KÜLTÜR EMPERYALİZMİ: BİR KAVRAMIN TÜRKİYE'DEKİ TARİHİ ÜZERİNE BİR İNCELEME (1960-1980)

1960'tan önce kültür emperyalizmi kavramının kullanıldığı az sayıdaki metni bir yana bırakırsak Türkiye'de bu kavramın bilimsel ve popüler düzeyde yaygın kullanıma girmesi 1960-80 döneminde gerçekleşmiştir. Üçüncü Dünya Ülkeleri olarak tanımlanan ülkelerin bağımsızlıklarını kazandıkları II. Dünya Savaşı sonrası dönemde kültür-emperyalizm ilişkilerine yönelik yeni yaklaşımların ortaya çıkması, bu kavramın popülerleşmesinde en belirleyici etkendi. Türkiye'de kültür emperyalizmi kavramına ilişkin yaklaşım farkları, siyasal söylemlerdeki farklılıklarla paralellik gösteriyordu. Ancak söylem içi farklılıklar da söz konusuydu. Kültür emperyalizmi kavramını tamamen reddeden entelektüeller dışarıda bırakılırsa, sol söylemde kültür emperyalizmi büyük ölçüde, ekonomik ve siyasi emperyalizmi destekleyici bir unsur olarak görülmüş ve kültürel bir dayatmayla ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte Üçüncü Dünyacı ve Batı karşıtı sol yaklaşımlar ile Batı hümanizmini insan uygarlığına çok önemli bir katkı olarak gören sol yaklaşımlar arasında bu kavramın nasıl ele alınacağı noktasında farklar ortaya çıkmıştır. Batı, emperyalizm ve kapitalizm arasındaki ilişkiler ne ölçüde dolaysız sayılıyorsa, Batılı kültür ürünlerine yönelik eleştirellik de o ölçüde artmıştır. Sağ söylemde ise farklılaşma milliyetçi-muhafazakâr yaklaşımla İslamcı yaklaşım arasındaydı. Ağırlıklı olarak kültür emperyalizmi; Batılılaşma, hümanizm ve materyalizmle ilgili zaten mevcut olan eleştirilere uygun düşen bir kavram olarak algılanmış ve dolayısıyla mevcut söyleme kolayca adapte edilmiştir. Bununla birlikte milliyetçi-muhafazakâr söylemde kültür emperyalizminin ana hede ve dolayısıyla ona karşı çıkılacak temel olarak milli kültür görülürken, İslamcı çevrelerde din bu anlamda ön plana çıkıyordu.

CULTURAL IMPERIALISM: AN EXAMINATION OF THE HISTORY OF A CONCEPT IN TURKEY (1960-1980)

Aside from the few texts in which the concept of cultural imperialism was used in Turkey before 1960, the concept became widely used at the scientic and popular level in the period of 1960-80. The emergence of new approaches to culture-imperialism relations in the post-World War II period, when the countries dened as Third World Countries gained their independence, was the most decisive determinant in the popularization of this concept. Differences in approach to the concept of cultural imperialism in Turkey showed parallelism with differences in political discourse. However, there were also intradiscourse differences. In left-wing discourse, if some intellectuals who completely rejected this concept are place aside, cultural imperialism was largely seen as a supporting element of economic and political imperialism and associated with a cultural imposition. However, in terms of how this concept should be addressed, there were differences between Third Worldist and anti-Western left-wing approaches and left-wing approaches that consider Western humanism as a signicant contribution to human civilization. The more the relations between the West, imperialism and capitalism were considered direct the more Western cultural goods were criticized. In right-wing discourse, differentiation was between the nationalist-conservative approach and the Islamist approach. Cultural imperialism was predominantly perceived as a concept that is suitable with the already existing criticisms of Westernization, humanism, and materialism, and therefore it was easily adapted to the current discourse. However, while nationalist-conservative discourse regarded the national culture as the main target of cultural imperialism and therefore the basis for opposing it, in Islamist circles, religion took the same position.

