensabi'l-Arap, thk. İbrahim el-Ebyari, İkinci Baskı, Dâru'l-Kutubi'l-Lübnaniye, Beyrut 1980.
KÂŞİF, Seyyide İsmail, İslam Tarihinin Kaynakları ve Araştırma Metodları, çev. Mehmet Şeker, Rıza Savaş, Ramazan Şimşek, İl-Vak Ltd. Şti. Yayınları, İzmir 1997.
KÂTİP ÇELEBİ, Keşfu'z-Zunûn, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1982.
KESKİN, Yusuf Ziya, "Rivayet Geleneği Açısından Kitâbu't-Tabakâti'l-Kebir", Sahibu't- Tabakat İbn Sa'd Sempozyumu, Siyer Araştırmaları Merkezi, İstanbul 27 Nisan 2014.
EL-KETTANİ, Muhammed b. Cafer, er-Risâletü'l-Mustatrafe, Kahraman Yayınları, İstanbul 1986.
KIRBAŞOĞLU, M. Hayri, Alternatif Hadis Metodolojisi, Dördüncü Baskı, Otto Yayınları, Ankara 2013.
KOÇKUZU, Ali Osman, Hadis İlimleri ve Hadis Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1983.
KOÇYİĞİT, Talat, Hadis Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2007.
KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, "Tarih", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul 2011, XL.
LEWİS, Bernard, The Arabs In History, Third Edition, Hutchinson University Library, London 1962.
EL-MEVSİLÎ, Ebû Ya'la, Müsnedu Ebi Ya'lâ, thk. Hüseyin Selim Esed, Dâru'l-Me'mun li't-Turas, Beyrut 1990.
MÜSLİM b. el-Haccac el-Kuşeyri en-Nîsâbûrî, Sahîh'u-Muslim, Üçüncü Baskı, Dâru'l- Ma'rife, Beyrut 2010.
EN-NÎSÂBÛRÎ, Hâkim, el-Müstedrek ale's-Sahîhayn, thk, Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 1990.
.........., Hâkim, Marifet'u-Ulûmi'l-Hadis, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 1977.
ÖNKAL, Ahmet, "Araplarda Ensab İlmi ve İslam Tarihi Açısından Önemi", Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1990, S. 3.
ÖZ, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Ankara 2006).
.........., İslam Tarihi Metodolojisi, İkinci Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
.........., Siyere Giriş, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
ÖZAFŞAR, Mehmet Emin, "Fıkıhçı Bakış Açısının Sünneti Anlamaya Etkisi", Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu, Bursa, 29-30 Mayıs 2004.
ÖZDEMİR, Mehmet, "Siyer Yazıcılığındaki Değişim Üzerine", Çağımızda Sosyal Değişme ve İslam 2002 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, TDV Yayınları, Ankara 2007.
PALABIYIK, M. Hanefi, "Sözlü Gelenekten İslam Tarihçiliğine", İslam Tarihinin Problemleri Kolokyumu, Elif Matbaası, Şanlıurfa 14-15 Mayıs 2008.
ER-RÂMEHURMÛZÎ, Hasan b. Abdurrahman, el-Muhaddisu'l-Fâsıl Beyne'r-Râvi ve'l Vâî, thk. Muhammed Accac el-Hatîb, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1971.
ER-RÛYÂNİ, Ebû Bekr Muhammed b. Harun, Müsnedü'r-Rûyâni ve bi'z-Zeylihi'l- Müstedrek mine'n-Nususi's-Sâkıta, Müessesetu Kurtuba, Riyad 1995.
ES-SAN'ANİ, Abdurrezak b. Hemmam, el-Musannef, thk. Habîburrahman el-A'zâmî, Meclisü'l-İlmî, Pakistan 1972.
SAVAŞ, Rıza, "İslam'dan Önce Hicaz Bölgesindeki Araplarda Tarih", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII, İzmir 1992, S. 7.
ES-SEHÂVİ, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman, el-İ'lan bi't-Tevbih li-men Zemme Ehle't-Târih, Birinci Baskı, Müessesetü-'r-Risale, Beyrut 1986.
SEVERCAN, Şefaettin, "Tarihin Temel Amacıyla İlgili Bir Deneme", Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1996, S. 9.
SEZGİN, Fuat "Hadis Musannefatının Mebdei ve Ma'mer b. Raşid'in Câmii", Türkiye Mecmuası, 12/1955.
.........., "İslam Tarihinin Kaynağı Olmak Bakımından Hadisin Ehemmiyeti", İslam Tetkikleri Enstitüleri Dergisi, edt. Zeki Velîdî Togan, İstanbul 1957, C. 2, S. 1.
SIDDIKÎ, M. Zübeyr, Hadis Edebiyatı Tarihi, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İkinci Baskı, Yeni Zamanlar Yayınları, İstanbul 2004.
SÖYLEMEZ, M. Mahfuz, (edt). Mihne Süreci ve İslâmî İlimlere Etkisi, Ankara Okulu, Ankara Yayınları 2012.
ES-SUYÛTİ, Celalettin, Tedrîbu'r-Râvi, Müessesetu'l-Kutubi's-Sekâfiye, Beyrut 2003.
.........., eş-Şemârih fi İlmi't-Tarih, thk. Abdurrahman Hasan Mahmud, Mektebetu'l- Âdab, Kahire Trs.
ŞEŞEN, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İSAR Yayınları, İstanbul
ŞULUL, Kasım, İslam Düşüncesinde Tarih Tasavvuru ve Usûlü, İnsan Yayınları, İstanbul 2008.
.........., "Kâfiyeci'nin Tarih Metodolojisi ile İlgili Görüşleri", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 2001, S. XIII-XIV.
ET-TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir, Târihu'l-Umem ve'l-Müluk, thk. Muhammed Ebû'l-Fadl İbrahim, İkinci Baskı, Dâru'l-Mearif, Kahire trs.
TERGİB, Ayhan, "Siyer Yazıcılığı ve Türklerin Siyer ilmine Katkıları", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V. 5, S. 15.
ET-TİRMİZÎ, Ebû Îsa Muhammed b. Îsa b. Sevre, Sünenu't-Tirmizî, Birinci Baskı, Müessesetu'r-Risâle, Beyrut 2013.
TOGAN, M. Zeki Velidi, "Ortaçağ İslam Aleminde Tenkidi Tarih Telakkisi", İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1953, C. 1, S. 1-4.
UMERÎ, Ekrem Ziya, es-Sîretu'n-Nebeviyyetu's-Sahîha, Altıncı Baskı, Mektebetu'l-Ulûm ve'l-Hikem, Medine 1994.
.........., Hadis Tarihi, çev. İsmail Kaya, Esra Yayınları, Konya 1990.
UMERUDDİN, M. Tufeyl, "Siyer-i Nebiye Yeni Bir Bakış", Sünnetin Dindeki Yeri Sempozyumu, çev. M. Metin Zirek, Ensar Neşriyat, İstanbul 1995.
ÜNAL, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Ensar Yayınları, İstanbul 2013.
EL-VÂFİ, Muhammed Abdulkerim, Menhecü'l-Bahs fi't-Tarih ve't-Tedvinü't-Tarihi'l- Arab, Câmiatu Karyunus, Bingazi 1990.
EL-VÂKIDÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, el-Meğâzi, thk. Marsden Jones, Üçüncü Baskı, Alemu'l-Kutub, Beyrut 1984.
YARDIM, Ali, Hadis I, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1984.
YİĞİT, İsmail, "Kur'an ve Sîretü'n-Nebi", Kur'an ve Tefsir Araştırmaları II Sempozyumu, Ensar Neşriyat, İstanbul 2001.
EZ-ZEBİDÎ, Seyyid Muhammed Murtaza el Hüseyin, Tâcu'l-Arus min Cevâhiri'l-Kâmus, Matbaatu Hukumeti'l-Kuveyt, Küveyt 1994, XXXIX.
EZ-ZEHEBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, thk. Şuayb el-Arnavût, Hüseyin el-Esed, Altıncı Baskı, Müessesetu'r-Risâle, Beyrut 1990.