DOES APPROVING THE SPECIALIZATION OF THE CAUSE LEAD TO BECOMING MU'TAZILI?

Hanefî usûlünde illetin tahsisi tartışması zaman zamankelâmî bir hüviyet kazanmıştır. Kerhî, Cessâs ve Debûsî,illetin tahsisine cevaz verseler de Serahsî ile başlayansüreçte Hanefî usûlüne hâkim olan yaklaşım, illetintahsisini reddetmek yönünde olmuştur. Bu yaklaşımınöncüsü durumunda olan Serahsî, illetin tahsisine cevazvermeyi "Mu'tezile'ye meyil" olarak değerlendirmiştir.Ona göre illetin tahsisine cevaz verenler, Mu'tezile'nintemel öğretilerini - özellikle ictihadda isabet meselesindekigörüşünü- kabul etmek durumundadırlar. Serahsîile aynı dönemde Ebü'l-Usr Pezdevî ve bu âlimlerdeniki asır sonra yaşamış bulunan Ebü'l-Berekât Nesefî deictihadda isabet meselesi ile illetin tahsisi arasında birbağ kurmuştur. İlletin tahsisine cevaz verenlere yönelikolarak Hanefî usûlünde Serahsî, Ebü'l-Usr Pezdevîve Ebü'l-Berekât Nesefî ile sınırlı kalan bu yaklaşım,modern dönemde pek çok takipçi bulmuştur. Buna bağlıolarak Kerhî ve Cessâs gibi Irak Hanefîlerinin illetintahsisine cevaz vermeleri Mu'tezilî etkiye mâruz kalmışolmalarının bir neticesi olarak değerlendirilmiştir.Araştırmanın odağını, bu değerlendirmenin sorgulanmasıoluşturmaktadır. Hanefî usûl eserlerinde illetintahsisi tartışması, bunun ictihadda isabet meselesi ileilişkisi ve illetin tahsisine cevaz vermeyi "Mu'tezile'yemeyil" olarak değerlendiren yaklaşımın tarihî arka planıaraştırma çerçevesinde incelenmiştir.

İLLETİN TAHSİSİNE CEVAZ VERMEK MU'TEZİLÎ OLMAK MIDIR?

In Hanafi methodology, thespecialization of the causesometimes reflects theologicalidentity. Although Karkhi,al-Jassas and al-Dabusipermitted the specializationof the cause, the prevailingapproach to the specializationof the cause in Hanafi methodologyin the period startingwith Sarakhsi was to rejectit. The leading scholar of thisapproach, Sarakhsi consideredthe permission for "thespecialization of the cause"to be "inclination towardsMu'tazilism". According tohim, those who approve thespecialization of the causealso accept other principlesof Mu'tazilism, especiallythe principle about "isabatin ijtihad (infallibility in ijtihad)".Al-Bazdawi, who livedin the time of Sarakhsi, andal-Nasafi, who lived two centurieslater after them, made aconnection between "isabat inijtihad" and "specialization ofthe cause". This approach wasadopted only by al-Sarakhsi,al-Bazdawi and al-Nasafi inHanafi methodology, but inthe modern era, it found manyfollowers. Consequently,it is evaluated that Karkhiand al-Jassas approving thespecialization of the cause wasbecause the Iraqi Hanafismwas strongly influenced byMu'tazilism. The focus of theresearch is to question thisevaluation. The debate aboutthe specialization of the causein Hanafi methodology, andits relation with the issue of"isabat in ijtihad", and thehistorical background of theapproach suggesting thatallowing for the specializationof the cause is the inclinationtowards Mu'tazilism are scrutinizedin this research.

