Şenay ÖZGÜR YILDIZ, Evren Fulya SHAHBAZZADEH

ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ MİMARİ SÜSLEMELERİNİN ÇÖZÜMLENMESİNE YÖNELİK YENİ BİR YAKLAŞIM

Anadolu topraklarında Türk-Îslâm sanatlarının görsel belgeleri sayılabilecek pek çok mimari eser bulunmaktadır. Bu eserlerin motif ve kompozisyonları Türk kültürünün ve Îslâm inancının harmanlanmış birer yansıması olmuştur. Îslâm tasavvufundaki “Vahdet” inancı, ilim, bilim ve sanatta her daim var olmuş, Türkler’in Îslâmiyet’i kabul edişi ve tasavvufla tanışmaları Türk-Îslâm sanat anlayışını özgün bir üsluba kavuşturmuştur. Bu çalışmada ulaşılan bu özgün üslubun bir parçası olan yazıdan yola çıkarak, Anadolu Selçuklu Döneminde mimari süslemelerde yer alan kompozisyonların içerisindeki Kûfi harf motiflerini tespit ederek, bunlara dair değerlendirme ve incelemelerde bulunduk. Bu harfler yazı şeritlerinin dışında, Anadolu Selçuklu mimari süslemelerinde birer motif olarak yer almaktadır. Çalışmamızın konusu olan mimari süslemelerdeki Kûfi harfler, Anadolu Selçuklu Dönemi sanat anlayışının özgünlüğünü ve kompozisyon gelişimini gözler önüne sermektedir. Biz bu çalışma ile Kûfi harflerin birer yazı elemanı olmaları dışında, mimari bir süslemenin kompozisyon bütünlüğü içerisinde görülebilir hale gelmesini ve Türk-Îslâm sanatları konusunda yapılan araştırmalarda daha kapsamlı bir bakış açısına ulaşılabilmesini hedefledik

A NEW APPROACH FOR THE ANALYSIS OF ANATOLIAN SELJUK PERIOD ARCHITECTURAL ORNAMENTS

There are a lot of architectural works which can be regarded as the visual documents of Turkish-Islamic arts in Anatolian territories. The motifs and compositions of these works have been one each blended reflections of Turkish culture and Islamic faith. Based on the writing, which is a part of this original style achieved in this study, we determined the Kufic letter motifs in the compositions in the architectural ornaments in the Anatolian Seljuk Period, and made reviews and examinations on them. These letters are used as motifs in Anatolian Seljuk architectural ornaments out of the writing stripes. The Kufic letters in the architectural ornaments, which are the subject of our study, reveal the originality and composition development of the Anatolian Seljuk period. With this study, we aimed to make an architectural decoration visible in the unity of composition and to reach a more comprehensive perspective in the researches on Turkish-Islamic arts, apart from the fact that Kufic letters are written elements.

PDF

___

Ağaç, Saliha – Sakarya, Menekşe. "Hayat Ağacı Sembolizmi". International Journal of Cultural and Social Studiesç 1/1, 2015.

Bakırer, Ömür. “Kûfi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme”. Sanat Tarihi Dergisi. 1/1, 1982.

Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. Türklerde Yazı Sanatı. Ankara: Türk ve Îslâm Sanatları Enstitüsü Yayınlarından, 1958.

Birol, İnci A. Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı Çizim Tekniği ve Çeşitleri. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 4. Baskı, 2011.

Burckhardt, Titus. Aklın Aynası- Geleneksel Bilim ve Kutsal Sanat Üzerine Denemeler. çev. Volkan Ersoy. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.

Çakır, Şerife. Ma’kıli Yazının Tasarım Özellikleri ve Kullanım Alanları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi, 2018.

Çakmakoğlu Kuru, Alev. “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Hz. Ali Yazıları”, Milli Folklor Dergisi. 74/46-69, 2007.

Çenet, Emel. Osmaniye İli Toprakkale ve Düziçi Yöresinde Kirkitli Dokuma Geleneği, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yükseklisans Tezi, 2009.

Çetin, Nihat M. “Aklâm-ı Sitte”. Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 2/ 276-280. Ankara: TDV Yayınları, 1989.

