BİRİNCİ ULUSAL MİMARLIK AKIMININ TAŞRADA İZLERİ: CUMHURİYETİN DEMİRYOLU ANITLARINDAN “KAYSERİ İSTASYONU 31 PLAN NUMARALI LOJMAN”

Osmanlı'nın son döneminde Avrupa mimarisinden yansıyan üsluplara bir karşı duruş olarak gelişen söylemler ve milli bir üslup yaratma çabaları neticesinde gelişen Birinci Ulusal Mimarlık Akımı, 1908'den 1930'lu yıllara kadar etkisini hissettirmiştir. Bu anlamda yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin idealleri ile de örtüşen bu akım, sadece cumhuriyetin metropollerini donatan bir üslup olarak nitelendirilemez. Ayrıca taşradaki birçok kamu yapısının mimari karakterine de yön vermiştir. Bu taşradaki kamu binalarından bir grubu da demiryolu binalarıdır. Genç cumhuriyetin demiryolu altyapısını süratle tesis etmek istemesi bir tesadüf değildir. Memleketin savunması ve ekonomik kalkınması için bu gereksinim, olmazsa olmaz bir politika olarak görülmüş; gerekli adımlar atılmıştır. Bu kapsamda istasyon binaları, lojmanlar, su depoları, gibi demiryolunun ihtiyaçlarına yönelik pek çok eser yapılmışsa da bunlar arasında görece istasyon binaları araştırma ve inceleme konusu olmuş, diğer eserlere büyük ölçüde değinilmemiştir. Lojman binalarının mekânsal tasarım yönü, mimari özellikleri ve tipolojik sınıandırmasının anlaşılabilmesi adına belirli bir tip tercih edilerek inşa edilen bu eserlerin daha iyi analiz edilmesi gerekmektedir. İstasyon binaları haricindeki diğer binalar, demiryolu taşımacılığının sürdürülebilir olmasını sağlamakla kalmaz; aynı zamanda ziki yapıları ile istasyonun siluetini tamamlayıcı bir rol de üstlenirler. Bu çalışmada, Kayseri tren istasyonu sahasında mevcut, asli halinde iki katlı ve iki kullanıcı için tasarlanmış 31 plan numaralı lojman binası rölöveleriyle birlikte mimari ve sanatsal yönü vurgulanarak tanıtılacak, söz konusu binanın mimari öyküsü ile Birinci Ulusal Mimarlık Akımı kapsamındaki yeri ortaya çıkarılacaktır.

TRACES OF THE FIRST NATIONAL ARCHITECTURAL STYLE IN PROVINCE: “31 PLAN NUMBER LODGING BUILDING OF REPUBLIC'S RAILWAY MONUMENTS IN KAYSERI STATION”

The First National Architecture Movement, which developed as a result of the discourses that developed as a stance against the styles reected in the European architecture, in the last period of the Ottoman Empire, and the efforts to create a national style, made it's impact felt from 1908 to the 1930's. In this sense, this trend, which also coincides with the ideals of the newly established Republic of Turkey, can not be described as a style that only equips the metropolises of the republic. It also shaped the architectural character of many public buildings in the countryside. A group of public buildings in this province are railway buildings. It is not a coincidence that the young republic wanted to establish the railway infrastructure quickly. This need for the defense and economic development of the country was seen as an indispensable policy; necessary steps have been taken. In this context, although many works such as station buildings, lodgings, water tanks have been built for the needs of the railway, relatively station buildings have been the subject of research and examination, and other works have not been mentioned to a large extent. In order to understand the spatial design aspect, architectural features and typological classication of residential buildings, these works, which were built by choosing a certain type, should be analyzed better. Other than the station buildings, other buildings not only ensure the sustainability of rail transport; they also play a complementary role to the silhouette of the station with their physical structures. In this study, the lodging building with plan number 31 existing in the Kayseri train station area, originally two-storey and designed for two users, will be introduced, emphasizing it's architectural and artistic aspects, and the architectural story of the building in question and it's place within the scope of the First National Architecture Movement will be revealed.

