TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE DUYU EYLEMLERİ

Duyular hayatı anlama ve anlamlandırmada dolayısıyla iletişimde önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle duyu kavramı tıbbi fizyoloji, psikoloji, felsefe, dilbilim, eğitim bilimleri gibi pek çok alanda çalışılmış, üzerine çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar çalışıldığı disiplinler dolayısıyla farklılıklar gösteriyor gibi görünse de aslında hepsinin ortak paydası aynıdır. Bu bağlamda çalışmada duyu ve algı kavramları tıbbi fizyoloji, psikoloji, felsefe ve dilbilimdeki bakış açılarından hareketle ele alındı ve elde edilen verilerden hareketle duyu tasnifi yapılmaya çalışıldı. Duyu eylemlerinin algı eylemleriyle birlikte veya algı eylemlerinin alt başlığı şeklinde verildiği görülmektedir. Bu çalışmada yalnızca duyu anlamı olan eylemlere yer verildi, algı eylemleri çalışmaya dâhil edilmedi. Kimi araştırmacıların ise duygu eylemlerini de duyu eylemleri içerisinde aldığı görülmektedir. Ancak bu çalışmada duygu eylemleri, duyu eylemi olarak kabul edilmediği için yer verilmemiştir. Yapılan tasniften hareketle çalışmada duyu anlamı olan eylemler önce Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlükten ardından Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlüği’nden tespit edildi. Tespit edilen duyu eylemlerinin tamamı anlamlarına göre, kılınışlarına göre ve kullanım etiketlerine göre sınıflandırıldı. Yapılan sınıflandırmada elde edilen veriler tablolar, şemalar ve grafiklerle karşılaştırmalı olarak gösterildi.

Anahtar Kelimeler:

Duyu, duyu eylemi, Türkiye Türkçesi, Türkmen Türkçesi

SENSE VERBS IN TURKISH AND TURKMEN LANGUAGES

Senses have had a significant role in communication with respect to understanding and interpreting life. Therefore, the notion of sense has been studied in plenty of fields such as medical physiology, psychology, philosophy, linguistics, educational sciences and various researches have been done on it. Though these researches seem to be differing from one another due to the disciplines under which they are studied, their common grounds of each are basically same. In this context, the notions of sense and perception was addressed in this study with reference to the perspectives in medical physiology, psychology, philosophy and linguistics and based on the acquired data, a classification of senses was tried to perform. It has been observed that the sense verbs are presented either along with the verbs of perception or a subheading of the verbs of perception. From this point forth, only the verbs that have a meaning of sense are included in this study whereas the verbs of perception aren’t. It is found out that some researchers implicate the verbs of emotions into the verbs of senses. Nevertheless, the verbs of emotion aren’t involved in this study since they aren’t considered as the verbs of senses. With reference to the conducted classification, the verbs having a meaning of sense were confirmed in the Turkish Dictionary of the Turkish Language Association and then in Turkman Explanatory Dictionary. All of the confirmed sense verbs were classified as per their meanings, manners of action and usage labels. The acquired data as a result of the performed classification were comparatively indicated in tables, charts and graphics

Keywords:

Sense, verb of sense, Turkish language of Turkey, Turkmen Turkish,

PDF

___

Aristoteles, (çev. Aygün, Ö; Sev, Y. G.) (2018) Ruh Üzerine, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Ayan, Ekrem; Türkdil, Yakup (2004) “Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Eylemleri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 26 - 41.
Biray, Nergis (2007) “Kazak Şivesi ve Denizli Ağzında Kök Halindeki Benzer İdrak Eylemlerinde Anlam Farklılaşmalar” I. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları, s. 307 - 314
Croft, William (2010) Verbs Aspect and Argument Structure, Unıversity of New Mexico
Cüceloğlu, Doğan (2006) İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Erdem, Mevlüt (2016) “Türkçede Fiillerin Sınıflandırma Sorunları” Turkish Studies, s. 185-200.
Hall ve Guyton. (çev. Solakoğlu, Z.), (2013), Tıbbi Fizyoloji, İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri.
Hirik, Erkan (2017) ” Türkiye Türkçesinde Duyu Eylemlerinde Anlam ve Kelime Sıklığı İlişkisi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 53 - 74.
Ibarretxe-antunano, Iraide (1999) Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: A Cross-Linguistic Study. University of Edinburgh.
Kamchybekova, Kiyal (2010) Kırgız Türkçesinde Duyu Eylemleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri Anabilim Dalı.
Levin, Beth, (1999) English Verb Classes and Alternations, London: The University of Chicago Press.
Morgan, Clifford T. (Karakaş, S; Eski, R.) (2011), Psikoloji'ye Giriş, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınlar.
Platnik, Rod (çev. Geniş, T.) (2000) Psikoloji'ye Giriş. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Tanalp, Rüknettin (1975) Duyu Fizyolojisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp ve Eczacılık Fakülteleri.
Türkdil, Yakup (2013) Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Duyu Eylemleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Muğla, Muğla Sıktı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Viberg, Ak. (2001) “Verbs Of Perception” Language Typology and Language Universals, German, Berlin.
Yaylagül, Özen (2005) “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Eylemler” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, s. 17 - 51.
Yıldırımer, Şeniz (2013/1) “İbni Sina ve Descartes'ın Bilgi Anlayışları Bakımından Karşılaştırılması” I. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 22, s. 97 - 129.
Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi, (2015), Türkmenıstanyň Ylymlar Akademıýasy Magtymguly Adyndaky Dıl We Edebıýat Instıtuty, Aşgabat.
Delice, Tuna B. (2010) Türkmen Türkçesinde Fiil, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5c4efbf8 d20be3.76278833 28 Ocak 2019
Türkçe Ulusal Derlemi Web sayfası: https://www.tnc.org.tr/tr/