Patronun Hüsn-i Nazarından Mahrum Sürgünde Bir Şâir: Kalkandelenli Mu‘îdî
Siyasi ve sosyal açıdan Osmanlı Devleti’nin en parlak dönemi olarak tarihe kaydedilen 16. asır, Klasik Türk edebiyatının da altın çağını yaşadığı bir devir olmuştur. Asrın hükümdarlarından Kanuni Sultan Süleyman dönemi ile en ihtişamlı yıllarını süren imparatorlukta, sosyo-ekonomik refaha paralel olarak kültürel faaliyetler de artmış devlet yöneticileri sanata ve edebiyata gereken ilgiyi göstererek sanatçıları desteklemiş ve himaye etmişlerdir. Kalkandelenli Mu‘îdî, bu asrın ikinci yarısında yetişmiş kudretli ve üretken bir şâirdir. O’nun şâir kimliği, dönemin şâirler mektebi niteliğindeki İstanbul’da şekillenmiş olmasına rağmen, Dersaâdet’ten zorunlu ayrılışına neden olan Rodos Adası’na sürgünü ve Hac yolculuğu sırasında Halep ve Mısır’da geçirdiği gurbet yılları lâyık olduğu ve arzuladığı itibarı görememesine neden olmuştur. Yaşadığı sürece sözü edilen gurbet acısını içinde taşıyan şâirin, şiirlerine damgasını vuran tema da bu olmuştur. İstanbul’dan ayrı, taşrada yaşam ve var olma mücadelesini sürdüren şâir, mutlak otoritenin yani patronun iltifatından da mahrum kalmıştır. Bu çalışmada Kalkandelenli Mu‘îdî’nin bizzat kendi şiirlerinin şekillendirdiği yaşam öyküsünden yola çıkılarak sürgün yıllarında gurbet sancısı çeken gözden düşmüş bir şâirin tercüme-i hali şâir-patron ilişkisi bağlamında ele alınacak ve değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler:
Patronaj, hâmi, sürgün, gurbet, Kalkandelenli Mu’îdî.
A Poet Void of Courtesy of the Master in Exile: Mu‘îdî of Kalkandelen
The 16. century is marked down as the most brilliant era of the Ottoman Empire politically and socially was also a period during which Classical Turkish Literature had lived its golden age. Cultural activities soared in parallel with socio-economical welfare across the empire living its most flamboyant years with the period of Sultan Suleyman the Magnificent and also the state rulers/ administrators promoted and protected the artists by showing the necessary interest in art and literature. Mu‘idi of Kalkandelen was a powerful and productive poet who lived through the second half of that century. Although his poet identity was formed in Istanbul that served as the school of poets for the period, his mandatory exile to Rhodes Island causing him to separate from Dersaâdet (door of happiness) and the years of absence from home he lived through in Egypt and Aleppo during pilgrim’s journey led him not to get the recognition he deserved and wished. This theme was what influenced strongly the poems of the poet who deeply experienced the agony of absence from home that was mentioned as long as he lived. The poet who struggled for survival and existence in the backcountry away from Istanbul was also deprived of the courtesy of absolute authority, namely the master. In this study, the life history of a poet who suffered from homesickness and fell from favour during his years of exile will be discussed and reviewed in the context of poet-master relationship based on his biography to which the poems of Mu‘idi of Kalkandelen himself gave shape.
Keywords:
Patronage, protector, exile, homesickness, Mu‘idi of Kalkandelen.,
___
- ACEHAN, Abdullah (2008), “Osmanlı Devletinin Sürgün Politikası ve Sür- gün Yerleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/5, Fall, s.12-29.
- Ahdî (2005), Gülşen-i Şu‘arâ, İnceleme-Metin, Haz. Süleyman Solmaz, Anka- ra: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- ANDREWS, G. Walter (2009), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Âşık Çelebi (1971), Meşâ‘irüş-Şu‘arâ, G.M. Meredith Owens, Meşâ’ir üş Şu’arâ or Tezkere of Aşık Çelebi, Mssrs Luzac and Company Lon- don.