PDF

___

Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi.
Balamir, A. (2003). Mimarlık ve Kimlik Temrinleri- I: Türkiye’de Modern Yapı Kültürünün Bir Profili, Mimarlık Dergisi, 313(Eylül-Ekim 2003) Erişim tarihi: 1.12.2021 http://www.mimarlarodasi.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik &DergiSayi=6&RecID=66
Bozdoğan, S.(2002). Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. Tuncay Birkan (Çev.). İstanbul: Metis.
Bozkurt, T. (2012). İstasyon Lojmanları Son Dönem Osmanlı Yapıları. Konya Ansiklopedisi. (C.4: 365-366).Konya: Erman Ofset.
Cengizkan, A. (2002) Modernin Saati, İstanbul: Mimarlar Derneği 1927 Ankara ve Boyut Yayınları.
Çıkış, Ş. (2011).Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi İzmir Konutu: Yerellik ve Melezlik, METU JFA 2011/2 (28:2),45-61.
Erem, A.R. (1938). Cumhuriyet 15-D.D. Yolları 11 Yaşında. Demiryollar Dergisi, C.14,164,165 (Cumhuriyetin XV inci Yıl Dönümünde Türkiye Demiryolları), 831- 843.
Ergut, E. A. (2009). Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı: Tanımlar, Sınırlar, Olanaklar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7. 13: 121-130.
Erkiletlioğlu, H. (2006). Geniş Kayseri Tarihi. Kayseri.
Gülsoy, U. (2012). Hicaz Demiryolu. V.Engin-A.Uçar-O.Doğan (Editörler). Osmanlı’da Ulaşım, İstanbul: 237-260.
Güngören, E.-Tuztaşı, U. (2014). Türk Mimarlık Tarihi Yazıcılığında Ulusal/Milli Olanın Eklektisizm ve Modernizm Ekseninde Ayrış (-tırıl-)ması Üzerine, Tasarım Kuram,18, 117-133.
İybar, T. (1938). Demiryolu Tarihine Bir Bakış. Demiryollar Dergisi, C.14,164,165 (Cumhuriyetin XV inci Yıl Dönümünde Türkiye Demiryolları), 844-845.
Karakaya, N. (2006). Fotoğraflarda Kayseri: 1880–2006, Kayseri: Kayseri Kocasinan Belediyesi Kültür Yayınları.
Kılıç, F.- Van, D. (2007). Kayseri İstasyon Lojmanları, (Poster Bildiri)DOCOMOMO (Documentation and Conservation of Buildings, Sites and Neighborhoods of the Modern Movement) Erişim Tarihi: 1.12.2021 http://www.docomomotr.org/uploads/2020/02/e550bcc98750b069ad289c71 230d47d1.pdf
Satan, A. (2012). Osmanlı’nın Demiryolu Çağına Girişi. V.Engin-A.Uçar-O.Doğan (Editörler). Osmanlı’da Ulaşım, İstanbul: 209-218.
Sönmez, F.,-Selçuk , S.A. ( 2018). K ayseri Tren İ stasyonu v e Ç evresinin K entin Modernleşme Sürecine Katkısı Üzerine Bir Okuma, Megaron, 13, 1, 85-101.
Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası. Süreyya, A. (1933). Demiryolu Siyasetimiz. Ülkü, C.1, 1, 56-62.
Tanyeli, U. (1998) Türkiye’de Mimari Modernleşmenin Büyük Dönemeci, Arredemento Mimarlık,100+7,64-67.
Turan, K. (1933). Yeni Demiryollarımızın Büyük Hedefi. Ülkü, C. 1, 3, 198-200.
Yavuz, Y. (1976). İkinci Meşrutiyet Döneminde Ulusal Mimari Üzerindeki Batı Etkileri. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi 2.1, 9-34.
Yavuz, M-Tavukçu, A.Y. (2014) Doğukapı-Akyaka-Kars-Sarıkamış-Erzurum Eski Demiryolu Hattı ve Mimari Yapılanması (II) Mimari Eserler. Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7,34, 568-582.
Yıldırım, İ. (2001). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950), Ankara.