Halil Rıfat Paşa

Halil Rıfat Paşa, Osmanlı Devletinde bürokrasi kademesinin en altı olan tahrirat kaleminden, en üst makam olan Sadrazamlığa kadar yükselmiş önemli bir devlet adamıdır. 1H27 yılında Selanik vilayetinin Siroz sancağına bağlı Lika köyünde doğdu. Okuduğu tek okul sıbyan mektebidir. 16 yaşında kâtip olarak memuriyete başlayarak bürokrasi içinde yetişen Halil Rıfat, çeşitli vilayetlerde divan katipliği, mektupçuluk, mutasarrıflık, valilik ve sonra dahiliye nazırlığı ve Sadrazamlık vazifelerinde bulundu. Yetişmesinde özellikle ünlü devlet adamı Mithat Paşa 'nın yardım ve desteğini gördü. Memuriyet hayatındaki en parlak icraatlarını Sivas, Aydın ve Manastır valilikleri dönemlerinde gerçekleştirdi. Balkanlarda eşkıyaya karşı orijinal mücadele taktikleri ve Anadolu 'da bayındırlık alanında vatandaş-devlet işbirliği ile gerçekleştirdiği çalışmalarla şöhrete ulaştı. XIX.yy.da yüzlerce vali arasında özellikle yol yapımı konusunda isim bırakan tek şahsiyet Halil Rıfat Paşadır. Bir atasözü haline gelen "Gidemediğin yer senin değildir" sözü ona aittir. Dahiliye nazırlığı ve Sadrazamlığının ilk yıllarında en fazla meşgul olduğu mesele Ermeni isyanlarıydı. ll.Abdulhamid döneminde bütün işlerin saraydan yürütüldüğü ve Sadrazamların neredeyse hiçbir rolünün bulunmadığı bir zamanda, yumuşak huyiuluğu ve Padişaha sadakati sayesinde 9 Kasını 1901 de vefat edene kadar makamını muhafaza edebilmiştir.

Halil Rıfat Pasha

Halil Rıfat Pasha is an important statesman, who rose from the official correspondence, which is the lowest step of bureaucracy in The Ottoman State, to The Grand Viziership which is the optimal office. It is the infant school, that is the only school in which Halil Rıfat educated, who was born in the village of Lika depended on Siroz Sanjak of Salonica Province in 1827. Halil Rıfat, who educated in bureaucracy by beginning appointment by a clerk at löyears old. made the Divan Clerkship, office, ownership, governorship and then The Ministry of the Interior and The Grand Viziership in the different provinces. In his development, he took the support and aid of Mithat Pasha, the famous statesman especially. In his appointment life, he realized the most brilliant activities in the periods of Sivas. Aydın and Monastery Governorships. He had the reputation with the activities which were realized with the state-citizen cooperation in the area of prosperity and his original struggle tactics against the brigands in the Balkans. In the 191 century, Rıfat Pasha is only person who became famous in the subject of the road building, especially, among the hundreds of governors. The sentence of "The place which you can not go isn 't yours". Which is a proverb, belongs to him. In the first years of his Ministry of Interior and The Grand Viziership. the matter, which kept at most busy to him, was the Armenian rebellions. In the period of Abdulhamid the second, he could protect his official place until he died on November 9, 1901 by the support of his loyalty to sovereign and his tenderheartedness when The Grand Viziers had a role less and all the jobs were applied from Place.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Vesikaları:
Sicill-i Ahvâl Defteri l/l. s. 50-51.
Y. Mtv. (Yıldız Tasnifi, Mütenevvi Mâruzât Evrakı): 29/26, 33/91, 38/78, 47/122, 52/89, 62/121, 64/26, 64/98, 70/95,75/112, 98/30, 104/10,.
Y.A. Res. (Yıldız Tasnifi Sadaret Resmi Mâruzât Evrakı): 53/24, 55/17, 76/44, 86/32, 101/44.
Y.A. Ilus. (Yıldız Tasnifi Sadaret Hususi Mâruzât Evrakı): 168/113, 210/60, 214/27,214/61, 220/3,341 /124.386/64,394/21,397/71. 398/86, 400/40,
İradeler İ. Hus. (İrade-i Hususiye): 1313.B/65, 1313.Ş/43, 1317.M/57, 1317.Ca/88,1315.N/22.
İ.Dh. (İradei- Dâhiliye): 42199, 44071, 45514, 50987, 60566, 60743, 62073, 62644,62730, 62691, 69666, 76044, 76339, 79342, 80068, 80070, 80139, 80282, 82008, 83187, 89449, 90390, 95603, 131O.Ş/42, 1312.Z/26,
İ. Ş. D. (İrade-i Şura-yı Devlet): 2251, 2689, 3700, 5576, 5962, 6005, 6009, 6048.
İ.Hr. (İrade-i Hariciye); 14300, 14315. İ. M. M. (İrade-i Meclis-i Mahsus): 2503, 3347, 3950, 3954.
