Ücret İle Tazminat Sorumluluğu Birlikteliği

İslâm Borçlar Hukukunda tazminat sorumluluğunun başlıca iki kaynağı vardır. Bunlar; sözleşme ve haksız fiil. Başkasına zarar vermek bu yollardan hangisi ile olursa olsun yasaklanmıştır. Ancak toplumsal hayat içerisinde kişilerin başkalarına zarar verdiklerine şahit olmaktayız. Hukuk düzeni burada da söz konusu zararın giderilmesini sağlamaya çalışır. Ancak bunun için karşı tarafa zarar vermek yasal bir yol değildir. Tazminat sorumluluğu ile birlikte aynı zamanda başka yükümlülükler de söz konusu mudur? Bu konuda Mecelle’nin 86’ncı maddesi Hanefi mezhebine uygun olarak, tazminat sorumluluğu ile kullanım ücretinin bir arada olamayacağını düzenlemiştir. Mezhep içerisinde bunun bazı teorik sebepleri vardır. Ancak diğer mezheplerin bu konuda Hanefi mezhebine muhalif görüşleri vardır. Özellikle gasp edilen malın menfaatinin ayrıca tazmin edilmesine olumlu yaklaşmışlardır. Bu farklılığın temeli menfaatin hukuken mal kabul edilip edilmemesine dayanmaktadır. Ancak sonraki dönemlerde Hanefi mezhebi içerisinde ilk görüşe bazı istisnalar getirilmiştir. Bunlar; vakıf ve yetim malları ile ticari mallardır. Ayrıca Mecelle tadillerinde menfaatin mal kabul edilmesi ve tazmin konusu olabileceği de kabul görmüştür.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Mecelle, Menfaat, Sorumluluk, Tazmin

Collaboration of Liability for Usage Benefit and Compensation

There are two main sources of compensation liability in Islamic Law of Obligations. These; contract and tort. Harming someone else is prohibited by any means. However, in social life, we witness that people harm others. Here, too, the legal order tries to ensure that the said damage is remedied. However, it is not a legal way to harm the other party for this. Are there other obligations at the same time as the liability for compensation? In this regard, Article 86 of Mecelle regulates that compensation liability and usage benefit cannot be combined in accordance with the Hanafi sect. There are some theoretical reasons for this within the sect. However, other sects have opposing views to the Hanafi sect on this issue. In particular, they approached positively to the compensation of the usage benefit of the usurped property separately. The basis of this difference is based on whether the benefit is legally accepted as property. However, in the later periods, some exceptions were made to the first view within the Hanafi sect. These; foundation, orphan and commercial property. In addition, it has been accepted that in the Majalla amendments, the benefit can be accepted as property and may be the subject of compensation.

Keywords:

