Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları.

Dil, düşünceyi ifade etme, kişilerarası iletişim ve etkileşim kurma aracıdır. Dil ̧ aynı zamanda kullanımı aracılığıyla bir eylem yerine getirmesi nedeniyle de bir güç ve denetim aracıdır. Dilin tüm bu amaçlarla kullanımı söylem olarak adlandırılmaktadır ve söylem toplumu, dünyayı, katılımcıları, iletişimi ve iletişimin amacını; dolayısıyla bağlamı biçimlendirmekte ve bunlar tarafından biçimlendirilmektedir. Söylem Çözümlemesi, farklı iletişim bağlamlarındaki metinleri incelemekte ve bu metinlerdeki ortak noktaları saptayarak metin oluşturma ve etkileşim biçimlerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Eleştirel Söylem Çözümlemesi, dilin denetleyici ve denetlenme özelliğine odaklanarak söyleme eleştirel olarak yaklaşmaktadır. Düşünceler, tutumlar ve değerler bütünü olarak betimlenen ideolojilerin metinlerde dilsel olarak nasıl kodlandığını toplumsal sorunlardan yola çıkarak çözümlemekte ve bu baskın ideolojileri değiştirmenin yollarını aramaktadır. Söylemin ve onun eleştirel olarak incelenmesinin, dil kullanımının çeşitli bağlamlarda incelenmesi açısından öneme sahip olmasına karşın Türkçe alanyazında bu iki alanın birlikte ele alındığı ve karşılaştırıldığı kapsamlı, açıklayıcı nitelikte bir çalışmanın eksikliği nedeniyle, bu çalışmada günümüzde farklı disiplinlerde de kullanılan Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi alanlarına ilişkin dilbilimsel bir bakış açısı sunulmakta ve bu konularda yapılacak çalışmalara bir kaynak sunma amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada ilk olarak söylem kavramının tanımına ve kapsamına yönelik bilgiler sunulmakta; ikinci olarak Söylem Çözümlemesi’nin ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi’nin inceleme alanlarından ve nesnelerinden söz edilmekte; son olarak ise Eleştirel Söylem Çözümlemesi’ndeki çeşitli yaklaşımlara yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Söylem, Söylem Çözümlemesi, Eleştirel Söylem Çözümlemesi

DISCOURSE, DISCOURSE ANALYSIS AND CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS: THEIR DEFINITIONS AND SCOPE

Language is a means to express thought, communicate and interact. Language is also a means of power and control since through its use an act is performed. The use of language with the said objectives is called discourse and discourse shapes and is shaped by the society, world, participants, communication and the forms of communication. Discourse Analysis, studies texts in different contexts and attempts of identify the common points to exhibit the forms of text construction and interaction. Critical Discourse Analysis, focusing on the controlling and being controlled aspects of language, approaches the language critically. It analyses how ideologies, defined as the aggregation of thoughts, attitudes and values, are constructed linguistically in the text taking social problems as the starting point and seeks the ways to change the dominant ideologies. Although discourse and its critical analysis are important for analyzing the use of language in various contexts, because of the lack of related literature in Turkey reviewing and comparing these two areas comprehensively and explanatorily with a linguistic perspective, this study aims to provide resource to the future studies on the given areas with a linguistic perspective to Discourse Analysis and Critical Discourse Analysis used in different disciplines. To this end, firstly, the definition and scope of the discourse is introduced; secondly, the research areas and objects of Discourse Analysis and Critical Discourse Analysis are presented; and finally, basic approaches in Critical Discourse Analysis are given.

Keywords:

Discourse, Discourse Analysis, Critical Discourse Analysis,

PDF

___

Blommaert, J. (2005). Discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
Bloor M. ve Bloor, T. (2007). The Practice of Critical Discourse Analysis. Great Britain: Hodder Arnold.
Brognolli, A. (1992) Language and Ideology: A Case Study of “Sesama Street”. Ilha do Desterro, 27, 83-96.
Brown, G. ve Yule, G. (1983). Discourse Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
Büyükkantarcıoğlu, N. (2006a). Söylemden İdeolojiye: Eleştirel Söylem Çözümlemesi. (içinde) A. Kocaman (haz.) Dilbilim: Temel Kavramlar, Sorunlar, Tartışmalar, 101-113. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
Büyükkantarcıoğlu, N. (2006b). Toplumsal Gerçeklik ve Dil. Ankara: Multilingual Yayınları.
Caldas-Coulthard, C. R. ve Coulthard, M. (1996). Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis. London: Routledge.
Cem-Değer A. ve Oktar, L. (2002). Gazete Söyleminde Kiplik ve İşlevleri. (içinde) S. Yağcıoğlu (haz.) 1990 Sonrası Laik-Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler:
Disiplinlerarası Bir Yaklaşım, 65-77. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
Chouliaraki L. ve Fairclough, N. (1999). Discourse in Late Modernity: Rethinking Critical Discourse Analysis. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Coupland, N. ve Jaworski, A. (2006). The Discourse Reader. Oxford: Routledge.
Cutting, J. (2002). Pragmatics and Discourse. London: Routledge.
Ercan, G. S. (2003). Gazete Köşe Yazılarında Dil Kullanımı: Kaçınma ve Cinsiyet Değişkeni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ervin-Tripp, S. M. (2014). Context in Language. (içinde) Gerhart, J., Guo, J., Slobin, D.I., Kyratzis, A. (haz.) Social Interaction, Social Context and Language: Essays in Honor of Susan Ervin Trip. Newyork: Psychology Press.
Fairclough, N. (1985). Critical and Descriptive Goals in Discourse Analysis. Journal of Pragmatics, 9 (6), 739-763.
Fairclough, N. (1989). Language and Power. London and Newyork: Longman.
Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. London and Newyork: Longman.
Fairclough, N. (2001). Language and Power, 2nd edition, London: Longman.
Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research. London: Routledge.
Fairclough, N. (2013). Critical Discourse Analysis and Critical Policy Studies. Critical Policy Studies, 7(2), 177-197.
Gee, J. P. (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method. London: Routledge.
Gee, J. P. (2011). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method (3rd Edition). Newyork: Routledge.
Halliday, M.A.K. (1994). An Introduction to Functional Grammar. (2. baskı) Londra: Arnold
Janks, H. (1997) Critical Discourse Analysis as a Research Tool. Studies in the Cultural Politics of Education, 18(3), 329-342.
Johnstone, B. (2008). Discourse Analysis. (2nd Edition) Oxford: Blackwell Publishing.
Jorgensen, M. ve Phillips, L. J. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. London: Sage.
Kress, G. (1990). Critical Discourse Analysis. Annual Review of Applied Linguistics, 11, 84-99.
Kress, G. (1996). Representational Resources and the Production of Subjectivity: Questions for the Theoretical Development of Critical Discourse Analysis in a Multicultural Society (içinde) C.R. Caldas-Coutlhard ve M. Coulthard (haz.) Text and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis. London: Routledge.
Lemke, J. L. (1995). Textual Politics: Discourse and Social Dynamics. London: Taylor & Francis.
Mills, S. (2004). Discourse. (2nd Edition) London: Routledge.
Oktar, L. (2002). Gazete Söyleminde İdeolojik Yapılar. S. Yağcıoğlu (haz.), 1990 Sonrası Laik-Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler: Disiplinlerarası Bir Yaklaşım, 37-52. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
Renkema, J. (2004). Introduction to Discourse Studies (2nd Edition). Philadelphia: John Benjamins.
Stillar, G. F. (1998). Analyzing Everyday Texts: Discourse, Rhetorics and Social Perspectives. Thousand Oaks, USA: Sage Publications.
Toolan, M. (1997). What is critical discourse analysis and why are people saying such terrible things about it?, Language and Literature, 6(2), 83-103.
Wodak, R. (1997). Critical Discourse Analysis and the Study of Doctor-Patient Interaction. (içinde) B. L. Gunnarson, P. Linell, B. Nordberg (haz.) The Construction of Professional Discourse, 173-200. London: Routledge.
Wodak, R. (2001). What CDA is about- A summary of its history, important concepts and its developments. (içinde) M. Meyer, R. Wodak (haz.) Methods of Critical Discourse Analysis, 1-13. London: Sage.
Wodak, R. (2001). The discourse-historical approach (içinde) M. Meyer, R. Wodak (haz.) Methods of Critical Discourse Analysis, 63-94. London: Sage.
Wodak, R. (2009). The Discourse of Politics in Action: Politics as Usual. Hampshire: Palgrave Macmillan.
Wodak, R. (2014). Critical Discourse Analysis. (içinde) C. Leung ve B. V. Street (haz.) The Routledge Companion to English Studies, 302-316. Newyork: Routledge.
van Dijk, T. A. (1988). News as Discourse. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
van Djk, T. A. (1990). Social Cognition and Discourse. (içinde) H. Giles ve W. P. Robinson (haz.) Handbook of Language and Social Psycohology, 163-183. Chichester: John Wiley and Sons.
van Dijk, T. A. (1993). Principles of Critical Discourse Analysis. Discourse and Society, 4(2), 249-283.
van Dijk, T. A. (1997). The Study of Discourse. (içinde) T. A. van Van Dijk (haz), Discourse as Structure and Process (s. 1-34), London: Sage Publications.
van Dijk, T. A. (1998a). Ideology: A Multidisciplinary Introduction. Newyork: Sage Publications.
van Dijk, T. A. (1998b): Opinions and ideologies in the press. In: Allen Bell and Peter Garrett,eds. Approaches to Media Discourse. Oxford: Blackwell, 1-63.
van Dijk, T. A. (2000). Ideology and Discourse: A Multidisciplinary Introduction. Barcelona: Pompeu Fabra University.
van Dijk, T. A. (2001). Multidisciplinary CDA: a plea for diversity (içinde) M. Meyer, R. Wodak (haz.) Methods of Critical Discourse Analysis, 95-120. London: Sage.
van Dijk, T. A. (2008). Discourse and Context. Van Van Dijk, (2014). Discourse-Cognition-Society, C. Hart ve P. Cap (haz.), Contemporary Studies in Critical Discourse Analysis, 121-146. London: Bloomsbury.
van Dijk, T. A. (2015). Critical Discourse Analysis (içinde). H. E. Hamilton, D. Schiffrin, D. Tannen (haz.) The Handbook of Discourse Analysis (2nd Edition), 466-485. West Sussex: John Wiley & Sons.
Van Leeuwen, T. (2008). Discourse and Practice: New Tools for Critical Discourse Analysis. Newyork: Oxford University Press.
Yağcıoğlu, S. (2002). Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Disiplinlerarası Bir Yaklaşım, S. Yağcıoğlu (haz.), 1990 Sonrası Laik-Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler: Disiplinlerarası Bir yaklaşım, 3-34. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.