Kutlu Başlangıçtan Ebedî İstirahatgaha: Türk Tasavvuf Edebiyatında Toprak Algısı
İlkçağ mitolojilerinden başlayarak bazı kavramların sembol dilinin çağrışımlarıyla donandığı görülür. Toprak kavramı da en eski metinlerden bugüne dönemlerin yaşayış ve düşünme tarzlarından da beslenerek çeşitli anlamlar yüklenmiştir. İslami inanç yapısının kültürel öğelerle etkileşimiyle ortaya çıkan tasavvuf edebiyatında da bu kavram, ihtiva etmiş olduğu anlam zenginliğiyle gerçek ve mecaz çağrışımlar için kullanılır. Dünyanın ve insanın yaratılışının ana maddelerinden biri olarak kabul edilen toprak; tevazu, teslimiyet, sadakat, canlılık, eminlik gibi vasıfların temsilcisi olarak metinlerde yer bulurken inanış, rahmet ve bereket sembollerinin yanında ölümü de zihinlerde canlandırır. Bu çalışmada Türk tasavvuf edebiyatına ait metinlerden hareketle toprak kavramının ortaya koyduğu çağrışımlar ifade edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Edebiyat, anlambilim, tasavvuf, toprak.
From Blessed Beginning to Eternal Rest: Perception of Soil in Turkish Mysticism
Starting from ancient mythologies, it can be seen that some conceptsare endowed with connotations of the symbol language. Notionof soil is also loaded with various meanings by being fed from the oldest texts to the today's understandings and manners of lives. This notion is used for literal and figurative connotations with its containing meaning richness in tasawwuf/sufi literature which emerged from the interaction betweenIslamic belief structure and cultural elements. Soil which is accepted as one of the basic ingredients of creation of the world and the humankind, on one hand, is used in texts as a symbol of humility, devotion, loyalty, vitality, reliableness on the other hand, it also connotates death in minds along with belief, mercy and grace symbols. In this study, the connotations that notion of soil will be tried to revealed based on the Turkish Tasawwuf texts.
Keywords:
Literature semantics, mysticism, tasawwuf, soil.,
___
- Ahmed-i Yesevî (1991), Divân-ı Hikmet’ten Seçmeler, haz. Kemal Eraslan, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Âşık Paşa, Garib-nâme, haz. Kemal Yavuz, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr /dosya/1-275439/h/garib-name.pdf.
- ARAT, Reşid Rahmeti (1991), Kutadgu Bilig I. Metin, Ankara: Türk Dil Ku- rumu Yayınları.
- CEBECİOĞLU, Ethem (1991), Hacı Bayram Veli, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- ______, Ethem (1997), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Reh- ber Yayınları.
- ELİADE, Mircea (2003), Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Gülşehrî, Mantıku’t-Tayr, haz. Kemal Yavuz, http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/dosya/1-215469/h/metin.pdf.
- GÜÇLÜ, A. Baki, Uzun, Erkan vd. (2002), Sarp Erk Ulaş Felsefe Sözlüğü, An- kara: Bilim ve Sanat Yayınları.
- GÜZEL, Abdurrahman (2002), Hacı Bektaş Velî ve Makâlât, Ankara: Akçağ yayınları.
- HALICI, Feyzi (1992), Âşıklık Geleneği ve Günümüz Halk Şairleri, Ankara: AKM Yayınları.
- KAHYA, Esin (1995), İbn-i Sînâ El-Kânûn Fi’t-Tıbb, I. Kitap, Ankara: AKM Yayınları.
- KARLIAĞA, H. Bekir (1998), “Anâsır-ı Erbaa”, DİA, C. 3, 149-151.
- Kur’an-ı Kerim Meâli (2008), haz. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları.
- Mevlânâ (2000), Mesnevî-i Şerîf, haz. Âmil Çelebioğlu, İstanbul: MEB Yayın- ları.
- ÖGEL, Bahaeddin (2003), Türk Mitolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Ya- yınları.
- ÖZTELLİ, Cahit (1971), Pir Sultan Abdal, Bütün Şiirleri, İstanbul: Milliyet Yayınları.
- SCHİMMEL, Annemarie (2004), İslamın Mistik Boyutları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- ______, Annemarie (2002), Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- TATÇI, Mustafa (1990), Yunus Emre Divânı II Tenkitli Metin, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- ______, Mustafa (2005), Yunus Emre, Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye, İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı.
- ULUDAĞ, Süleyman (1991), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
- UYSAL, Mevlüt (2007), Kur’an-ı Kerim’de Yaratılış ve Gayesi, İstanbul: Bayrak Matbaası.
- Yunus Emre, Dîvân ve Risâletü’n-Nushiyye, haz. Mustafa Tatçı, 2005.
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: Divan Edebiyatı Vakfı
Sayıdaki Diğer Makaleler
Patronun Hüsn-i Nazarından Mahrum Sürgünde Bir Şâir: Kalkandelenli Mu‘îdî
İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler
Âsım Dîvânı’nda Mûsikî Unsurları
Kutlu Başlangıçtan Ebedî İstirahatgaha: Türk Tasavvuf Edebiyatında Toprak Algısı
‘Kalem Olsun Eli Ol Kâtib-i Bed-tahrîrin’ yahut Lügat-ı Cûdî’de Yer Alan Manzum Şevâhid Üzerine