DUİT. (Dosya Usûlü İrade Tasnifi): 87-33,
F- M.V. (Meclis-i Vükelâ Mazbataları): 23/56, 26/72, 26/76, 27/36, 30/6, 34/24, 56/4,58/60,64/10,65/95,81/37,99/78, 100/7, 101/13, 101/14, 101/15.
G- Ş.D. (Şura- ı Devlet): 1784,40, 1785/4, 1786/17, 1382/8, 1382/16, 1386/4,1386/8, 1386/12, 1386-13, 1386/15, 1386/16. 1386/24, 1387/7, 1387/12,1387/14, 2008/10, 2008/49, 2009/6, 2009/19.
H- B.E.O. (Babıâli Evrak Odası): Ayniyat Defterleri: Defter No: 1640, 1646.
A' AMD. (Amedi Kalemi): 256/80-478.
İ.Hus.Mahremâne Kayıt Defteri:3l6.
T. (Ticaret, Nafia, Orman, Medain Tasnifi): 3090/115
Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı: 86/1-25, 86/9-858.
Salnameler Sivas Salnamesi (1302)
Manastır Salnamesi (1305) (1308)
Aydın Salnamesi (1304) (1308)
Tercüman-ı Hakikât,
Tarik
AKTEPE, Münir.(1977), "Kosovo" İ.A.VL, İstanbul.
ALDAN, Mehmet. (1990), İz Bırakan Mülkî İdare Âmirleri, Ankara.
ARIKAN, Zeki.! 1982), "Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde İzmir Basını" Tanzimattan- Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi I., İstanbul.
AYDIN, tahir.(1992). Şarkî Rumeli Vilâyeti, Ankara.
BAYKARA,Tuncer. (1974), İzmir Şehri ve Tarihi, İzmir.
BAYUR, Yusuf Hikmet.( 1993), Türk İnkılap Tarihi 1/1., Ankara.
BİRİNCİ, Ali (1984), "Halil Rifat Paşa'nın Tenbihnamelerr, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 3, Sivas. (s. 13-24)
BİRİNCİ, Ali. (1994), Müverrih-i Mader-zadın Fülannâmesi, İstanbul.
BİRİNCİ, Ali, ALKAN, Ahmet Turan. (1986), "Halil Rıfat Paşa'nın Hayatı, Eserleri, Şahsiyeti", C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C: VII, s. 85, Sivas.
BİLGET, Adnan. (1949), Son Yüzyılda İzmir Şehri (1849-1949), İzmir.
BİROL, Nurettin. (1999), Halil Rıfat Paşa Dönemi ve İcraatları (1827-1901) (Yayımlanmamış Doktora tezi) Malatya.
BOZDAĞ, İsmet. (1996), Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri, İstanbul.
CUİNET, Vital. (1892-1894), La Turquie D'asie I.-III., Paris.
ÇETİN, Atilla. (1997), "Halil Rıfat Paşa" DİA. XV., İstanbul.
DANİŞMAN, Zuhuri. (1966), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi XIII., İstanbul.
DANİŞMEND, İsmail Hami. (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi IV., İstanbul. Duştur I. Tertib Cild, 7(1949) (1311-1319) Ankara.
ERTÜRK, Hüsamettin. (1996), İki Devrin Perde Arkası, (Haz. Samih Nafiz Tansu), İstanbul.
GİRİD RESMOLU MAVNAHOYUNZÂDE KASIM BİN AHMED. (1993), 1897 Türk-Yunan Harbi; Tesalya Tarihi. (Yay. Bayram Kodaman)Ankara.
GÖZE, Ergun. (1995), Siyonizmin Kurucusu Theodor Herrzl'in Hatıraları ve Sultan Abdülhamid, İstanbul.
GÜRÜN, Kamuran. (1983), Ermeni Dosyası, Ankara.
HOCAOGLU, Mehmed. (1976),Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler. İstanbul.
HÜSEYİN NAZİM PAŞA. (1994), Ermeni Olayları Tarihi I-II., Ankara.
İBRAHİM TEMO. (1987), İttihat ve Terakki Anıları (Yay: Bülent Demirbaş) İstanbul.
İBNÜ'L EMİN MAHMUT KEMÂL İNAL.(1969), Son Sadrazamlar III., İstanbul. Son Asır Türk Şairleri I. (1988), İstanbul.
İPEK, Nedim. (1994), Rumeli'den Anadolu'ya Türk Göçleri, (1877-1890), Ankara.
KARAL, Enver Ziya. (1977-1983), Osmanlı Tarihi, VII-VIII., Ankara.
KESKİN, Mehmet Ali. (1989), İzmir Valileri (1390-1989) İzmir. KOCABAŞ, Süleyman. (1995), Sultan II. Abdülhamid'in Şahsiyeti ve Politikası, İstanbul.
