Emrî Divanı’nda Âdetler ve Gelenekler
Şairler içinde yaşadıkları toplumdan bağımsız düşünülemez, bu divan edebiyatı şairleri için de geçerlidir. Divan edebiyatının pek çok kültürel unsuru bünyesinde barındırdığı rahatlıkla söylenebilir. Bunların başında da devrin âdet ve gelenekleri gelmektedir. 16. Yüzyıl şairi Emrî’nin (öl.1575) Divan’ında da çok sayıda âdet ve gelenek yer almaktadır. Hazırlanan bu çalışmada bahsi geçen eserdeki âdet ve gelenekler tespit edilmiş, şairin bunlarla ilgili dile getirdiği tasavvurlar ortaya konulmuş, verilen örneklerin ışığında bunlar açıklanmaya çalışılmıştır. Tespit edilen unsurlar mümkün olduğunca tasnif edilmiş ve belli başlıklar altında toplanarak ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Divan şiiri, klâsik Türk şiiri, Emrî, âdet, gelenek.
Customs and Traditions in the Emrî’s Divan.
Poets cannot be considered independent of societies in which they live. This is also applicable for poets of Diwan Literature. We can readily state that Diwan Literature comprises various cultural elements. These elements are principally customs and traditions of the age. In the Diwan of Emrî (d. 1575), a 16th century poet, there are a lot of customs and traditions. In this paper, the customs and traditions in this Diwan are identified, poet’s conceptions in relation to these customs and traditions are stated and these are tried to be illustrated with examples. Identified cultural elements are classified to the utmost and dealt with being categorized under certain titles.
Keywords:
Diwan Poetry, Classical Turkish Poetry, Emrî, custom, tradition.,
___
- ABDÜLAZİZ BEY (2002), Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri, I-II, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- AFYONCU, Erhan (2009), “Sipahi”, DİA, XXXVII, İstanbul: TDV Yayınları, s. 256-258.
- ALBAYRAK, Nurettin (2010), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- ALİ RIZA BEY, Balıkhane Nazırı (Yılı yok), Bir Zamanlar İstanbul, Haz.: Ni- yazi Ahmet Banoğlu, İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
- ARTUN, Erman (2005), Türk Halkbilimi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- AYVERDİ, İlhan (2008), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
- BAKTIR, Mustafa (1998), “Hutbe”, DİA, XVIII, İstanbul: TDV Yayınları, s. 425-428.
- BAŞAR, Zeki (1972), İçtimai Adetlerimiz-İnançlarımız ve Erzurum İlinde Ziyaret Yerlerimiz, Ankara: Sevinç Matbaası.
- BOZKURT, Nebi (1995), “Eman” DİA, XI, İstanbul: TDV Yayınları, s. 75-77.
- ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, I-V, İstanbul: Ötüken Yayın- ları.
- ÇETİNDAĞ, Yusuf (2009), Ayna Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- ÇIBLAK Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı, ve Bun- lara Bağlı Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), S. 15, s. 103-125.
- ÇIKMAN, Zeki (1977), Folklorumuzda ve Edebiyatımızda Göz, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2011), “Divan Şiirinde Karga”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 24, s. 131-178.
- DENİZ, Sebahat (2004), “Divan Şiiri Güzelinin Saç Şekli”, Saç Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 262-314.
- DERNSCHWAM, Hans (1987), İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev.: Yaşar Önen, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- DİA (1988-2012), I-XL (Neşri devam etmektedir), Ankara-İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1999), “Türk Kültürü Kaynağı Olarak Divan Şiiri” Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Editör: Mehmet Kalpaklı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 295-299.
- DOĞAN, Ahmet (2005), Adetler, İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- DURDU, Aydın (2010), “Hatay Nusayrilerinde Eren İnancı ve İnanç Merkezleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 54, s. 255-266.
- GENÇ, Yusuf İhsan (1988), Osmanlılarda Beratlar, Yüksek Lisans Tezi, İstan- bul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- GÖÇ, Ahmet (2002), “Kurban”, DİA, I XXVI, İstanbul: TDV Yayınları, s. 433- 435.
- KANAR, Mehmet(1993), Farsça-Türkçe Büyük Sözlük, İstanbul:Birim Yayınları.
- KÂNDEHLEVÎ, M. Yûsuf(1990), Hayatü’s-Sahâbe, IV, İstanbul:Divan Yayınları.
- KAYA, Bayram Ali (2003), The Dîvân of ‘Azmî-zâde Haletî, Harvard: Turkish Sources XLIX.
- KAYA, Doğan (2007), Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, An- kara: Akçağ Yayınları.
- KAYA, Hasan (2010), “Azmizâde Hâletî Divanı’nda Âdet ve Gelenekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 5, s. 133-183.
- KAZAN, Şevkiye (2005), “Klâsik Türk Şiirinde Nazar: Göz Değmesi”, Milli Folklor, Yıl 17, S. 68, s. 166-179.