- BARKAN, Ömer Lütfi (1952), “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Ko- lonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.13, No: 1-2, Ekim-1951/ Temmuz, s. 63.
- Beyânî (1997), Mustafa Bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Haz. İbrahim Kut- luk, Ankara: TTK Basımevi.
- Bursalı Mehmet Tâhir (1972), Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Meral Yayınları.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil (1994), Kanunî Sultân Süleymân Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- DOĞAN, Muhammet Nur (2002), Fuzûlî’nin Poetikası, İstanbul: Yelkenli Yayınları.
- ERÜNSAL, İsmail (1988), “Mu‘îdî’nin Miftâhu’t-Teşbîh’i”, Osmanlı Araştır- maları Dergisi, C.VII-VIII, İstanbul, s. 215-272.
- Gelibolulu Mustafa Âlî (1994), Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Haz. Mustafa İsen, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- GİBB, E. J. Wilkinson (1999), Osmanlı Şiir Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- HALAÇOĞLU, Yusuf (1998), Osmanlı İmparatorluğu Devlet Teşkilatı, Ankara: TTK Yayınları.
- İNALCIK, Halil (2010), Şâir ve Patron (Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme), İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
- İPEKTEN, Haluk (1996), Dîvan Edebiyatında Edebî Muhitler, İstanbul: MEB Yayınları.
- Kâtib Çelebi (2007), Keşfü’z-Zünûn (An Esâmi’l-Kütübi Vel’l-Fünûn), Terc. Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Kınalı-zâde Hasan Çelebi (1989), Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Haz. İbrahim Kutluk, Ankara: TTK Basımevi.
- Latîfî (2000), Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Haz. Rıdvan Canım, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
- Mu’îdî (2012), Dîvân, Haz. Gülçin Tanrıbuyurdu, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. M. Esat Harmancı, Kocaeli.
- Mu’îdî (2009), Şem’ ü Pervâne, Haz. Nihal Kara, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. İ. Güven Kaya, Kocaeli.
- PAKALIN, M. Zeki (2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İs- tanbul: MEB Yayınları.
- Riyâzî, Riyazü’ş-Şu‘arâ, Nuruosmaniye Kütüphanesi 3724.
- Sami Es-Sakkâr (2006), “Mu’îd”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul, s.86- 87.
- Sehî Beg (1978), Heşt-Bihişt Haz. Günay Kut, Harvard Üniversitesi Basıme- vi, Harvard.
- Süreyya, Mehmed (1994), Sicill-i Osmânî, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul.
- Şakâik-ı Nu‘mâniyye ve Zeyilleri (1989), Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Şemseddin Sami (1898), Kâmusü’l-Âlâm, İstanbul: Mihran Matbaası.
- Şeyhî (1981), Harnâme, Haz. Faruk Kadri Timurtaş, İstanbul: İstanbul Üni- versitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- TUMAN, Mehmet Nâil (2001), Tuhfe-i Nâilî, Haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı, Ankara: Bizim Büro Yayınları.
- UNAT, Yavuz (1999), “Osmanlı Astronomisine Genel bir Bakış”, Osmanlı, C.VIII, s.411-420.
- UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK Basımevi.
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı
Sayıdaki Diğer Makaleler
Âsım Dîvânı’nda Mûsikî Unsurları
‘Kalem Olsun Eli Ol Kâtib-i Bed-tahrîrin’ yahut Lügat-ı Cûdî’de Yer Alan Manzum Şevâhid Üzerine
Fatih ODUNKIRAN, Bilal ALPAYDIN
Kutlu Başlangıçtan Ebedî İstirahatgaha: Türk Tasavvuf Edebiyatında Toprak Algısı
İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler
Patronun Hüsn-i Nazarından Mahrum Sürgünde Bir Şâir: Kalkandelenli Mu‘îdî