Ömer ZÜLFE

6879

Şiir Dilinde Anlam Çağrışımları

Derin bir lugat bilgisine sahip Osmanlı şairleri kelimeleri hakikî, mecazî ve ıstılahî anlamlarıyla zengin çağrışımlara açık bir şekilde kullanırlar. Bu çağrışımlardaki ilgiler kimi zaman üstü örtülü imalarla gerçekleşir. Öyle ki bazen anlamlar arasındaki bağları fark edebilmek mümkün olmaz. Şiir dilinde şairler tarafından özellikle ve titizlikle gerçekleştirilen anlam inceliklerinin tespiti ve nasıl işlediklerinin belirlenmesi, nitelikli sözlüklerin yazılabilmesi ve üslûp incelemelerinde kıstaslar oluşturulabilmesi için bir gerekliliktir. Bu makalede, bazı kelimelerin asıl anlamlarının şiirlerde çağrışımlar yoluyla nasıl yaşadığı üzerinde durulacak ve bundan hareketle bazı tespitlerde bulunulucaktır.
Anahtar Kelimeler:

Anlam Bilimi, Osmanlı Şiiri, Çağrışım, Sözlük.

Meaning Associations in Poetry Language

Ottoman poets, who has a deep lexical knowledge, use the words on the rich associations with real, metaphorical, and terminological meanings. The relations of these associations sometimes occur with veiled allusions such that to realise the relations among meanings is impossible. Determination of the meaning graces performed meticulously by the poets in the language of poetry and how they work is necessity to write qualified dictionaries, establish criteria for examination of genres. In this article, we will focus on how the original meanings of some words live in poetry and make some points.
Keywords:

