Osmanlı’nın Son Döneminde Kimsesiz ve Korunmaya Muhtaç Çocukların Eğitimi ve Topluma Kazandırılması: Kastamonu Örneği

Osmanlı’nın son döneminde yaşanan savaşlar ve göç sebebiyle sokağa terkedilen, dilenmeye mecbur bırakılan ve suça karışmış çocuk sayısında artış yaşanmıştır. Yetim, kimsesiz ve korunmaya muhtaç çocuklar için hem bireysel, hem de vakıflar aracılığıyla yapılan yardımlar yetersiz kalmıştır. Bu çocukların himaye edilmeleri ve iyi birer insan olarak yetiştirilmeleri için İstanbul’un yanı sıra Anadolu’nun farklı vilayetlerinde Islahhaneler, Daru’l-Hayri Âlî, Daru’l-Eytamlar, Darulaceze, Himaye-i Etfal gibi çeşitli kurumlar İstanbul ve Anadolu’nun farklı vilayetlerinde kurulmuş ve faaliyetlerde bulunulmuştur. Kastamonu da bu illerin önemlileri arasındadır. Osmanlı’da her daim bir ilim ve irfan merkezi olan Kastamonu, aynı zamanda kimsesiz öksüz ve yetim çocukların himayesi, eğitimi, ekonomiye katkı sağlamaları konularında öncülük etmiş bir merkez olmuştur. Bu çalışmada genel olarak sözü edilen kurumların kuruluş amaçları, işleyişleri ve topluma sağladıkları katkılar ele alınarak Kastamonu’da bu alanda yürütülen faaliyetler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Korunmaya Muhtaç Çocuklar, Yetimlerin Himayesi ve Eğitimi, Osmanlı Devleti, Darüleytam, Islahhane

Education of Orphans and Vulnerable Children and Their Adaptations to Society in the Late Ottoman

In the late Ottoman period, the number of orphans, forlorns and vulnerable children seriously increased owing to the wars and immigration to Anatolia from losted other territories. Because of these problems, the rates of children abandoned, begged or involved in crime increased, too. In this case, it was insufficient practised assistances ongoing for many years. These assistances were made by some individual or institutional organizations like foundations. In this reason, the various institutions such as Islahhaneler (Juvenil Reformatories), Daru’l-Hayri Âlî (Exalted Auspicious Home), Daru’l-Eytamlar (Orphans’ Home), Darulaceze (Almshouse), Himaye-i Etfal Cemiyeti (Caring for the Children Community) were established and conducted activities to care and educate these children as a good person. These institutions operated not only in Istanbul but also in various provinces of Anatolia. Kastamonu was among the most important of these provinces. Kastamonu which was always a center of knowledge and wisdom in Ottoman had been a center that guides care and educate vulnerable and orphans children too. In this study, activities related to caring and educating of orphans and vulnerable children in Kastamonu were evaluated in terms of the goals of mentioned institutions, their functions, and their contributions to the society. The prominent features of the institutions mentioned in the case of Kastamonu are these.1. Despite the current war conditions and economic difficulties, the Ottoman mobilized all facilities for these children through these institutions.2. In these institutions children’s rights were respected.3. These institutions emphasized vocational education for children's adaptation to social life and preparation. The inspections were continued related to the benefits for orphans, the implementation of institutions’ internal rules, and the current situation of remaining children.

Keywords:

Vulnerable Children Caring for Orphans, Education of Orphan, Ottoman State, Darüleytam, Islahhane,

