Nusret GEDİK

Azmî-zâde Hâletî'nin Derviş Paşa Hicviyyesi: GADD-İ MESTAN

Hicviyyeler, insanın yaratılıştan gelen; öfke, nefret, alayetme isteği, eleştiri gibi kimi duyguların şairin muhayyilesiylebirleşmesiyle ortaya çıkar. Bu bağlamda bu türünhangi dönemlerde artış gösterdiği dikkatle irdelenmeli,vermeye çalıştığı mesajlar iyi okunmalıdır. Türk edebiyatındada XVII. yüzyılda hiciv türünde örneklerin diğerdönemlere nazaran fazlaca verildiği görülür. Bunda pektabii ki Osmanlı Devleti'nin bozulmaya başlayan siyasîyapısı önemli rol oynamıştır. Devlet yönetimindeki şahıslarınçeşitli ayak oyunları ile birbirlerini gözden düşürmeyeçalışmaları çok iyi bir gözlemci olan Divan şairleriningözünden kaçmamıştır. Şairler zulüm eden, haksızlıkpeşinde koşan, siyasî oyunlar çeviren kişilerin daimâkalemleriyle karşısında olmuşlardır. Azmi-zâde Hâletî debu şairlerden birisidir. Şairin devrin sadrazamı hakkındasöylediği ve kaynaklarda bu minvalde bilgi bulunmasınarağmen bugüne kadar ele geçmeyen Gadd-i Mestan adlıhicviyyesi makalenin konusudur. Edebiyat tarihlerindedaha çok rubâi-gûluğu ile anılan Hâletî, hicviyyesindedönemin hiciv üstadı Nef'î'yi aratmayan sivri bir dilkullanmıştır. Şairin, Osmanlı kroniklerinde adı hiç de iyianılmayan devrin sadrazamı Derviş Paşa'nın katledilmesininardından yazdığı anlaşılan Gadd-i Mestan'ı, Türkhiciv edebiyatı literatüründe önemli bir yer edinecektir.

Azmi-zade Haleti's Satire About Derviş Paşa: Gadd-i Mestan

Satires come out of the mergence of the poet'simagination and the emontions such as rage, hatred, willto ridicule, criticism that comes from human nature. Inthis context, increase in the writings in this genre mustbe carefully addressed, the mesages it gives must beexamined thoroughly. We witness that works belong tosatire genre is written more than any otherperiod in 17thcentury in Turkish literature. Decay in the politicalstructure of Ottoman Empire played a substantial role onthis. Divan poets did not fail to notice how bureaucratstried to disgrace their rivals with plots. Poets took a standagainst the people who are high-handed, wrongdoers andengaged in political plots. Azmi-zade Haleti is one of thispoets. The subject of this article is his satire named GaddiMestan which he said about the grand vizier of theperiod. This satire had not been come to light beforealthough there could be found information about it on thereference works. Haletiwho is mostly mentioned with hisrubais in the literature histories, used a very stronglanguage that is similar to Nef'i's. Gadd-i Mestan thatthe poet wrote after the execution of Derviş Pasha who isnot refered with fairness in Ottoman chroniclesis animportant piece of work for Turkish satire literature.

