Usûlün Fürû‘a Yansıması Bağlamında Cessâs’ın Âhâd Haber Anlayışı -Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî Örneği

Sünnet’in Kur’ân’dan sonra İslam Hukukunun ikinci kaynağı konumunda olduğu hususunda İslam âlimlerinin çoğunluğu görüş birliği içindedir. Bununla birlikte haber-i vâhidin dini hükümlerde delil olarak kullanılması meselesi - sübûtunun zannî olması nedeniyle- ilk dönemlerden itibaren ciddi tartışmalara konu olmuştur. Özellikle Hanefî mezhebinin kurucu imamı Ebû Hanîfe haber-i vâhidleri delil olarak kullanmamakla itham edilmiş, onun daha çok re’yiyle hüküm verdiği iddia edilmiştir. Ancak Ebû Hanîfe’nin âhâd haberleri delil olarak kullanmadığı iddiasının yersiz olduğunu ispatlamak için pek çok eser kaleme alınmıştır. Cessâs da bu iddianın doğru olmadığını göstermek için eserlerinde bu konuya oldukça geniş şekilde yer vermiştir. Bu bağlamda Hanefîlerin âhâd haberlere bakışını ve âhâd haberlerin Hanefî mezhebindeki kaynak değerini de ihtiva eden ilk kapsamlı usûl eseri ile birçok fürû eseri yazmış olması Cessâs’ın açıklamalarına ayrı bir değer katmaktadır. Bu çalışmada, Hanefî mezhebinin kurucu imamlarının ve onların öğrencilerinin fıkıh usûlü anlayışlarının sonraki dönemlere aktarılmasını sağlayan Hanefî âlim Cessâs’ın âhâd haberlere yönelik değerlendirmeleri ele alınmıştır. Cessâs’ın Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî adlı fıkıh eseri genel olarak incelenerek haber-i vâhide yaklaşımı adı geçen eser çerçevesinde izah edilecektir.

ASSAS' UNDERSTANDING OF AKHBAR AL-AHAD IN THE CONTEXT OF REFLECTION OF USUL ON FURUʿ AL-FIKH - SHARH MUHTASAR AL-TAHAWI EXAMPLE

The majority of Islāmic scholars agree that the Sunnah is the second source of Islāmic Law after the Qur’ān. However, the issue of using the Khabar al-wahid as evidence in religious decrees has been the subject of serious discussions - because the substrate is presumed- since the first periods. In particular, Abū Ḥanīfa, the founding imām of the Hanafī madhhab, was accused of not using the Khabar al-wahid as evidence, it was claimed that he gave a verdict with his ruling. However, many works have been written to prove that Abū Ḥanīfa's claim that he did not use the akhbar al-ahad as evidence is unfounded. Jassas also covered the subject extensively in his works to show that this claim is not true. In this context, the fact that he wrote the first usūl and many furūʿ al-fiḳh works, which includes the view of the Hanafīs to the Akhar al-aḥad and resource value of the akhbar al-āḥād by the Hanafī madhhab, adds a special value to Jassas's statements. In this study, the evaluations of the Hanafī scholar Jassas, who helped the founding imāms of the Hanafī madhhab and their students to transfer their understanding of fiḳh to the next periods, will be discussed. Jassas's fiḳh work called Muhtasar al-Ṭahawi will be examined in general and his approach to Khabar al-wāḥid will be explained within the framework of the related work.

PDF

___

Âmidî, Ebûʾl-Hasen Seyfuddîn ʿAlî b. Muḥammed b. Sâlim es-Saʿlebî. elİhkâm fî uṣûliʾl-aḥkâm. thk. ʿAbdurrezzâḳ Afîfî. Beyrut: elMektebuʾl-İslâmî, ts.

Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usûlü. Kayseri: Kardeşler Ofset, 2016.

Aslan, Nasi. “Hanefîlerin Umûmü’l-Belvâ ve Mâlikîlerin Amel-i Ehl-i Medîne İlkesi Bağlamında Haber-i Vâhid’in Değeri Üzerine” 4/2 (2004), 19-32.

Aydın, Hakkı. “Cassas ve Debûsî’nin Usûllerindeki Metodları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000), 11-60.

Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb. Târîhu Medînetüsselâm ve ahbâru muhaddisîhâ. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422.

Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.

Buḫârî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. ̣Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muḥammed Zuheyr b. Nâṣır. b.y.: Dâru Tavḳ en-Necât, 1422.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiye, 1415.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiye, 1994.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’lHanefi. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.

Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lʿİlmiyye, 1983.

Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf Tâî Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.

