SATIR ARASI ARAPÇA-TÜRKÇE ÖNEMLİ BİR SÖZLÜK MÜNTEHABÜ'L-LUGATİ'LARABİYE ÜZERİNE BİR İNCELEME

Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi döneminde kaleme alınmış ve günümüze kadar ulaşmış farklı içeriklerde (dini ilimler, tıp, edebî içerikliler vb.) pek çok yazma eser mevcuttur. Bu yazmalar içerisinde özellikle sözlükler hem döneminin söz varlığını yansıtması hem de diğer eserleri anlama noktasında anahtar vazifesi görmesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Bu değerli dil hazinelerinden biri de H 934 (M 1528) yılında istinsah edilen satır arası Arapça-Türkçe kapsamlı bir sözlük olan Müntehabü'l-Lugati'l-Arabiye’dir. Ana hatlarıyla tanıtmaya çalışacağımız sözlüğün öncelikle kütüphanelerdeki nüshaları tespit edilmiştir. Yazıldığı dönem ve sonrasında bir hayli rağbet gördüğü anlaşılan sözlüğün tespit edilen nüshaları arasından Milli Kütüphane Koleksiyonunda yer alan Çankırı İl Halk Kütüphanesi 18 Hk. 448 arşiv numaralı nüsha esas alınmıştır. Bu nüshanın seçilmesinde tarih bakımından eskilik, Türkçe sözcüklerin harekeli olması ve neredeyse eksiksiz olması belirleyici olmuştur. Zaman zaman farklı nüshalardan da istifade edilerek transkribe edilen sözlük farklı açılardan incelenmiştir. Türk dilinin söz varlığını yansıtan en önemli kaynaklardan olan sözlükler geçmiş ve gelecek dönemlere de ışık tutması bakımından son derece önemlidir. Biz de bu kıymetli eseri ilim dünyasına tanıtarak bir nebze de olsa Türk sözlükçülüğü alanına katkıda bulunmayı amaçladık.

AN IMPORTANT INTERLINE DICTIONARY IN ARABIC-TURKISH MÜNTEHABÜ'L-LUGATİ'LARABİYE ANALYSIS STUDY

There are many manuscripts with different contents (religious sciences, medicine, literary content, etc.) written during the Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish periods. Among these manuscripts, especially dictionaries have a special importance in terms of both reflecting the vocabulary of the period and serving as a key in understanding other works. One of these valuable language treasures is Müntehabü'l-Lugati'lArabiye, which is an interline Arabic-Turkish comprehensive dictionary copied in H 934 (M 1528). First of all, the copies of the dictionary, which we will try to introduce with its main lines, have been determined in libraries. Among the identified copies of the dictionary, which seemed to be very popular in the period when it was written and after, Çankırı Provincial Public Library 18, 448 archive number is based on copy. The determination of this copy was its historical antiquity, the diacritical marks of Turkish words and its completeness. This copy was transcibed by making use of other copies. Dictionaries, which are one of the most important sources that reflect the vocabulary of the Turkish language, are extremely important in terms of shedding light on the past and future periods. We aimed to contribute to the field of Turkish lexicography by introducing this valuable work to the world of science.

___

  • Ahteri‚ Muslihuddin Mustafa (1979) Ahterî-i Kebîr, İstanbul, Osmanlı Yayınevi.
  • Aksan, Doğan (2009) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara, TDK Yayınları.
  • Aydar, H., “Kurʼan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 26.
  • Birnbaum, Eleazar (2015) Ottoman Turkish and Çaĝatay MSS in Canada, Kanada, Brill Yayınevi.
  • Eminoğlu, Emin (2010) Türk Dilinin Sözlükleri Ve Sözlükçülük Kaynakçası, Sivas, Asitan Yayıncılık.
  • Hartmann Reinhard, James Gregory (1998) Dictionary Of Lexicography, London, Routledge.
  • Ölker, Gökhan (2011) “Sözlük Türleri ve Kelime Sıklığı Sözlüğü Üzerine”, Dil Araştırmaları Dergisi, S. 9, s. 45-60.
  • Sakal, Dizire (1995)تطورها و العربية اللغة نشأة ,Beyrut, Arap Dostluk Evi Yayınları.
  • Seyyid, Yusuf (H930) اللغة في منتخب ,Suudi Arabistan, Kral suud üniversitesi kütüphanesi, yazmalar eseri bölümü.
  • Şemseddin, Sami (2010) Kamus-ı Türkî, Ankara, TDK Yayınları.
  • Trippel, Thorsten (2010) “Representation Formats And Models For Lexicons. Linguistic Modeling of Information And Markup Languages” Contributions To Language Technology, Mannheim, Springer, ss.165-184.