PDF

___

• AYHAN, Halis, Hakkı Maviş (1994) Darüşşafaka. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt:9.
• AKOL, Osman Korkut (1950). Kimsesiz Çocuklar. Ankara.
• BAY, Abdullah (2013). Çocuklar, Hayırseverlik ve Hukuk: Hayırsever Osmanlılar ve Oğullukları. Kebikeç. 35.
• BAY, Abdullah (2014). Osmanlı Toplumunda Evlatlıklar ve Hukuki Durumları. Turkish Studies. Cit:9/4. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1014276330_09BayAbdullah-trh-149-163.pdf adresinden 1 Mart 2016 tarihinde edinilmiştir.
• BAY, Abdullah (2012). Modernleşme Dönemi Osmanlı Taşra Medreseleri: Kastamonu Medreseleri ve Taşrada Medrese Hayatı. Karadeniz Araştırmaları. Sayı:33.
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ [BOA]. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 121/47. 1333.Za.24/3.10.1915.
• BOA. Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti. 23/3. 1334.M.05/13.11.1915).
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 1216/31. 1334.B.22/ 25.5.1916.
• BOA. Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti. 142/66. 1335.M.24/ 20.11.1916.
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 1234/100. 1336. L.11/20.7.1918.
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 1238/45. 1337.Ş.04/5.5.1919.
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 1214/9. 1334.R.7/ 12.2.1916.
• BOA. Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi. 606/5. 1334.Ra.14/20.01.1916.
• BOA. Maarif Nezareti Darüleytam Dosyaları. 6/110.1335. Za.6/24.08.1917.
• BOA. Maarif Nezareti Darüleytam Dosyaları. 7/29. 1335.Ş.12/03.06.1917.
• BOA. Maarif Nezareti Darüleytam Dosyaları. 6/110.1335.Za.6/24.08.1917.
• BOA. Maarif Nezareti Darüleytam Dosyaları. 7/53. 1335.L.5/25.07.1917.
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi. 121/63, 1333.Z.2/11.10.1915.
MEHMED BEHCET (1341). Kastamonu Âsar‐ı Kadîmesi, İstanbul: Matbaa‐i Âmire.
• CANAN, İbrahim (1991). Vakıfların Çocukların Korunmasına Yönelik Fonksiyonel Yapıları. Aile ve Toplum. Yıl:1. Sayı:2.
• ÇAĞLAR, Doğan (1973). Türkiye’de Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Eğitimlerine Genel Bir Bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt:6. Sayı:1.
• ÇANLI, Mehmet (2002). Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926). Türkler Ansiklopedisi. Yeni Türkiye Yayınları. Cilt: 14. Ankara.
• ÇİFCİ F. (1995). Kastamonu Camileri‐Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Kastamonu Şubesi Yayınları.
• ERGİN, Osman Nuri (1977). Türkiye Maarif Tarihi Cilt:3-4. Eser Matbaası. İstanbul.
• GÜVERCİN, Cemal Hüseyin (2004). Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. Cilt:57. Sayı: 2.
• IŞIK, Hayriye (2009). Bir Kamu Hizmeti Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü. Akademik Bakış. Sayı:16. http://www.akademikbakis.org/eskisite/16/1vakif.pdf adresinden 10 Mart 2016 tarihinde edinilmiştir.
• İSLAMOĞLU, Sema (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete Osmanlı Basınında Sivil Toplum Kuruluşları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya.
• KARATAY, Abdullah (2007). Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politikanın Oluşumu. Marmara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul.
• KASTAMONU JURNAL DEFTERİ (1252-1253/1836-1837) (1998). Haz. Abdülkerim Abdulkadiroğlu, İ.Hakkı Aksoyak, Necip Fazıl Duru. Ankara 1998.
• KOÇ, Bekir (2007). Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6(2). http://www3.gantep.edu.tr/sosyal_bilimleri_enstitusu/Sosyal%20Bilimler%20Dergisi/Cilt%20Listesi/2007/C6Sayi%202/PDF/SBD2007-018-4.pdf adresinden 10 Şubat 2016 tarihinde edinilmiştir.
• KOÇ, Bekir (2008). Osmanlı Devleti’nde Kimsesiz ve suçlu Çocukların Korunması amacıyla açılan Islahhanelere İlişkin Bir Araştırma. Ankara. http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=3&vtadi=TPRJ%2CTTAR%2CTTIP%2CTMUH%2CTSOS%2CTHUK&c=google&s_f=_5&detailed=1&keyword=101066 adresinden 15 Şubat 2016 tarihinde edinilmiştir.