Semantics, Ottoman Poetry, Associations, Dictionary.,

PDF

___

  • ĀHÌ: Dìvān: SUNGUR, Necati (1994), Âhî Divânı İnceleme-Metin, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/1617, Yayımlar Dairesi Başkanlığı Türk Klasikleri Dizisi/32.
  • AşMEDÌ: Dìvān: AKDOĞAN, Yaşar (1979), Ahmedî Dîvânı ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sentaks, Sözlük:. 2c. XLV,485; 860y, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi.
  • AşMED Paşa: Dívān: TARLAN, Ali Nihad (1966), Ahmed Paşa Divanı, XXI+406 s., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
  • AKSAN, Doğan (1971), Anlam Bilimi ve Türk Anlam Bilimi: Ana Çizgileriyle, 199 s., Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları: 217.
  • ATAY, Hüseyin; ATAY, İbrahim; ATAY, Mustafa (1964), Arapça Türkçe Büyük Lûgat:, I. C. XXXII+1-510 s., II. C. 511-1166 s., III. C. 1-530 s., Ankara: Bayrak Matbaası.
  • BĀĶÌ: Dìvān: KÜÇÜK, Sabahattin (1994), Bâķî Dîvânı Tenkitli Basım, XVIII+472+3 s., Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Ku- rumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 601.
  • BURSEVÌ: Feraģu’r-rūģ: Eşmeli, Muhammet Ali (2001), İsmail Hakkı Bur- sevî’nin Muhammediye Şerhi (II. Cilt) Ferahu’r-ruh, 1. C., IX+538 y; 2. C., 539-1055 y., İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
  • BURSEVÍ: Rūģu’l-Meśneví: GÜLEÇ, İsmail (2004), İsmail Hakkı Bursevî Rûhu’l-Mesnevî Mesnevî’nin İlk 748 Beytinin Şerhi, 1174 s., İstanbul: İnsan Yayınları: 429, İsmail Hakkı Bursevî Dizisi: 6.
  • EMRÌ: Dìvān: SARAÇ, M. A. Yekta (2002), Emrî Divanı, 389 s., İstanbul: Eren.
  • FAZLIOĞLU, İhsan (2011), Işk imiş her ne var Âlem’de İlim bir kîl ü kâl imiş ancak Fuzulî ne demek İstedi?, 147 s., İstanbul: Klasik.
  • FİİĀNÌ: Dìvān: KARAHAN, Abdülkadir (1966), Kanuni Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figânî ve Divançesi, 18+XXX+214+29 s., İstanbul: İs- tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 1181.
  • FUŻŪLÍ: Dívān: AKYÜZ, Kenan; YÜKSEL, Sedit; BEKEN, Süheyl; CUN- BUR, Müjgan (1958), Fuzûlî Türkçe Dîvân, XI+573 s., Ankara: İş Ban- kası, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • şĀLETÌ: Dìvān: KAYA, Bayram Ali (2003), Azmî-zâde Hâletî Dîvânı: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânının Tenkitli Metni/The Dìvān of ˘Azmì- zāde şāletí Introduction and Critical Edition of his Dìvān, 368+204 s., Cambridge, Mass.: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları 57, Yayınlayanlar Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin Türkçe Kaynak- lar XLIX; Giriş ve Dìvān’ın Tıpkıbasımı Topkapı Sarayı Müzesi Kütüpha- nesi Hazine 894: 204 s., Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları 58.
  • ĤAYĀLÌ Beğ: Dìvān: TARLAN, Ali Nihat (1945), Hayâlî Bey Divânı, 24+450 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 277.
  • şAYRETÌ: Dìvān: ÇAVUŞOĞLU, Mehmet; TANYERİ, M. Ali (1981), Hayretî Divan Tenkitli Basım, XXIII+448 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 2868.
  • HECRÌ: Dìvān: ZÜLFE, Ömer (2009), Hecrî [ö. 1557] Kara Çelebî Muhyiddîn Mehmed Dîvân İnceleme-Metin ve Çeviri-Açıklamalar-Dizin, 283 s., İs- tanbul: YayınEvi.
  • KAÇALIN,Mustafa;AhmetTOPALOĞLU, “Sözlük”; Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 37. C., 402-413. s.
  • KORKMAZ, Zeynep (2003), Gramer Terimleri Sözlüğü, XXIV+296 s., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 575.
  • MESÍşÍ: Dívān: MENGİ, Mine (1995), Mesihi Divanı, V+303 s., Ankara: Ata- türk Kültür Merkezi Divanlar Dizisi 1.
  • MÜTERCİM ˘ĀŜIM, CenānìoŞlu Aģmed (1305/1888), el-Oķyānūsu’l-Basìš fì Tercemeti’l-Ķāmūsi’l-Muģìš, I: ’-r, [II]+943 s. II: r-ķ, [II]+939 s. III: ķ-v, [II]+975 s., İstanbul: Mašba‘a-i Ośmāniyye. (el-FÌRŪZĀBĀDÌ, Mecdu’d-dìn Ebū Šāhir Muģammed b. Ya˘ķūb: el-Ķāmūsi’l- Muģìš’ten tercüme).
  • MÜTERCİM ˘ĀŜIM, CenānìoŞlu Aģmed (2000), Tibyān-ı Nāfi˘ der Terceme-i Burhān-ı Ķāšı˘: (et-TEBRÌZÌ, Muģammed şüseyn b. Ĥalef: Burhān-ı Ķāšı˘’dan tercüme). Mütercim Âsım Efendi: Burhân-ı Katı: Hazırlayanlar: Mürsel ÖZTÜRK-Derya ÖRS, XLIX+1197 s., Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 733, Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi: 2.
