Divan Şiirinde Geçen Göz Hastalıklarının Klâsik Dönem Tıp Metinleri Ekseninde Değerlendirilmesi
Abbasi Araplarından Anadolu Türklerine kadar geçen süreçte Latin, Eski Yunan, Arap, Çin, Hint, Mısır, İran, Selçuklu ve Osmanlı dönemi tıp deneyim ve birikimlerinin yer aldığı bilgiler tıp yazmalarında saklanarak bugüne kadar bize ulaşmıştır. Bu eserlerde anatomiden cerrahiye, beslenmeden kozmetiğe kadar sağlık alanı ile ilgili değerli bilgiler bulunmaktadır. Eserlerin yazarlarının ya da derleyicilerinin büyük çoğunluğunun hekim ya da sağlık alanında hizmet veren kişilerden oluşması, söz konusu metinleri daha nitelikli ve değerli kılmaktadır. Bu metinlerde hangi bitkilerin ve maddelerin; hangi hastalıklar için ne şekilde, ne kadar kullanılarak, nasıl uygulanacağına dair bilgiler bulunmaktadır. Dolayısıyla bu metinler, hekime gerek kalmadan insanların kendi kendilerini tedavi etmeleri noktasında önemli rol üstlenirler. Günümüzde bile alternatif tıp adıyla bu bilgilerden yararlanılarak uygulanan tedaviler sürdürülmektedir. Döneminin canlı bir tablosu niteliğindeki Divan şiirinde de hastalıklar ve tedavi yöntemleri ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Sıtmadan hafakana, baş ağrısından akıl ve ruh hastalıklarına kadar pek çok hastalık ve tedavisi, söz konusu şiir metinlerinde dikkati çekmektedir. Bu çalışmada divan şairlerinin hassasiyetle üzerinde durdukları “göz hastalıkları” esas alınarak beyitlerde bahsedilen göz hastalıkları ve tedavi yöntemleri tıp metinleri ekseninde değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler:
Tıp, hastalık, tedavi, göz hastalığı, divan şiiri.
The Analysis of Eye Diseases in Divan Poetry on The Basis of Classical Era Medicine Texts
Period of time from the Abbasid period, Anatolian Turks, Latin, Ancient Greek, Arab, China, Indian, Egytp, Persian, Seljuk and Ottoman period and the accumulation of experiences in medicine, medical manuscripts of the stored information has reached us so far. This works, surgery, anatomy, nutrition and cosmetics contain valuable information about the health care field. Compilers or authors of the works, almost entirely composed of those who physician or health care services in the area and these texts makes it more qualified and valuable. These texts, which plants and substances, which is the way for diseases, by how much, has information on how to apply. Thus, these texts without the need for a physician to treat the people themselves play a pivotal role at the point. Even today, making use of this information in alternative medicine treatments are underway. The nature of panoramas in the period of Ottoman poetry includes information about diseases and treatment methods. treatment of many diseases and illness such poems is remarkable. In this study, stood on the accuracy of poets "eye diseases" based on the axis of eye diseases and treatment methods mentioned in medical texts of the poems will be evaluated.
Keywords:
Medicine, disease, treatment, eye disease, Dıvan poetry.,
___
- AKDOĞAN, Yaşar (1979), Ahmedî Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Ed. Fak. Türkiyat Ar. Merkezi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-128334/h/ ahmedidivaniyasa- rakdogan.pdf
- Ana Britanica, C.9, İstanbul: Ana Yayınevi, 1988.
- ARSLAN, Mehmet (2004), Antepli Aynî Divanı, İstanbul: Kitabevi Yay.
- KÜÇÜK, Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yay.
- BAYAK, Cemal (1998), Sehâbî Dîvân'ı ve Sistematik Konu İndeksi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Dok- tora tezi.
- http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213653/h/metin.pdf
- BAYAT, Ali Haydar (1992), “Anadolu Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, C.4, s. 43-57.