Çinar, Fatih. “İ‘lâmu’l-Muvakkı‘în’in Takdim ve Tahlili”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/53 (2017), 839-858.

Dağcı, Şamil. “İhsan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 21/546-548. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.

Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eşʻas Ezdî es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvûd. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. Beyrut: el-Mektebetü’lʿAsriyye, ts. Esen, Hüseyin. “Zina”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.

Gazzâlî, Huccetuʾl-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. Mustaṣfâ fî ʿilmiʾl-uṣûl. thk. Muḥammed ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî. Beyrut: Dâruʾl-Kütübiʾl-ʿİlmiyye, 1993.

Gınbıroğlu, Mustafa. İslam Hukuk Metodolojisinde Âhâd Haber ve Cessâs’ın (m. 917/981) Âhâd Habere Yaklaşımı. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.

İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihayetu’l-Muktesid. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.

İbn Rüşd el-Ced, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed. el-Beyân ve’t-taḥṣîl ve’ş-şerḥu ve’t-tevcîhu ve’t-taʿlîl li mesâili’l-musteḫrace. thk. Muḥammed Ḥaci ve Âḫarûn. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1988.

Kâsânî, ʿAlâüddîn Ebû Bekr b. Mesʿûd b. Ahmed el-Hanefî. Bedâʾiʿu’sṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1986.

Kayapınar, Hasan. “Ali el-Kârî’nin Teâruz Halindeki Haberlere Yönelik Değerlendirmeleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2019), 133-154.

Kayapınar, Hasan. Hanefi Mezhebinde Ahad Haber Teorisi: Ali El-Kari Örneği. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2018.

Mâverdî, ʿAlî b. Muḥammed. el-Ḥâvi’l-Kebîr fî fikhi meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî ve huve Şerḥu Muḫtaṣaru’l-Muzenî. thk. Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Muʾavviḍ ve Dğr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.

Merġīnânî, Ebü’l-Ḥasen Burhânüddîn ʿAlî b. Ebî Bekr b. ʿAbdilcelîl Ferġānî. el-Hidâye fî Şerḥi Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Tallal Yusuf. Beyrut: Daru’l-İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabi, ts.

Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’lahkâm. b.y.: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-arabiye, ts. Muslim, Ebû’l-Ḥuseyn b. el-Ḥaccâc. Ṣaḥîḥu Muslim. thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳi. Beyrut: Dâru İḥyâʾi Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. Ravḍatu’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetu’lmuttaḳīn. thk. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.

Özen, Şükrü. “Teâruz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.

Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.

Syamsuddin, Sahiron. “Ebu Hanife’nin Haber’i Vâhid’i Delil Olarak Kullanması”. çev. A. Kadir Evgin. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2003), 145-159.

Şâfiʿî, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. İdrîs. el-Musned. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-ʿİlmiyye, 1400.

Şimşek, Murat. “Hanefî Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Üzerine Ziyâde Meselesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 103-130.

Şirâzî, Ebû İshak. el-Muheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-ʿİlmiyye.

Ṭaḥâvî, Ebû Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed. Şerḥu Meâniʾi’l-âs̱âr. thk. Muḥammed Ẓührî Neccâr - Muḥammed Seyyid Câdü’lḥâḳ. b.y.: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1994.

Tirmizî, Muḥammed b. ʿÎsâ b. S̱evre b. Mûsa b.ed-Ḍaḥḥâk. Sünen-i Tirmizî. thk. Aḥmed ̣Muḥammed Şâkir-Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳî-İbrâhîm Utve ʿAvd. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Muṣtafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 2. Basım, 1975.

Üsmendî, Alâaddin Muhammed b. Abdilhamid. Bezlü’n-nazar fî usûli’l-fıkh. Kahire: Mektebetü’t-Türâs, 1992.

Yargı, Mehmet Ali. “Fıkıh Usulcülerine Göre Yaygın Olarak Nakledilmesi Gereken Haberler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 141-179.

Yargı, Mehmet Ali. Meşhur Sünnetin Dindeki Yeri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2009.

Yavuz, Yunus Vehbi. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 1/553. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.

Yelek, Kamil. “Nas Üzerine Ziyâdenin Mahiyeti ve Bunun Fürû-i Fıkha Etkisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 43-77.

Yılmaz, Muharrem. “Nassa Ziyâde Problemi ve Fıkhî İhtilâflara Etkisi (Hanefî ve Şâfiî Mezhepleri Örneğinde)”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2018), 1-28.

Zeylaʻî, Ebû Muhammed Osmân b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’ddakâik. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.