  • NECĀTÍ Beğ: Dívān: TARLAN, Ali Nihat (1963), Necati Beg Divanı, [II]+XXVIII+557 s., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 2342, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 592, Türk Edebiyatı Dizisi: 25.
  • NEV˘Ì: Dìvān: TULUM, Mertol; TANYERİ, M. Ali (1977), Nev˘î Divan, XX+607 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın- ları: 2160.
  • NİŽĀMÍ: Dìvān: İPEKTEN, Halûk (1974), Karamanlı Nizâmî Hayatı Edebî Kişiliği ve Dîvânı, 291 s., Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No: 208; Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 44; Araştırma Serisi No: 35.
  • PENRICE,John (2010),Kur’ân Sözlüğü Dictionary and Glossary of the Holy Qur’an, Çeviren: Prof. Dr. Ömer AYDIN, VII+347 s., İstanbul: İşaret Yayınları.
  • PERVĀNE BEĞ: Mecmū˘a-i Nežā¢ir: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Bağdat 406. sy., 627 y.
  • REDHOUSE, Sir James W. (1890), A Turkish And English Lexicon/Kitāb-ı Ma˘ānì-i Lehce, XVI+2224 s., Constantinople.
  • STEINGASS, F[rancis] [Joseph] (1892), A Comprehensive Persian-English Dic- tionary, VIII+1539 s., London.
  • SŪDÌ (1288), Şerģ-i Dìvān-ı şāfıž, I. C., 1-768 s., II. C., 1-768 s., İstanbul: Mašba˘a-i ˘Āmire.
  • SŪDÌ (1250): Şerģ-i Dìvān-ı şāfıž: SŪDÌ-i BOSNEVÍ: Şerģ-i Dìvān-ı şāfıž-ı Şírāzí, I. C., 411 s., II. C., 455 s., III. C., Bulak: Mašba˘atü’l-Kübrā.
  • SŪDÍ: Şerģ-i Gülistān: YILMAZ, Ozan (2008), 16. Yüzyıl Şârihlerinden Sûdî-i Bosnevî ve Şerh-i Gülistânı (İnceleme-Tenkitli Metin), I. C., IX+322 s., II. C., 323-976 s., İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi.
  • ŜUN˘Ì: Dìvān: YAKAR, Halil İbrahim (2002), Gelibolulu Sun˘î Dîvânı ve Tahlili, XXVIII+616 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi.
  • ŞEM˘Í: Dívān: KARAVELİOĞLU, Murat Ali (2005), On altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem˘î’nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelen- mesi, 2 C., 651+59 s., İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Doktora Tezi.
  • ŞENTÜRK, Atilla: “Metin Bankası Projesi ve Eski Türk Edebiyatı Metinlerini Yeniden Okumaya ve Yorumlamaya Dair Düşünceler”; http://www.belgeler.com/blg/2qf4/ (Erişim Tarihi: .)
  • Ş. İĀLIB: Dìvān: OKÇU, Naci (1993), Şeyh Galib Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlili ve Divânın Tenkidli Metni, I. C., XI+482 s., II. C., XI+485-1029 s., Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/1453, Yayımlar Dairesi Başkanlığı, Türk Klasikleri Dizisi/21.
  • Ş. İĀLİB: şüsn ü ˘Aşķ: DOĞAN, Muhammet Nur (2002), Şeyh Galib Hüsn ü Aşk Metin-Nesre Çeviri-Notlar ve Açıklamalar, 420 s., İstanbul: Ötüken.
  • TOPALOĞLU, Ahmet; İlhan AYVERDİ (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük=Kubbealtı Sözlüğü, 1. C. LXXVII, 1125 s., 2. C. 1127-2372 s., 3. C., 2373-3549 s., İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
  • TOPALOĞLU, Ahmet (1989), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, 229 s., İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • YAşYĀ Beğ: Dívān: ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1977), Yahya Bey Divan, XVI+646 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın- ları: 2233.
  • ŹĀTÌ: Dìvān: TARLAN, Ali Nihat (1968), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: I. C., XXXII+496 s., İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1216.
  • ŹĀTÌ: Dìvān: TARLAN, Ali Nihat (1970), Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: II. C., 1-502 s., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1216.
Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi-Cover
  • Başlangıç: 2008
  • Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Divan Şiirinde Geçen Göz Hastalıklarının Klâsik Dönem Tıp Metinleri Ekseninde Değerlendirilmesi

Mihrican AYNACI

Son Dönem Osmanlı Müelliflerinden Roma Sefareti İmamı Hâşim Veli’nin Mevlid Şerhi: “Esrâr-ı Mevlidü’n-Nebî”

Orhan KAPLAN

Rahmetî-i Tebrizî ve Türkçe Şiirleri

Üzeyir ASLAN

Şiir Dilinde Anlam Çağrışımları

Ömer ZÜLFE

Fuzûlî Şiirinin Vezni

Ekrem CÂFER, Günay Kâzim ÇATALKAYA, Fuzûlî Şiirinin VEZNİ

Emrî Divanı’nda Âdetler ve Gelenekler

H. İbrahim DEMİRKAZIK