PDF

___

Abdülkahir el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî, Mezhepler Arasındaki Farklar (trc. Ethem Ruhi Fığlalı), Ankara 2005.
Apak, Âdem, Anahatlarıyla İslâm Tarihi (Abbasiler Dönemi), İstanbul 2011.
Bebek, Adil, "Kebîre", DİA, c. XXV, s. 163-164.
Alâeddîn Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Mîzânü'l-usûl fî netâici'l-ukul (nşr. M. Zekî Abdülber), Devha 1404/1984.
Ali Sami Neşşar, İslâm'da Felsefi Düşüncenin Doğuşu (trc. Osman Tunç), İstanbul 1999.
Aron Zysow, "Mu'tazilism and Maturidism in Hanafi Legal Theory", Studies in Islamic Law and Society (ed. Bernard Weiss), Leiden 2002.
Esen, Bilal, Hanefî Usûl Eserlerinde İctihad Teorisi (doktora tezi, 2010), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Fusûl fi'l-usûl (nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî), Küveyt 1405/1985.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ, Takvîmü'l-edille (thk. Halil Meys), Beyrut 1421/2001.
Ebû Hanîfe, Nu'mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh, İmâm-ı Âzam'ın Beş Eseri (trc. Mustafa Öz), İstanbul 1992.
Ebü'l-Berekât Nesefî, Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Keşfü'lesrâr, Beyrut 1986/1406.
Ebü'l-Hasen Eş'arî, Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî, Makalâtü'l-İslâmiyyîn (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), Beyrut 1990.
Ebü'l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Alî b. Tayyib, el-Mu'temed (nşr. Muhammed Hamîdullah), Dımaşk 1384-85/1964-65.
Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî elMekkî, Teysîru't-tahrîr, Mısır 1931.
Sümer, Faruk, "Tuğrul Bey", DİA, c. XLI, s. 344-346.
Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum), İstanbul 2011
_______, "Tahsis", DİA, c. XXXIX, s. 432-434.
_______, "Hanbelî Mezhebi", DİA, c. XV, s. 525-547.
_______, "İslâm Hukuk Usûlünde Daraltıcı Yorum Metodu Olarak Tahsis", İslâmî Araştırmalar, Ankara 2003, c. XVI/3, s. 430-443.
Yücesoy, Hayrettin, "Mihne", DİA, c. XXX, s. 26-28; Heyet, INES 1. International Academic Research Congress, Ankara 2016.
İbnü'l-Esîr, Ebü'l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş- Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil, Beyrut 1408/1987.
İbn Kutluboğa, Ebü'l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kasım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî, Tâcü't-Terâcim, Dımaşk 1992.
İbn Melek, Şerhu Menâri'l-envâr, İstanbul 1965.
Josef van Ess, The Flowering Of Muslim Theology, Cambridge: Harvard University Press 2006.
Kadî Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasen Kadı'l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî, Şerhu'l-Usûli'l-hamse (trc. İlyas Çelebi), İstanbul 2013.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkadir b. Muhammed b. Muhammed, el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakati'l-Hanefîyye, Cîze 1993.
Lâmişî, Ebü's-Senâ, Mahmud b. Zeyd, el-Kitâb fî Usûli'l-fıkh (thk. Abdülmecîd Türkî), Beyrut 1415/1995.
Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî, el-Fevâidü'l-behiyye fî terâcimi'l-Hanefîyye, Beyrut ts.
Madelung, Mâtürîdîliğin Yayılması ve Türkler (trc. Arslan Gündüz), Leiden 1971.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd esSemerkandî, Kitâbü't-Tevhîd Tercümesi (trc. Bekir Topaloğlu), Ankara 2005.
Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmurz b. Hoca Ali, Mirkatü'l-vüsûl ilâ ilmi'lusûl (trc. Haydar Sadıkoğlu), İstanbul 2012.
Muhammed Hamidullah, "Serahsi", DİA, c. XXXVI, s. 544-547.
Akoğlu, Muharrem, Mihne Hâdiseleri ve Mu'tezile'nin Tarihî Seyrine Etkisi (doktora tezi, 2001), EÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Muvaffakuddin İbn Kudâme, Ravzatü'n-nâzır ve cünnetü'l-münâzır fî usûli'l-fıkh alâ mezhebi'l-İmâm Ahmed, Beyrut 1401/1981.
Bozkurt, Nahide, "Me'mun", DİA, c. XXIX, s. 101-104.
Nurit Tsafrir, The History of an Islamic School of Law: The Early Spread of Hanafism, Cambridge 2004, s. 43-49.
Kara, Osman, Kur'an'da Cehennem, İstanbul 2014
Yılmaz, Ömer, "Hanefîlerde Âmmın Kapsamı ve Arka Planındaki Tartışmalar", Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 2016.
Telkenaroğlu, Rahmi, Fıkıh Usulünde Muhattıe ve Musavvibe (doktora tezi 2009), SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü'l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, Usûlü's-Serahsî (thk. Ebü'l-Vefâ el-Efgânî), Kahire 1954.
Sönmez Kutlu vd. , İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik (yay. haz. Sönmez Kutlu), Ankara 2003.
Özen, Şükrü, Ebû Mansûr el-Mâtürîdî'nin Fıkıh Usûlünün Yeniden İnşası, İstanbul 2001.
Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî elBağdâdî, Târîhu'l-ümem ve'l-mülûk, Beyrut 1987.
Teftâzânî, Sa'düddîn Mes'ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî, et-Telvîh (nşr. Zekeriyyâ Umeyrat), Beyrut ts.
Başoğlu, Tuncay, Hicrî Beşinci Asır Fıkıh Usûlü Eserlerinde İllet Tartışmaları (doktora tezi, 2001), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Üsmendî, Ebü'l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn es-Semerkandî, Bezlü'n-nazar fî'l-usul (thk. Muhammed Zekî Abdülber), Kahire 1992/1412.
V. V. Barthold, Moğol İstilâsına Kadar Türkistan (haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara 1990.
Harman, Vezir, Seyfeddin Âmidî'nin Kelâm Sisteminde Usûlü'd-din ve Usûlü'l-fıkh İlişkisi (doktora tezi, 2012), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bıyıkoğlu, Yakup, Kur'an'ın Selefî Yorumu, İstanbul 2015.
_______, Esbâb-ı Nüzûl ve Kur'ân'ın Anlaşılması, İstanbul 2015.
Yusuf Şevki Yavuz, "Halku'l-Kur'ân", DİA, c. XV, s. 371-375;
_______, "Mâtürîdiyye", DİA, c. XXVIII, s. 165-175.