ATEBETÜ’L HAKAYIK ÜZERİNE KIPÇAK TÜRKÇESİ BAĞLAMINDA TESPİTLER

Atebetü’l-Hakayık, 12. yüzyılda yazılmış manzum öğüt ve ahlâk kitabıdır. Edib Ahmed Yükneki tarafından Karahanlı Türkçesiyle kaleme alınmıştır. Eserde on üç bölüm, kırk beyit ile yüz bir tane dörtlük bulunmaktadır. Tamamı 484 mısradır. İlavelerle bu sayı 512’ye çıkmaktadır. Eserin kopyaları arasında, en iyi ve en eski tarihli olan Semerkand yazmasıdır. Bu nüsha, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Bölümü nr. 4012’de kayıtlıdır. 848 (1444) yılında Semerkand’da hattat Zeynelabidin tarafından istinsah edilmiştir. Uygur harfleriyledir. Diğer önemli bir yazması, Ayasofya Kütüphanesi nr. 4757’de kayıtlı bir mecmuanın baş kısmında bulunan Ayasofya nüshasıdır. 884 (1480)’te Abdurrezzak Bahşı tarafından İstanbul’da düzenlenmiştir. Metnin üst satırları siyah mürekkeple Uygur harfleri, alt satırları ise kırmızı mürekkeple Arap harfleriyle yazılmıştır. Eserin son olarak Hollanda yazması yayımlanmıştır (Çakmak, 2019). Kıpçak Türkçesi, Türkçenin Orta Türkçe diye adlandırılan ve 13.-17. Yüzyılları içine alan tarihî döneminin alt kollarından biridir. Bu araştırmada Atebetü’l-Hakayık üzerine Kıpçak Türkçesi bağlamında (fonetik, morfolojik ve söz varlığı) yönünden tespitler konusu ele alınıp işlenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Atebetü’l-Hakayık, Kıpçak Türkçesi, gramer, söz varlığı, tespitler.

DETERMINATIONS ON ATEBETÜ & JUVENILE IN THE CONTEXT OF KIPCHAK TURKISH

Atebetü'l-Hakayık is an advice and ethics book in verse written in the 12th century. It was written by Edib Ahmed Yükneki in Karakhanid Turkish. There are thirteen chapters, forty couplets, and one hundred and one quatrains in the text. Whole book is consist of 484 lines. With additions, this number increases to 512. Among the copies of the work, the Samarkand manuscript is the best preserved and the oldest dated one. This copy is recorded in nr. 4012 in the Hagia Sophia Department of İstanbul Suleymaniye Library. It was copied by calligrapher Zeynelabidin in 848 (1444) in Samarkand. It is scripted with Uighur letters. Another important copy is the Hagia Sophia manuscript at the head of a magazine recorded in nr. 4757. in Hagia Sophia Library. It was edited in Istanbul by Abdurrezzak Bahşı in 884 (1480). The upper lines of the text are written in black ink with Uighur letters and the bottom lines with Arabic letters in red ink. Recently the Netherlands copy of this work has been published (Çakmak, 2019). Kipchak Turkish is one of the sub branches of the historical period of Turkic which is called Middle Turkic and includes the 13th-17th centuries. In this research, the issue of findings on Atebetü'l-Hakayık in the context of Kipchak Turkish (on the levels of phonetics, morphology and vocabulary) is analyzed and discussed.

Keywords:

Atebetü’l-Hakayık, Kipchak Turkish, grammar, vocabulary, findings.,

PDF

___

AH: Arat, Reşit Rahmeti (1992) Atebetü’l-Hakayık (Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki), Ankara: TTK Yayınları.
AHG: Gökdağ, Bilgehan Atsız (1989) Atabetü’l-Hakayık Grameri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çakmak, Serkan (2019) Atabetü’l-Hakâyık, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.: 115.
DLT I, II, III, IV: Atalay, Besim (1985) Divânü Lugati’t-Türk Tercümesi, C 1-4, Ankara: TDK Yayınları.
HAOT: Ata, Aysu (2002) Harezm-Altın Ordu Türkçesi, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 36 - Kebikeç Yayınları.
KHKT: Sağol Yüksekkaya, Gülden - Argunşah, Mustafa (2012) Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
Kİ: Caferoğlu, Ahmet (1931) Kitâb al İdrâk li Lisan al Atrâk, İstanbul: Evkaf Matbaası.
Krh.T.G.: Hacıeminoğlu, Necmettin (1996) Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
KTG 1: Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
KTG 2: Güner, Galip (2013) Kıpçak Türkçesi Grameri, İstanbul: Kesit Yayınları.
KTS: Toparlı, Recep - Vural, Hanifi - Karaatlı, Recep (2003) Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
KTÜA: Özgür, Can (2020) Kıpçak Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Ankara: Gazi Kitabevi.
Toprak, Funda (2003) “Divânü Lügati’t-Türk’te Kıpçakça Kaydıyla Verilen Kelimelerin Tarihî Kıpçak Söz Varlığı İçindeki Yeri”, Türkoloji Dergisi, C. 16, S. 2, s. 79-90.