PDF

___

AK, Mahmut (2003), "Lala Mehmed Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, s. 71-73.
AKKUŞ, Metin (1998), Nef'î ve Sihâm-ı Kazâ, İstanbul: Akçağ Yay.
AKSOYAK, İsmail Hakkı (2014), Bahsî, Mehmed Bahsî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü,http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php? sayfa=detay&detay=2610, çevrimiçi: 30.10.2015.
AYCİBİN, Zeynep (2007), Katip Çelebi Fezleke Metin-Tahlil, C. 1, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
AYKUT, Şevki Nezihi (2004), Hasan Beyzâde Târîhi Metin-İndeks (C.3), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
BAYKAL, Bekir Sıtkı (1992), Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi (C.2), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
BAYSUN, M. Cavid (1963), "Derviş Paşa", İslâm Ansiklopedisi C. 3, s. 551-552.
BROCKELMANN, C. (1993), "Arap Edebiyatı", İslâm Ansiklopedisi, C. 1, s. 524-540.
BURİAN, Orhan (1952), The Report of Lello Third English Ambassadoor to the Sublime Porte (Babıâlî Nezdinde Üçüncü İngiliz Elçisi Lello'nun Muhtırası), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay.
ÇELİKTEMEL, Başak (2012),A Study of the Third English Ambassador Henry Lello's Report on the Ottoman Empire (1597-1607), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ÇİFTÇİ, Hasan (2000), Klasik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
DEMİREL, Gamze (2007), "Klasik Türk Edebiyatında Hiciv, TALİD Eski Türk Edebiyatı II, s. 131-154
EKİNCİ, Ramazan (2014), "Türk Hiciv Edebiyatının Sıradışı Bir Şairi: Küfrî-i Bahâyî ve Eserlerinden Örnekler", Türkiyat Mecmuası, s. 33-58. ERGİN, Muharrem, (2005), Orhun Abideleri, 35. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yay.
FARES, Bichr (1964), "Hiciv", İslâm Ansiklopedisi, C. 5 s. 473-475. GÜVEN, Hikmet Feridun (1997), Klâsik Türk Şiirinde Hiciv, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
İPŞİRLİ, MEhmet (2007), Târih-i Na'imâ (C.1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. KAYA, Bayram Ali (2000), "Azmi-zâde Hâletî'nin Sâkî-nâme'si", Journal of Turkish Studies, In Memoriam Agâh Sırrı Levend, s. 59-106.
KAYA, Bayram Ali (2003), The Dívan of 'Azmí-zade Galetí (C.1-2), Hardvard: Harvard University Press.
KAYA, Bayram Ali (2013), Hâletî, Azmizâde, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=d etay&detay=280, çevrimiçi: 30.10.2015.
KILIÇ, Zülküf (2012), "Türk Edebiyatında Birbirine Yakın Üç Kelime: Hiciv, Medih ve Hezel", Turkish Studies, s. 1741-1750.
KORTANTAMER, Tunca (2002), "Kuruluşundan Tanzimata Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi", Türkler, C. 11, s. 605-621.
KÖPRÜLÜ, Orhan F. (1997), "Yemişçi Hasan Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 16, s. 342-343.
LEVEND, Agah Sırrı (1970), "Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi (Hezl ve Hecv), TDAY Belleten, s. 37-45. Mütercim Asım, Kâmus Tercümesi, Matbaatü'l-Osmâniye C. III, 1305. OKAY, Orhan (1998), "Hiciv", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 447.
ORHONLU, Cengiz (1970), Osmanlı Tarihine Âid Belgeler-Telhîsler (1597-1607), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 2, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
PALA, İskender, Metin Akkuş (1998), "Hiciv/Türk Edebiyatı-Divan Edebiyatı", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 450- 452.
SARICAOĞLU, Fikret (1994), "Derviş Paşa", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, s. C. 9, 195-196.
ŞENÖDEYİCİ, Özer (2010), "Nef'î ve Gürcü Mehmed Paşa Mücaldesinin Tarihî ve Edebî Boyutları", Gazi Türkiyat, 319-332.
TOKMAK, A. Naci (1998), "Hiciv/Fars Edebiyatı" Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, s. 449, 450.
TOLASA, Harun (1986), "18. yy.'da Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü-Müstakimzâde'nin Istılahâtu'ş-Şi'riyyesi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 24, İstanbul s. 363-380.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1982), Osmanlı Tarihi, 3. Baskı, (C.3 II. kısım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
YERDELEN, Cevat (1992), Azmizâde Hâletî'nin Rubâileri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
YILDIRIM, Nimet (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay. YILDIZ, Murat (2011), Bahçıvanlıktan Saray Muhafızlığına Bostancı Ocağı, İzmir: Yitik Hazine Yay.
ZEKERİYYA A. (?), Hicâ, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi.
ZÜLFE, Ömer (2005), "Seyyid Nesimî'nin Tuyuğlarına Ek", Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 2, S.4, s.121-135.