Çoruhlu, Yaşar. Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.

Daftary, Farhad. Şiî Îslâm Tarihi. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.

Denknalbant, Ayşe – Çobanoğlu A. Vefa. “Selçuklular”. Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 36/ 392-397. Ankara: TDV Yayınları, 2009.

Durusoy, Ali. “Vahdet”. Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 42/ 430-431. Ankara: TDV Yayınları, 2012.

Eser, Erdal. 11.-14. Yüzyıllar Anadolu-Suriye Sanat İlişkileri (Cephe Mimarisinde Suriye Etkileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2000.

Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001. Günay, Ünver – Derman, Harun. Türk Din Tarihi. Kayseri: Laçin Yayınları, 1998.

Hillenbrand, Robert. Îslâm Sanatı ve Mimarlığı. çev. Çiğdem Kafescioğlu, İstanbul: Homer Kitabevi, 2005.

Kılıç, Sadık. Îslâm’da Sembolik Dil. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.

Koç, Turan. Îslâm Estetiği. Ankara: İsam Yayınları, 8. Baskı, 2018.

Kuban, Doğan. Türk ve Îslâm Sanatları Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1982.

Kuban, Doğan. Divriği Mucizesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4.Baskı, 2010.

Kuban, Doğan. Batıya Göçün Sanatsal Evreleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Baskı, 2017.

Kur’An-I Kerim ve İzahlı Meâli Âlisi. Hz. A. Fikri Yavuz, İstanbul: Sönmez Yayınları, 3. Baskı, 1982.

Kuş, İbrahim. Hat Sanatındaki Ma’kıli ve Kûfi Yazının Latin Yazı Ve Tasarımlarındaki Yansımaları. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.

Mülayim, Selçuk. Türk Sanatında İkonografik Dönüşümler-Değişimin Tanıkları. İstanbul: Kaknüs Yayınlar, 2. Baskı, 2015.

Mülayim, Selçuk. Îslâm Sanatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2018.

Ocak, Ahmet Yaşar. Tarihten Teolojiye Îslâm İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, 2014.

Saz, Süleyman – Yıldız, Şenay Özgür. "Titus Burckhardt: Îslâm Sanatına Aşk (ın) cı Bir Bakış". The Journal of Social Science, 3/5, 2018. Serin Muhittin – Zennûn Yûsuf. “Kûfi”. 26, 2002.

Öney, Gönül. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Zehra Çobanlı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.

Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 40/ 119-126. Ankara: Yayınları, 2011.

Schimmel, Annemarie. Calligraphy and Islamic Culture. London: Edition I. B. Tauris Co. Ltd. Publishers, 1990.

Schimmel, Annemarie. Îslâm’ın Kısa Tarihi. çev. Şebnem Andaç. Alfa Yayınları, 2019.

Serin, Muhiddin. Hat San’atımız. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1982.

Şahin, M. Süreyya. “Cennet”. Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 7/ 374-376. Ankara: TDV Yayınları, 1993.

Şahinoğlu, Metin. Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Eleman Olarak Kullanılışı. İstanbul: Türk Eğitim Vakfı Yayınları, 1977.

Şeker, Mehmet. Anadoluda Bir Arada Yaşama Tecrübesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Baskı, 2015.

Tatlı, Bekir. Mimari Hadisler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.

Tekinoğlu, Hüseyin. Uygurlar. İstanbul: Kamer Yayınları, 2015. Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-Îslâm Medeniyeti. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı, 1980.

Turan, Osman. Selçuklular ve Îslâmiyet, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 3. Baskı, 1993.

Topaloğlu, Bekir. "Ağaç". Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 1/ 457-459. Ankara: TDV Yayınları, 1988.

Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2001.

Ünal, Hüseyin Rahmi. Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1982.

Yaşaroğlu, M. Kamil. "Kâbe". Türkiye Diyanet Vakfı Îslâm Ansiklopedisi. 24/ 21-22. Ankara: TDV Yayınları, 2001.

Yazır, Mahmut Bedrettin. Medeniyet Aleminde Yazı ve Îslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 1981.

Yetkin, Şerare. Türk Halı Sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 20. Baskı, 1974.