Islamic Law, Majalla, Benefit, Liability, Compensation.,

___

Abdul Basir Bin Mohamed. “İslam Haksız Fiil Hukukunda Kusursuz Sorumluluk”. çev. Emrah Gökmen, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4/2(2021), 615-633. Doi: 10.51120/neuhfd.2021.34.
Akgündüz, Ahmed. “İslam Hukukunda Ecr-i Misil Müessesesi ve Günümüz Hukukuna Te’sirleri”. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/2 (1984), 339-375.
Akgündüz. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Mecelle Ta’dilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
Akman, Mehmet. “İslam-Osmanlı Hukukunda Ariyet Sözleşmesi”. Ankara Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 7/1-2 (Haziran 2003), 3-26.
Aktan, Hamza. “Damân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/450-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Ali Haydar Efendi. El-Mecmuatü'l-cedide fi’l-kütübi’l-erbaa. Dersaadet Hukuk Matbaası, 1332.
Ali Haydar Efendi. Düreru’l-hükkam şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
Amin, Sayed Hassan. Wrongful Appropriation of Property and Its Remedies in Islamic Law. Glasgow: Royston Limited, 1983.
Araz, Yunus. İslam Hukukunda Menfaatin Tazmini. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
Atuş, Habibe, “Ecr ve Damân İctima’ Etmez” Kâidesinin Tahlili. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku II Özel Hükümler. Ankara: Adalet, 3. Baskı, 2018.
Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Akademi, 2019.
Aybakan, Bilal. “Zarar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44/130-134. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Borçların İfası. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
Aydın, M. Âkif. “Bir Haksız Fiil Türü Olarak İtlaf”. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996, 81-141.
Aydın, M. Âkif. “Gasp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/387-392. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Aydın, M. Âkif. “İslâm Hukukunda Gasp”. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İstanbul, İz Yayıncılık, 1996, 237-295.
Aykanat, Mehmet. “Mecelle’de İş Sözleşmesi”. Akademik Bakış Dergisi, 47 (2015), 53-62.
Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 13 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
Azak, Necmettin. Ebû Saîd el-Hâdimî’nin Mecâmiu’l-Hakâik Adlı Eserindeki Kavâid-i Külliye’nin İslâm Hukuku’nun Temel Kâideleri İçindeki Yeri ve Önemi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Estitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.
Bâbertî, Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed, el-ʿİnâye fî şerhi’l-Hidâye.10 Cilt, Darü’l-Fikr, ts.
Bağçeci, Muhiddin. “Ecr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/383. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Baktır, Mustafa. “Kâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/205-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Bardakoğlu, Ali. “İcare”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/379-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bayındır, Abdülaziz. İslâm Muhâkeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 1437/2015.
Belgesay, M. Reşit. Mecellenin Küllî Kâideleri ve Yeni Hukukun Ana Prensipleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1947.
Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları, 2. Baskı, 1979.
Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübra. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003/1424.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1967.
Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İslami, ts.
Buhûti, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfu'l-Kınaʿ. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
Bûtî, Muhammed Said Ramazan. Davâbıtu'l-Maslaha. Dımaşk: Dârü’l-Müttehıde, 6. Basım, 1412/1992.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed Seyyid eş-Şerîf. Taʿrifât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
Çatalcalı Ali Efendi. Fetâvâ-yı Ali. 2 Cilt. İstanbul, 1305.
Çoban, Ayşegül. Mecelle’nin Ta’dil Edilen Maddelerinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Demiray, Mustafa. Hak Zâil Olmaz, Roma, Türk ve İslâm Hukuklarında Eksik Borç. İstanbul: Klasik, 2009.
Bağdâdi, Gânim. Mecmaʿu’d-damânât. Dârü’l-Kitabi’l-İslâmi, ts.
Cemâli, Fudayl b. Ali. ed-Damânât fi füruʿı'l-Hanefiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Crh. 814.
Mevsuatu’l-Fıkhiyye, Kuveyt: Vezaretü’l-Evkaf ve'ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1993, 1994, 1996.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyeddin Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: Dârü İhyai’s-Sünneti’n-Nebeviyye, ts.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Yedinci Baskı, 2011.
Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin, 22. Baskı, 2017.
Gür, A. Refik. Mecelle. İstanbul: Sebil Yayınevi, İkinci basım, 1975.
Güzelhisari, Mustafa Hulûsi. Menâfiʿu’d-dekāiḳ fî şerhi Mecâmiʿi’l-hakāiḳ. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniyye, 1308.
Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/461-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmiu’l-hakâik. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniyye, 1308.
Hafif, Ali. Ahkâmü'l-Muamelâtiş-Şer’iyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 2008.
Hafif, Ali. ed-Damân fi’l-Fıkhi’l-İslami. Kahire. 1971.
Hamevî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî. Ġamzu ʿuyûni’l-besâir. 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
İbn Abdisselam, İzzüddîn Abdülazîz b. Abdisselâm b. Ebi’l-Kāsım es-Sülemî. Kavâidü’l-ahkâm fi mesâlihi’l-enâm. Kahire: Mektebetü'l- Külliyâtü'l-Ezheriyye, 1414/1991.
İbn ʿÂbidin, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt, Beyrut: Dârü’l-fikir, 1412/1992.
İbn ʿÂbidin. Ukûdü’d-dürriyye fî tenkîhi’l-fetâvâ’l-Hâmidiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. el-Kavânînü'l-Fıkhiyye. y.y. ts.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme. el-Muğni. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388/1968.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisanü’l-ʿArab. Beyrut: Dârü Sâdır, 1414.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü'-râiḳ şerhu Kenzi'd-dekāiḳ. 8 Cilt, Dârü'l-Kitâbi'l-İslâmi, 2. Baskı, ts.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Eşbâh ve'n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
İbn Receb, Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân. el-Kavâid. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1429/2008.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 4 Cilt, Kahire: Dârü’l-Hadis, 1425/2004.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd, Fethü’l-kadîr. 10 Cilt, Dımaşk: Dârü’l-fikr, ts.
İdris Salih. el-Kâvaidü ve’d-davâbıtu’l-fıkhiyye fi nazariyyeti’d-damân. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Yüksel Lisans Tezi, 2006.
Kahveci, Nuri. İslâm Borçlar Hukukunda Tazminat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Kahveci, Nuri. “İslam Hukuku Açısından Menfaatlerin Tazmini”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2006), 41-63.
Kahveci, Nuri. “İslam Hukukunda Mislen Tazmin Olgusu”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6 (2006), 39-52.
Karâfî, Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîre. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmi, 1994.
Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 13. Baskı, 2017.
Karaman. Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1982.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mesʿûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 1406/1986.
Kaya, Süleyman. Osmanlı Hukukunda İcâreteyn. İstanbul: Klasik, 2014. Kefevî, Ebu’l-Bekâ. el-Külliyyât. Beyrut, ts.
Kızılkaya, Necmettin. Hanefi Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Küllî Kâideler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
Kuyucaklızâde Mehmet Atıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye Küllî Kâideler Şerhi. (Ed. Mahmut Samar- Yayına Hazırlayanlar: Veysel K. Bilgiç, Oğuzhan Orhan, Süleyman Tepe, Ali Karakoyun), İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
Mahmasânî, Subhî. "Transactions in The Shari'a". Law in The Middle East 1, Edited by Majid Kadduri and Herbert j. Liebesny, Washington: The Middle East Institute, 1955.
Mahmasânî, Subhî. en-Nazariyyatü’l-ʿâmme li’l-mûcebât ve’l-ʿukûd. Beyrut: Dârü'l-İlmi li'l-Melayin, 1983.
Mergınanî, Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mevsılî, Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li taʿlili’l-Muhtar. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1356/1937.
Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Meydânî el-Guneymî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fi şerhi’l-Kitab. 4 Cilt, Beyrut: Mektebetü’l- İlmiyye, ts.
Mehmed b. Ferâmurz Molla Hüsrev. Dürerü’l-hükkâm fi şerhi Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt, Beyrut: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
Muhammed Kadri Paşa. Mürşidü’l-hayran ila marifeti ahvali’l-İnsan. Bulak: Matbaatü’l-Kübra el-Emiriyye, 1308/1891.
Muhammed Kadri Paşa. Kanunu’l-adl ve’l-insâf fi’l-kazâi alâ müşkilâti’l-evkâf. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1427/2006.
Nedvî, Ahmed. el-Kavâidü’l-Fıkhiyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1414/1994.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. 8 Cilt. Kahire: Matbaaatü’l-Mısriyye, 1348/1930.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Kitabü’l-Mecmuʿ. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
Onar, Sıddık Sami. "The Majalla". Law in the Middle East 1, Washington: The Middle East Institute, 1955.
Osman. "Menâfi-i Mağsûbun Damânına Dâir". Cerîde-i Adliye, 6/144 (1331).
Ömer Hilmi Efendi. İthâfü’l-ahlâf fi ahkâmi’l-evkaf. Ankara: VGM Yayınları, 1977.
Öztürk, Nazif. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
Rafiî, Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî el-Kazvînî. Fethu’l-azîz fî şerhi’l-Vecîz. Dârü’l-fikr, ts.
Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Suud: Vezâretü’l-Evkâf, ts.
Selim Rüstem Baz. Şerhu’l-Mecelle. Beyrut: Matbaatü’l-Eedebiyye, 1923.
Senhûri, Abdürrezzak. Mesâdıru’l-hakk fi’l-fıkhi’l-İslamî. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1953/1954.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1414/1993.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
Seyyid Nesib. "Damân-ı Menfaat". Cerîde-i Adliye, 2/144 (1326).
Suyûti, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-nezair. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1410/1990.
Şa'rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî eş-Şa‘rânî el-Mısrî. el-Mîzan. Beyrut, 1409/1989.
Şehhâte, Şefik. Nazariyyetü'l-âmme li’l-İltizamat. Mısır: Matbaatü’l-İtimâd, ts.
Şelebî, Muhammed Mustafa. el-Medhal fi’l-Fıkhi’l-İslami. Beyrut: Dârü’l-Câmia, 10. Basım, 1405/1985.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Neylü’l-evtâr. Mısır: Dârü’l-Hadis, 1423/1993.
Şeybanî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Asl. 5 Cilt, Karaçi: İdaretü’l-İslâm ve’l-ulûmi’l-Kur’aniyye, ts.
Şeyh Bedreddin. Yargılama Usulüne Dair Câmiu’l-Fusûleyn. Ed. Hacı Yunus Apaydın, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
Şeyhîzâde, Muhammed b. Süleyman Dâmad Efendi. Mecmaʿu'l-Enhûr fî Şerhi Mülteka'l-Ebhûr. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, el-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc. 4 Cilt, Beyrut: Dârü’l-marife, 1418/1997.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. İhtilafü’l-fukaha. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1420.
Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkâtî. Hâşiyetü ale’d-dürri’l-Muhtar. Kahire, 1282.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 5 Cilt. Kahire: Matbaa-i Medenî, 1964.
Trablusî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Halîl. Muînü'l-hükkâm. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts. Ünal, Mustafa. İslâm Hukukunda Haksız Fiil Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
Ventura Mişon. "Mesuliyyet-i Hukukiyye ve Damânât". İstanbul Dârülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1/5 (1332).
Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak Fıkıh Kâideleri ya da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 1/1(2001), 49-75. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343114.
Yaran, Rahmi. İslam Hukukunda Borcun Gecikmesi. İstanbul; Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1997.
Yelek, Kamil. Hanefi Sorumluluk Hukuku. İstanbul: Timaş Akademi, 2021.
Yıldız, Kemal. İslâm Sorumluluk Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İkinci Baskı, 2013.
Zencânî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mahmûd b. Bahtyâr. Tahrîcü’l-fürûʿ ale’l-usûl. thk. Muhammed Edib Salih, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1398/1978.
Zerka, Ahmed Muhammed. Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. thk. Abdüssettar Ebû Ğudde. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1409/1989.
Zerka, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhi’l-âmm. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1425/2004.
Zerkeşî, Bedreddin. el-Mensûr fi’l-kavâidi’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vezaretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslamiyye, 1404/1985.
Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînü’l-hakāiḳ şerhu Kenzi’-dekāiḳ. Kahire: Matbaatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1313.
Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-damân. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1998.
Zuhaylî. "et-Taʿviz ani'z-Zarar". Mecelletü'l-Bahsü'l-İlmi ve't-Türâsi'l-İslâmî, 1-3 (1398/1400).
Zürkâni, Ebû Muhammed Abdülbâkī b. Yûsuf b. Ahmed. Şerhu Muhtasar-ı Halîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.