• KOÇ, Bekir ( 2006 ). Islahhanelerin Finans Olanakları ve İç İşleyişleri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Sayı: 20 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1335/15459.pdf adresinden 2 Şubat 2016 tarihinde edinilmiştir.
• KÖROĞLU (1331a). “Darüleytam’ın Resm-i Küşadı”. 10 Kânun-ı evvel 1331.
• KÖROĞLU (1331b). 22 Teşrîn-i evvel 1331, Nr. 334.
• KÖROĞLU (1328a). 22 Mart 1328, Nr. 157, s.4.
• KÖROĞLU (1328b). 2 Mayıs 1328, Nr. 163, s.2.
• KÖROĞLU (1328c). 4 Temmuz 1328, Nr. 172, s.4.
• MÜEZZİNOĞLU, Ersin (2012). I. Dünya Svaşı Esnasında Yetim ve Öksüz Çocukların Himayesi ve eğitimi: Darüleytamlar. History Studies. Cilt: 4. Sayı:1. http://www.historystudies.net/dergi/tar201512e5c2b.pdf adresinden 10 Şubat 2016 tarihinde edinilmiştir.
• NUHOĞLU, Hidayet Y. (1993). Darüleytam. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt: 8. İstanbul.
• OKUR, Yasemin (1986). Darüleytamlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun.
• ORTAYLI, İlber (2006). Osmanlı Toplumunda Aile. Pan. İstanbul.
• ÖZBEK, Nadir (2002). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Sosyal Devlet. Toplum ve Bilim. Sayı:92.
• ÖZBEK, Nadir (1999). II. Abdülhamid ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-i Âli. Tarih ve Toplum. Sayı:82.
• ÖZCAN, Tahsin (2006). Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytâm Sandıkları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı: 14.
• ÖZKAN, Salih (2006). Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı: 19.
• ÖZTÜRK, Nazif (1991). Aile Vakıfları. Türk Aile Ansiklopedisi. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Cilt: 3. Ankara.
• ÖZTÜRK, Nazif (1993). Vakıflar Eliyle Aileye Götürülen Hizmetler. Aile ve Toplum. Sayı: 3. Cilt:1. Yıl. 3.
• ÖZTÜRK, Nazif (1984). Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar. Vakıf Haftası Dergisi. Sayı:1.
ÖZTÜRK, Nazif (1993). Tarihte ve Bugün Vakıflar Eliyle Aileye Götürülen Hizmetler. Aile ve Toplum. Sayı: 3. Yıl:3.cilt:1.
• ÖZTÜRK, Cemil (1999). Islahhane. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt. 19. S. 190-191.
• ÖZTÜRK, Cemil (1999). Osmanlı’da Bir Mesleki Eğitim ve Çocuk Esirgeme Kurumu: Darülhayr-i Âli, Milli Eğitim. Sayı: 143.
• PEKER, Nurettin (1955). 1918–1923 İstiklal Savaşının Vesika ve Resimleri, İnönü, Sakarya, Dumlupınar Zaferlerini Sağlayan İnebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı Hatıraları. İstanbul.
• SAKAOĞLU, Necdet (19994). Darülhayr-i Âli. İstanbul Ansiklopedisi. Cilt: 2. İstanbul.
• SALİM, Muammer (2011). Geçmişten Günümüze Türkiye’de Çocuk Koruma Politikaları ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış yüksek Lisans Tezi. Isparta.
• SARIKAYA, Makbule (2007). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. Atatürk Üniversitesi Türkiyat aAraştırmaları Dergisi. Sayı: 34. Erzurum.
• ŞAFAK, Nurdan (2013). Dârüleytamda Çocuk Olmak: On Çocuk On Portre. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. Sayı:2. http://oaji.net/articles/2015/1621-1423487178.pdf adresinden 6 Şubat 2016 tarihinde edinilmiştir.
• UYANIK, Ercan (2004). Bir Osmanlı Sosyal Kalkınma Projesi Olarak Islahhaneler. Çağdaş Yerel Yönetimler. Cilt: 13. Sayı: 4.
• ÜNAL, Vehbi (2012). Osmanlının Son Dönemlerinde Korunmaya Muhtaç Çocuklar İçin Kurulan Sosyal Hizmet Kuruluşları. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt. 36. Sayı: 2.
• YAZICI, Nesimi (2007). Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı: I.
• YILDIRIM, Mehmet Ali (2014). Abdülhamid Devrinde Mesleki-Teknik Eğitimin Gelişimi: Vilayet Sanayi Mektepleri. Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu. Selanik 20-21 Şubat 2014. Bildiriler. Cilt:II. TTK. Ankara. https://www.academia.edu/9403716/_Abdulhamid_Devrinde_Mesleki-Teknik_E%C4%9Fitimin_Geli%C5%9Fimi_Vilayet_Sanayi_Mektepleri_Sultan_II._Abdulhamid_Sempozyumu_Selanik_20-21_%C5%9Eubat_2014_Bildiriler_C.II_TTK_Ankara_2014_s.217-234 adresinden 1 Mart 2016 tarihinde edinilmiştir.
YILDIRIM, Nurşen (2996). İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi. Darülaceze Vakfı. İstanbul.