PDF

___

Anday, M. C. (1974a, 25 Nisan). Bir Karşılaştırma. Cumhuriyet, 2.
---. (1974b, 7 Haziran). Sağ mı Sol mu?. Cumhuriyet, 2.
---. (1975). Sosyalist Bir Dünya. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
Aktaş, H. (1979a, Nisan). Mitolojik Zorbalar veya Kültür Emperyalizmi-1. Tevhid, 19, 7.
---. (1979b, Mayıs). Mitolojik Zorbalar veya Kültür Emperyalizmi-2. Tevhid, 20, 7.
Aybar, M. A. (2014). Türkiye İşçi Partisi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aydın, C. (2021). İslam Dünyası Fikri: Küresel Bir Entelektüel Tarih Çalışması (H. Aksakal, Çev.). İstanbul: Alfa Basım Yayım.
Ayverdi, S. (1969). Gençlik Mes’eleleri ve Mes’ulleri. Türk Kadınları Kültür Derneği Seri Konferansları XIII-XVI içinde (s. 5-26). Ankara: Ayyıldız Matbaası.
---. (1976). Millî Kültür Mes’eleleri ve Maârif Dâvâmız. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Ayverdi, S., Kabaklı A. (1969). Millî Kültürümüzde Gaflet Mihrakları/İzmir, Vatikan’ın Sömürgesi midir?. İzmir: Endüstri Basım ve Yayımevi.
Baykurt, F. (1969). Türk Kültür ve Eğitiminde Emperyalist Etkiler. Türkiye Öğretmenler Sendikası Devrimci Eğitim Şûrası içinde (s. 52-74). Ankara: TÖS Yayınları.
---. (1977). Çocuk Edebiyatı. (TÖB-DER Demokratik Eğitim Kurultayı). Ankara: Halkevleri Basımevi.
Belli, M. (1970). Yazılar 1965-70. Ankara: Sol Yayınları.
Beysülen, H. (1977). Azgelişmiş Ülkelerde Eğitim. (TÖB-DER Demokratik Eğitim Kurultayı). Ankara: Halkevleri Basımevi.
Bilgiç, E. (1977, Şubat). Kültür Milliyetçiliği ve Kültür Emperyalizmi. Millî Kültür, 2, 2-3.
Binark, İ. (1969). Eğitim ve Kültür Politikamızda Kitap ve Kütüphanenin Yeri. Türk Kadınları Kültür Derneği Seri Konferansları XIII-XVI içinde (s. 94-113). Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Devrimci Demokratik Birlik (1976). TÖB-DER İçin program Taslağı ve İlkelerimiz. Ankara: Ünal Matbaası.
Dördüncü Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Tebliğler (2010). İkinci Baskı (Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Edgü, F., Boratav, P. N., Dino, A., Dino, G., Abdel-Malek, A., (1967). Kültür Emperyalizmi Üstüne Konuşmalar. İstanbul: Ataç Kitabevi.
Eriş, M. (1978). Amerikan/Rus Emperyalizmi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Erişen, N. (1969). Türkiye’de Altıncı Filo Hadiseleri ve Gerçek Emperyalizm. İstanbul: Özdemir Basımevi.
Güngör, E. (1975). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: İrfan Matbaası.
Gürdoğan, E. (1987). Kültür ve Sanayileşme. İstanbul: Nehir Yayınları.
Güvenç, B. (1971, Şubat). Kültür Sorunu Üzerine Tartışmalar. Mimarlık, 88, 42-46.
Hacıeminoğlu, N. (t.y.). Kültür Emperyalizmi. Kubbealtı Seri Konferanslarından. y.y.: yayl. y.
Hakkımızda. (2021). Türk Kadınları Kültür Derneği. Erişim adresi: https://turkkad.org/hakkimizda/
Hangisi Gerici?. (1966, Ağustos). Yön, 177, 2.
Kabaklı, A. (1968, Ocak-Şubat) Kültür Emperyalizmi. Türk Yurdu, 343-344, 33-35.
---. (1970, Mart). Kültür Emperyalizmi II. Türk Yurdu, 345, 33-38.
---. (1971). Kültür Emperyalizmi (Manevi Sömürgecilik). y.y.: Toker Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1970). Türk Milliyetçiliğinin Meseleleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
---. (1985). Türk İslam Sentezi. İstanbul: Aydınlar Ocağı.
Karacasu, B. (2009). “Mavi Kemalizm”: Türk Hümanizmi ve Anadoluculuk. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce-Cilt2/Kemalizm içinde (s. 334-343). İstanbul: İletişim Yayınları.
Karaman, S. (1968, Ekim). Kültür Emperyalizmi. Türk Solu, 49, 2.
Kısakürek, N. F. (1968). Türkiye’nin Manzarası. y.y.: Toker Yayınları.