KOÇU, Reşat Ekrem. (1974), Darülaceze (1895-1974), İstanbul.
KODAMAN, Bayram. (1991), Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara.
KOLOĞLU, Orhan. (1987), Ne Kızıl Sultan Ne Ulu Hakan, Abdülhamid Gerçeği. İstanbul.
KURAN, Ercüment. (1971), "Said Paşa " İ. A. X., İstanbul.
KUTAY, Cemal. (1981), Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi XV., İstanbul.
MAHMUD CELALEDDİN PAŞA. (1983), Mir'at-ı Hakikat (Haz: İsmet Miroğlu), İstanbul.
MEHMED MEMDUH PAŞA. (1328), Esvâd-ı Südûr, İzmir. Tanzimattan Meşrutiyete 1-2. (1990-1995), (Haz. Ahmet Nezih Galitekin) İstanbul.
MEHMED TEVFİK. (1327), Manastır Vilâyetinin Tarihçesi, Manastır.
MİCHEL DE GRECE. (1995), 11. Abdülhamid Yıldız Sürgünü, (Çev: Derman Baydalı), İstanbul.
NUHOĞLU, Y. Hidayet. (1993) ^Darülaceze" D.İ.A.VIH,, İstanbul
ORHUN, Hayri - KASAROĞLU, Celal - BELEK, Mehmet - ATAKÜL,Kazım.( 1969), Meşhur Valiler, Ankara.
ORTAYLI, İlber. (1985), Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, İstanbul.
OSMAN NURİ. (1327), Abdülhamid-i Sâni ve Devri Saltanatı 1-II-HI, İstanbul (III. Cild Ahmet Refik tarafından tamamlanmıştır).
OSMANOĞLU, Ayşe. (1994), Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul.
ÖKE, Mim Kemal. (1981), II. Abdülhamid, Siyonistler ve Filistin Meselesi, İstanbul.
PAKALIN, Mehmet Zeki. (1940), "Halil Rifat Paşa" Yeni Mecmua V, Sayı. 82, İstanbul. Osmanlı Tarih Deyimleri Sözlüğü. (1983), I-II-IH, İstanbul.
Sicill-i Osmanî Zeyli VIII., (Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi. Yazma Eser) (Halil Rifat Paşa. s. 1876-1888)
RIZA PAŞA (Serasker). (1325), Hülâsat-ı Hatırat, İstanbul.
SAİD PAŞA (Sadrazam). (1977), Anılar, (Çev: Şemseddin Kutlu), İstanbul.
SCONMAMILLO, Giovanni. (1998), Türk Sinema Tarihi (1896-1997), İstanbul.
SERTOĞLU, Midhat. (1972), Mufassal Osmanlı Tarihi VI, İstanbul.
SHAW Stanford J. - Ezel Kural SHAW. (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II., (Çev: Mehmet Harmancı), İstanbul. SİSKAV YAY. (2001), Tenbihnameler, Sivas.
SOYSAL, İbrahim. (1985), Kurtuluş Savaşı'nda İşbirlikçiler, İstanbul
SULTAN ABDÜLHAMİD. (1984), Siyasi Hatıratım, İstanbul.
ŞEN TÜRK, Hüdaî. (1994), Osmanlı Devletinde Bulgar Meselesi,( 1850-1875), Ankara.
TAHSİN PAŞA. (1990), Yıldız Hatıraları ve Sultan Abdülhamid, İstanbul.
TUNCEL, F. Lütfı. (1987),Sivas Valisi Halil Rifat Paşa ve Tenbihnameleri, Sivas.
TUGAY, Asaf; Saray Dedikoduları ve Bazı Maruzat, İstanbul 1964.
TUĞLACI, Pars. (1985),Osmanlı Şehirleri, İstanbul.
TÜRKGELDİ, Ali Fuat. (1987), Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye III., (Haz. Bekir Sıtkı Baykal) Ankara.
UŞAKLIGİL, Halid Ziya. (1936), Kırk Yıl,HI., İstanbul.
VARİNLİ, Mehmet; Halil Rifat Paşa. (1964), Sivas.
VEDAT ÖRFÎ. (1331), Hatırat-ı Sultan Abdulhamid-i Sâni. İstanbul.
WOODS, Sir Henry. (1976), Türkiye Anıları (Osmanlı Bahriyesinde 40 Yıl. 1869-1909), (Tere. Fahri Çöker), İstanbul.
YETKİN, Sabri. (1996), Ege'de Eşkıyalar, İstanbul.
YUSUF HAMZA. (1993), "XIX. yüzyıl II. Yansında Türk-Makedon İlişkileri" X. Türk Tarih Kongresi. (Ankara 22-26 Ekim 1986), Ankara.
ZİYA SAKİR (SOKO). (1994), Sultan II. Abdülhamid'in Yunan Zaferi ve Gizli Siyaseti, İstanbul.