- BAYAT, Ali Haydar- OKUMUŞ, Necdet (2004), Muhammed Bin Mahmûd-ı Şirvânî, Mürşid (Göz Hastalıkları), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- BOZKURT, Firuze (2007), XVI.Yüzyıla Ait Bir Şair Mecmuâsı, Niğde Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. http://www.belgeler.com/blg/15ag/xv-yzyila-ait-bir-air- mecmuasi-the-16-th-century-poets-mecmua
- CANPOLAT, Mustafa- ÖNLER, Zafer (2007), İshak Bin Murad, Edviye-i Müf- rede, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1977), Yahya Bey Dîvanı, İstanbul: İstanbul Üniver- sitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
- ÇIKMAN, Zeki (1977), Folklorumuzda ve Edebiyatımızda Göz, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- DOĞAN, Hakkı- KÖKER, Ahmet Hulusi (2006), “Ortaçağ Türk-İslam He- kimlerine Göre Göz ve Göz Hastalıkları”, IX. Türk Tıp Tarihi Kong- resi Bildirileri, (Kayseri, 24-27 Mayıs), s. 128-135.
- ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi.
- ERTEM, Rekin (1995), Şeyhülislam Yahya Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- GÜNYÜZ, Melike (2005), “Şair ve Hekim Ahmedî’nin Duygu Dünyasında Tıp Terimleri”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, (1- 6 Eylül 2002), C.2, s.651-670.
- GÜVEN, Meriç (2005), Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- GÜVEN, Meriç (2011), “Türk Dili ve Kültürü Açısından XIV-XV. Yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi Türkçe Tıp Yazmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Tur- kish Studies, Volume 6/3, s.841-850.
- HARMANCI, M. Esat (2007), Süheylî Dîvân, Ankara: Akçağ Yayınları.
- İSEN, Mustafa (1990), Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- KAYA, Bayram Ali (2003), Azmizâde Haletî Divanı, Newyork: Harvard Üni- versitesi Yakın Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları.
- KAYA, Emel (2008), Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İce- leme, metin, dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasın- daki Yeri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlan- mamış Doktora Tezi.
- KONCU, Hanife (2005), “Klâsik Türk Şiirinde Bazı Tedavi Yöntemleri”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, (1-6 Eylül 2002), An- kara: TTK Yayınları, C.2, s.687-698.
- MENGİ, Mine (1995), Mesihî Divanı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
- GÖLPINARLI, Abdülbâki (2005), Nedîm Divanı, Ankara: İnkılap Kitabevi.
- KUZUBAŞ, Muhammet (2009), Nev'i-zâde Atâyî, Sâkînâme, İstanbul: Etüt Ya- yınları.
- ÖNLER, Zafer (1990), Celalüddin Hızır (Hacı Paşa), Müntahab-ı Şifâ I, Giriş- Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZKAN, Ömer (2007), Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi.
- ÖZTEKİN, Özge (2006), Divanlardan Yansıyan Görüntüler, Ankara: Ürün Ya- yınları.
- SARAÇ, M. A. Yekta (2004), Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
- ŞİŞMAN, Vildan Serdaroğlu (2005), “Divan Şiirinin İyileşmek Bilmeyen Has- taları Âşıklar”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, (1- 6 Eylül 2002), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.2, s.471-482.
- Türkçe Sözlük (1998), Ankara: TDK Yayınları, C.I.
- UZEL, İlter- SÜVEREN, Kenan (1999), Şerefeddin Sabuncuoğlu, Mücer- rebnâme, İlk Türkçe Deneysel Tıp Eseri, Ankara: Atatürk Kültür Merke- zi.Şeyhî.
- ÜÇER, Müjgan (1990), “İbn-i Sînâ’nın Göz Hastalıklarında Önerdiği İlaçlar ve Bunların Geleneksel Halk Hekimliğindeki Etkileri”, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildiri- leri, (Ankara, 9-12 Eylül 1985), Ankara.
- ÜÇER, Müjgan (1983), “Sivas’ın Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları”, Türk Folkloru, S.42, s.3-6.
- ÜÇER, Müjgan (1983), “Sivas’ın Tıbbî Folklorunda Göz Hastalıkları 2”, Türk Folkloru, S.43, s.11.
- ÜNVER, İsmail (1983), Ahmedî, İskendernâme, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- YAYLAGÜL, Özen (2010), Ebvâb-ı Şifâ, Ankara: Köksav Yayınları.
- YENİTERZİ, Emine (1999), “Dîvan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, s. 87-103.
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı