RÛDEKÎ-Yİ SEMERKANDÎ (Ö. 329/940)

İran’ın ilk büyük şairi ve Fars şiirinin mühendisi olarak kabul edilen Ebû Abdullâh Cafer b. Muhammed Rudekî, III./IX. yüzyıl ortalarında Semerkand’ın Rudek kasabasına bağlı “Benuc” köyünde dünyaya geldi. İyi bir eğitim aldı. Uzun zamanlar Fars şiirinin en ünlü şairi oluşu ve bilge kişiliğiyle hep ön planda oldu. Samanî döneminin en ünlü şairi Rudekî, İslâm sonrası yeni Fars edebiyatının gerçekte en büyük şairi olarak kabul edilir. Samanî dönemi Fars edebiyatının, özellikle de övgü şiirinde tartışmasız önderi Rudekî’dir. Musikişinaslığının yanı sıra iyi bir icracı da olan, şiirlerinin birçoğu musiki eşliğinde okunan Rudekî’nin şiirdeki tarzı, kendisinden sonraki Fars şairlerinkinden farklıdır. Divanı ile çok sayıda şiiri günümüze kadar gelememiş ve ortadan kaybolmuştur. Bu arada Rudekî’nin Horasan tarzı övgü şiirinin temellerini attığı, daha sonraki çağlarda Unsurî, Muizzî ve Enverî’nin de bu tarzı devam ettirdiği unutulmamalıdır. Rudekî’nin kahramanlık şiirlerinin son derece sadeliği de dikkat çeker

Anahtar Kelimeler:

Rudeki, klasik Fars şiiri, Samaniler

Accepted as the great poet of Iran and the engineer of Persian poetry, Ebû Abdullâh Cafer b. Muhammed Rudekî was born in Benuc village of the small town of Rudek, Samarkand in the mid 9th century. He received a good education. Being a wise person and the most renowned poet of Persian poetry for long, he had always remained at the forefront. The most renowned poet of the period of Samani, Rudeki is considered as the real, greatest poet of the new Persian literature after Islam. He is undisputedly the leader of the Persian literature in the period of Samani, especially of the praise poetry. Being a music lover as well as a good performer, his style of poetry is different from the following Persian poets, with many of his poems song in company with music. Many of his poems and Divan have disappeared, not surviving to date. In the meantime, it should be remembered that he laid the foundations of the Praise poetry of Horasan style, which was maintained by Unsurî, Muizzî and Enverî in later centuries. His heroic poems are also most apparent with their very simplicity.

Keywords:

Rudeki, classsical Persian poetry, Samanis,

PDF

___

Avfî, Muhammed, Lubâbu’l-elbâb (yay. E. G. Browne), Tahran 1361 hş., I-II.
Âzer, Lutf Alî Beg, Âteşkede (yay. Hasan Sadât-i Nasırî), Tahran 1336- 1340 hş.
Rudekî, Dîvân-i Rûdekî-yi Semerkandî, s. 113; Razî, Heft İklîm, III, 1514.
Nizâmî-yi Arûzî, Çehâr Makâle, s. 52-53; Devletşâh, Tezkire, s. 41; Âzer,
Âteşkede, s. 310; Müderris, Reyhânetu’l-edeb, II, 340; Furuzânfer, Târîh-i Ede
biyyât-i Îrân, s. 97; Berthels, Târîh-i Edebiyyât-i Fârsî, I, 214-215; Mutemen,
Tahavvul-i Şi’r-i Fârsî, s. 205-206; Zerrînkûb, “Bunyâd-i Şi’r-i Fârsî”, Defter-i Eyyâm, s. 233.
Nefisî, Ahvâl ve Eş’âr-i Rûdekî, s. 429; Rudekî, Dîvân-i Rûdekî-yi Semer- kandî, s. 20.
Berthels, E. E., Târîh-i Edebiyyât-i Fârsî (çev. Sirûs-i İzedî), Tahran 1373-1374 hş.
Browne, Edward Granville, A Literary History of Persia, Cambridge 1924
Çelebî, Kâtip, Keşfü'z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn, (yay. Kilisli Muallim Rıfat-Şerefettin Yaltkaya), İstanbul 1941-1943, I-II.
Debîrsiyakî, Muhammed, “Rûdekî ve Sindbâdnâme”, Yağmâ, (Tahran 1334 hş), sayı: 85, s. 218-219.
Devletşâh-i Semerkandî, Tezkiretü’ş-şuarâ (yay. E.G. Browne), Lon- don-Leiden 1901.
Ethé, Hermann, Târîh-i Edebiyyât-i Fârsî (çev. Rızâzâde-yi Şafak), Tah- ran 2536 şş.
Furuzânfer, Bediüzzamân, Sohen u Sohenverân, Tahran 1369 hş.
Furuzânfer, Bediüzzamân, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân, Tahran 1386 hş.
Hidâyet Rızâ Kulî Hân, Mecma‘u’l-fusahâ (yay. Mezâhir-i Musaffâ) Tahran 1340 hş.
Kedkenî, Muhammed Rızâ Şefîî, Mûsıki-yi Şi‘r, Tahran 1373 hş.
Kedkenî, Muhammed Rızâ Şefîî, Suver-i Hıyâl Der Şi’r-i Fârsî, Tahran 1285 hş.
Mohabbetî, Mehdî, Ez Manâ Tâ Sûret, Tahran 1388 hş.
Mutemen, Zeynulâbidîn, Tahavvul-i Şi‘r-i Fârsî, Tahran 1371 hş.
Müderris, Mîrzâ Muhammed Ali, Reyhânetü’l-edeb fî terâcimi’l-marûfîn bi’l-kuna ve’l-lakab, Tahran 1364 hş.
Nefisî, Saîd, Muhît-i Zindegî ve Ahvâl ve Eş’âr-i Rûdekî, Tahran 1382 hş.
Nefisî, Saîd, Târîh-i Nazm u Nesr, Tahran 1363 hş.
Numanî, Şiblî, Şi‘ru’l-‘Acem/Târîh-i Şi‘r ve Edebiyyât-i Îrân, Tahran 1335 hş.
Razî, Emîn Ahmed, Heft İklîm, Tahran 1389 hş.
Rızâzâde-yi Şafak, Sâdık, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân, Tahran 1352 hş.
Rudekî-yi Semerkandî, Dîvân-i Rudekî-yi Semerkandî (yay. Saîd-i Ne- fisî), Tahran 1373 hş.
Rypka, Jan, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân (çev. Kerîm-i Keşâverz), Tahran 1370 hş., I-II.
Safâ, Zebîhullâh, Târîh-i Edebiyyât Der Îrân, Tahran 1371 hş.
Yahakkî, Muhammed Cafer, “Rudekî”, Danişnâme-yi Edeb-i Fârsî, III, 415-416.
Zerkanî, Seyyid Mehdî, Târîh-i Edebî-yi Îrân, Tahran 1388 hş.
Zerrînkûb, Abdulhuseyn, “Bunyâd-i Şi’r-i Fârsî”, Defter-i Eyyâm, Tah- ran 1358 hş., s. 233.
Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Bâ Kârvân-i Hulle, Tahran 1372 hş.
Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Ez Guzeşte-yi Edebî-yi Îrân, Tahran 1375 hş.