---. (1976). Sahte Kahramanlar. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
Kıvılcımlı, H. (1965) İkinci Kuvayi Milliyeciliğimiz (M.B.K.ne iki açık mektup). İstanbul: Tarihsel Maddecilik Yayınları.
Kocaoğlu, T. (Mart, 1971) Esir Türk Ülkelerinde Kültür Emperyalizmi ve Millî Uyanış. Türk Kültürü, 101, 498-502.
Kocatürk, U. (2007). Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Kurucular. (2021). Aydınlar Ocağı. Erişim adresi: http://aydinlarocagi.org/kurucular/
“Malek Haddad.” (2021). Encyclopaedia Britannica. Erişim adresi: https://www.britannica.com/biography/Malek-Haddad
Meriç, C. (1978, Ocak). Sol’a Göre Kültür Emperyalizmi. Pınar, 73, 2-9.
Merzûk, A. (1980). Kültür Emperyalizmi: Hedef ve Metodları (A. Arı, Çev.). İstanbul: Hilâl Yayınları.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-I. (1965, Eylül). Yön, 127, 14-15.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-II. (1965, Eylül). Yön, 128, 14-15.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-III. (1965, Eylül). Yön, 129, 14-15.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-IV. (1965, Eylül). Yön, 130, 14.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-V. (1965, Eylül). Yön, 131, 14.
Milli Kültür ve Batı Kültürü ile İlişkiler-VI. (1965, Ekim). Yön, 132, 14.
Naci, F. (1965). Emperyalizm Nedir?. İstanbul: Gerçek Yayınevi
“Nuri Pakdil”. (2016). Edebiyat Dergisi Yayınları. Erişim adresi: http://www.edebiyatdergisi.com/yazarlar/pakdil.asp
Nutku, Ö. (1968, Ağustos). Kültür Emperyalizmi Üzerine. Türk Dili, 208, 528-531.
Özçelik, M. (1979, Şubat) Kültür Emperyalizmi Sürüyor. Mavera, 27, 10-13.
Öztuna, Y. (1977a, Ocak). Kültür Savaşı. Millî Kültür, 1, 6-9.
---. (1977b, Şubat). Kültür Savaşı (II). Millî Kültür, 2, 4-7.
Said, E. W. (2021). Kültür ve Emperyalizm (N. Alpay, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Selçuk, E. K. (2018). “Mücadeleciler”: Mücadele Birliği (1964-1980). İstanbul: İletişim Yayınları.
Serdengeçti, O. Y. (1947, Mayıs). Manevi Emperyalizm. Serdengeçti, 2, 3.
---. (1950, Şubat). Kültür Emperyalizmi!. Serdengeçti, 9, 3.
---. (1963, Ağustos). Kültür Emperyalizmi. Fedai, 1, 12, 16.
Tomlinson, J. (2020). Kültürel Emperyalizm: Eleştirel Bir Giriş (E, Zeybekoğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Topçu, N. (2020). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Turhan, M. (1964). Maarifimizin Ana Dâvaları ve Bazı Hal Çareleri. İstanbul: Bedir Yayınevi.
---. (1972). Kültür Değişmeleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tüfekçi, E. [Mihri Belli] (1965, Ağustos). ‘Batı’ Nedir Artık Bilmeliyiz!. Yön, 126, 8-9.
“Türk Toplumunun İhtiyaç Duyduğu Yeni Eğitim Kurumları: Üniversite ve Yüksek Okullar.” (1969). Türkiye Öğretmenler Sendikası Devrimci Eğitim Şûrası içinde (s. 155-175). Ankara: TÖS Yayınları.
Türkiye’nin Bugünkü Meseleleri (Aydınlar Ocağı’nın Görüşü) (1973). İstanbul: Garanti Matbaası.
Türkkan, R. O. (1977, Mayıs). Kültür Emperyalizminin Psikolojik Temeli ve Sızma Yolları. Millî Kültür, 5, 6-8.
Walicki, A. (2009). Rus Düşünce Tarihi: Aydınlanma’dan Marksizme. (A. Şenel, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Vakıf Hakkında. (2021). Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı. Erişim adresi: https://www.kubbealti.org.tr/vakif-hakkinda Yabancı Okulların Kültür Emperyalizmi Devam Ediyor. İktidarda Ses Yok!. Yeniden Milli Mücadele (1974, Temmuz), 230, 8.
Yılanlıoğlu, İ. H. (1977). Manevi Değerlerimiz ve Yapılan Tahribat. İstanbul: Adak Yayınları.
Ziyaîoğlu, E. [Nuri Pakdil] (1974, Haziran). Değinmeler. Edebiyat, 9, 4-6.