- KOÇU, Reşad Ekrem (1967), Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
- KÖKSAL, M. Fatih (2005), “Klasik Türk Şiirinde Güneş Tutulması ve Bununla İlgili İnanış ve Âdetler”, Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, An- kara: Akçağ Yayınları, s. 353- 367.
- LEVEND, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ (2000), Burhân-ı Katı, Haz.: Mürsel Öztürk- Derya Örs, Ankara: TDK Yayınları
- MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ (2013), Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, I-II (Neşri devam etmektedir), Haz.: Mustafa Koç - Eyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- OCAK, Ahmet Yaşar (1992), Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalen- derîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- OKAY, Orhan (1999), “Eski Şiirimize Yaklaşmak”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Editör: Mehmet Kalpaklı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 384-387.
- ONAY, Ahmet Talât (2009), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü -Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı-, Haz.: Cemâl Kurnaz, İstanbul: H yayınları.
- ORAL SEYHAN, Tanju (2003), “Memlük Kıpçakçasıyla Yazılmış Du’â’ü’s- Seyfî”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul, S. 9, s. 141-174.
- OZANSOY, Halit Fahri (1968), Eski İstanbul Ramazanları, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
- ÖRNEK, Sedat Veyis (1971), Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- ÖRNEK, Sedat Veyis (1979), Geleneksek Kültürümüzde Çocuk, Ankara: Türki- ye İş Bankası Yayınları.
- ÖRNEK, Sedat Veyis (1995), Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- ÖZER, Kemal (1946), Balıkesir Halk Âdet ve İnanmaları, Bursa: Ant Basımevi.
- ÖZKAN, Ömer (2007), Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- ÖZKIRIMLI, Atilla (1999), “Osmanlı’nın Düzeni ve Edebiyatı” Osmanlı Di- van Şiiri Üzerine Metinler, Editör: Mehmet Kalpaklı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 253-258.
- ÖZTOPRAK, Nihat (2004), “Divan Şiirinde Güzelin Saç Rengi”, Saç Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 240-261.
- ÖZTOPRAK, Nihat (2006), “Meyve ile İlgili Âdetler”, Meyve Kitabı, Editör- ler: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 563-578.
- PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul: MEB Yayınları.
- PALA, İskender (1995), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Üçüncü Baskı, An- kara: Akçağ Yayınları.
- PALA, İskender (2007), Ah mine’l-Aşk, İstanbul: Kapı Yayınları.
- PALA, İskender (2008), İki Dirhem Bir Çekirdek, İstanbul: Kapı Yayınları.
- SARAÇ, Mehmet A. Yekta, Emrî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ dosya/1-128328/h/emridivani.pdf (10.05.2012).
- SEFERCİOĞLU, Nejat (1990), “Yazı ve Yazı İle İlgili Unsurların Divan Şiirinde Kullanılışları (5)”, Yeni Defne, S. 102-103, s. 2-7.
- SEFERCİOĞLU, Nejat (2004), “Divan Şiirinde Tarak ve Ayna”, Saç Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi, s. 203-239.
- SEYYİD EYYÛB bin Sıddîk (2009), Menâkıb-ı Çihâr Yâr-ı Güzîn, İstanbul: Hakikat Kitabevi.
- SÛDÎ Efendi (H.1276), Şerh-i Gülistan, İstanbul: Dârü't-tıbâati'l-âmire.
- ŞENTÜRK, Atillâ (1993), “Klâsik Osmanlı Edebiyatı Işığında Eski Âdetler ve Günlük Hayattan Sahneler”, Türk Dili, S. 495, s. 175-188.
- TANER, Engin (2009), Osmanlı Esnafı Ticari ve Sosyal Hayat, Ankara.
- TAYERİ, M. Ali (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yayınları.
- TOLASA, Harun (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları.
- TOPALOĞLU, Bekir (2001), “İsm-i A’zam” DİA, XXIII, İstanbul: TDV Yayın- ları, s. 75-76.
- TÜRK, Hüseyin (2010), “Nusayrilerde Hızır İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 54, s. 225-242.
- ULUDAĞ, Süleyman (1977), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
- ÜNAL, Sadettin (2001), “Kabe”, XXIV, İstanbul: TDV Yayınları, s. 14-21.
- ÜZÜM, İlyas (2002), “Kızılbaş”, XXV, İstanbul: TDV Yayınları, s. 546-557.
- YEKBAŞ, Hakan (2009), “Zâtî Divanında Halk İnanışları”, Turkish Studies, Volume 4/2 Winter 2009, s. 1117-1157.
- YILMAZ, Fehmi (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahlili (1600-1883), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- YILMAZ, Fehmi (2010), Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Gökkubbe Yayın- ları.
- YÜCEL, Ünsal (1999), Türk Okçuluğu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- ZÜLFE, Ömer (2005), “Hızır Duası”, Türk Edebiyatı, İstanbul, S. 377, s. 18-19.
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı