Yurt Dışında Yapılan Din ve Yaşlanma Çalışmaları Üzerine Yöntemsel Bir İnceleme: Din, Maneviyat ve Yaşlanma Dergisi Örneği

20. yüzyılın başlarında küresel çapta kendisini gösteren nüfus artışı, 1950’li yıllardan sonra ölüm oranlarının azalmasıyla birlikte daha da artmıştır. Nüfus projeksiyonuna baktığımızda 2050 yılında dünyadaki yaşlı nüfusun %16 olacağı öngörülürken; Türkiye’de ise bu oranın %18 olacağı öngörülmektedir. Dünyadaki nüfus yaşlanmasına benzer şekilde ülkemizde de yaşlı nüfus artmakla birlikte bu artış dünyadan daha hızlı gerçekleşmektedir. Bu durum yaşlanma konusunun yakından incelenmesini gerekli kılmaktadır. Yaşlanan bireyin zamanla geçirdiği biyolojik, psikolojik ve sosyal değişimler yaşlılık döneminde çeşitli problemleri de beraberinde getirmektedir. Yaşlanma sürecindeki bu görünür değişimlerden biri fiziksel değişimlerdir. Yaşlanma sürecinde ortaya çıkan fiziksel değişimler yaşlı bireylerde güç kaybına neden olmakta ve organ fonksiyonlarının bozulmasına bağlı olarak diyabet, tansiyon, enfeksiyon hastalıkları gibi çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında bilişsel düzlemde, algı, dikkat, problem çözme ve hafıza gibi bilişsel fonksiyonlarda değişimler ortaya çıkmaktadır. Sosyal alanda ise yaşlanan bireyin rol ve statüsünde değişimler meydana gelmektedir. Emeklilik, eş ve yakın arkadaşların kaybı, çocukların evden ayrılması gibi bazı değişimler meydana gelmektedir. Netice de tüm bu değişimler yaşlı bireyde yalnızlık, umutsuzluk, depresyon gibi çeşitli psiko-sosyal sorunlara neden olmaktadır. Yaşlanma sürecinde meydana gelen değişimler yaşlanan bireylerin mevcut durum hakkında daha fazla düşünmesine ve karşılaştığı durumları anlamlandırmaya itmektedir. Anlamlandırma sürecinde din ve çeşitli inanç sistemleri önemli yer tutmaktadır. Dini inançlar yaşlı bireylerin karşılaştığı güçlükleri anlamlandırırken aynı zamanda başa çıkma süreçlerini de olumlu yönde etkileyebilir. Hem yaşlılığın anlamlandırılması hem de yaşlılıkta karşılaşılan problemlerle başa çıkma çabaları yaşlılık döneminde dinin önemli bir konuma gelmesine neden olmaktadır. Bu doğrultuda bu çalışmada din ve yaşlanma konusunda yapılan çalışmalarla ilgili güncel durumu tespit etmek ve ülkemizde yapılacak çalışmalar için örnek teşkil etmesi amacıyla yurt dışında din ve yaşlanma konusunda yapılan çalışmalar incelenmiştir. Nitel araştırma desenlerinden bibliyometrik analiz türünde tasarlanan bu çalışmanın amacı ülkemizde yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmesi için yurt dışında din ve yaşlanma konusunda yapılan çalışmaların konu eğilimlerini ortaya koymak ve yöntem bilimi açısından araştırmaların özelliklerini tespit etmektir. Amaçlı örnekleme yönteminden ölçüt örnekleme tekniği kullanılan bu çalışmada araştırmanın örneklemini din ve yaşlanma konusunda müstakil yayın yapan Din, Maneviyat ve Yaşlanma Dergisi (Journal of Religion, Spirituality, and Aging)’nde 2010-2019 yılları arasında yayınlanan 205 çalışma oluşturmaktadır. Doküman inceleme yoluyla veri toplanan bu araştırmada kullanılacak dergi belirlendikten sonra dergide yayınlanan makaleler önce özetleri okunarak toplamda 205 tane makale incelenmiş ve istenilen verilerin elde edilemediği 2 makale elenmiştir. Geriye kalan 203 makaleden elde edilen verilerin frekansları, yüzde oranları ve çapraz tabloları istatistik paket programı kullanılarak elde edilmiştir. Araştırmanın bulguları bibliyometrik analiz ve içerik analizi kullanılarak elde edilmiştir. Bu çalışmada Din Maneviyat ve Yaşlanma Dergisi’nde 2010-2019 yılları arasında yapılan çalışmaların konu, yıl, yöntem, örneklem, veri toplama tekniği ve makalelerin aldığı atıf sayısı analiz edilerek bulgular elde edilmiştir. Din, Maneviyat ve Yaşlanma Dergisi’nde 2010-2019 yılları arasında yayınlanan makalelerin konu dağılımlarını tespit etmek için yapılan analizlerde çalışmaların en fazla (26; %12,8) maneviyat konusunda yapıldığı ve en çok atıf (81; %17) alan konunun yine maneviyat olduğu tespit edilmiştir. Manevi bakım konusu ve maneviyatla ilişkili çalışılan diğer konularda göz önünde bulundurulduğunda din ve yaşlanma alan yazınının maneviyat yönelimli olduğu söylenebilir. Din ve yaşlanma çalışmalarında kullanılan yöntemlere bakıldığında çalışmaların %35,5’i (n= 72) nitel, %23,6’sı (n= 48) nicel, %,4’ü (n=11) karma yöntemle yapıldığı ve %35,5’inin de teorik çalışma olduğu görülmektedir. Ölçme araçlarına bakıldığında ise en fazla anket tekniğinin (%41, n=54), ikinci sırada ise mülakat tekniğinin (%33, n= 43) kullanıldığı görülmektedir. Örnekleme türü olarak en çok amaçlı örneklem (%47, n=61) ve alt kategorileri kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda elde edilen bulgulara göre konu eğilimini ve yöntemsel verileri değerlendirdiğimizde din ve yaşlanma çalışmalarındaki eğilimin maneviyat üzerine yoğunlaştığı söylenebilir. Yöntemsel açıdan nitel çalışmaların çoğunlukta olması ve genel itibariyle sahadan elde edilen verilerin teorik çalışmalardan fazla olması din ve maneviyatın yaşlanma sürecinde icra ettiği fonksiyonların anlaşılması açısından umut vericidir. Teorik bağlamda ise yaşlılık çalışmalarında teorik arka planların güçlendirilmesi, elde edilen verilerin teorilerle bütünleşmesi ve teori oluşturmaya yönelik çalışmaların yapılması gerekliliği söylenebilir. İleriye dönük çalışmalarda teorik temellendirmeler yaparak hazırlanan saha çalışmalarının arttırılması gerektiği alana ilgi duyan uzmanlar için önerilmektedir. Konu ile ilgili gerçekleştirilecek araştırmalarda kendi ülkemizin yaşlılarına özgü dindarlık, maneviyat ve manevi iyi oluş ölçeklerinin geliştirilmesi elzemdir.

A Methodical Study on Religion and Aging Studies Abroad: The Example of the Journal of Religion, Spirituality, and Aging

As a result of scientific and technological developments in the world, life expectancy is increasing and mortality rates are decreasing. Consequently, the general population in the world is increasing rapidly. A significant portion of the growing population is composed of the elderly. Looking at the population projection, it is predicted that the elderly population in the world will be 16% in 2050, while this rate is predicted to be 18% in Turkey. Similar to the aging of the population in the world, the elderly population is increasing in our country, but this increase is happening faster than in other countries. This situation necessitates a close examination of the issue of aging. Biological, psychological and social changes that the aging individual undergoes over time brings with it various problems. If we look at these changes; one of the visible changes in the aging process is physical changes. Aging and wear in the biological structure cause loss of strength, decrease in physical abilities, and various health problems such as diabetes, hypertension and Alzheimer's in elderly individuals. However, changes in brain structure and cognitive functions lead to weakening of perception, attention, memory and problem-solving abilities of elderly individuals. In the social context, changes occur in the social role and status of the elderly individual, such as retirement, loss of spouse and close friends, and change in parental role. All these changes that occur in the aging process cause elderly individuals to experience various psycho-social problems such as loneliness, hopelessness and depression. Changes in the aging process push aging individuals to think more about the current situation, to make sense of the situations they encounter, and to seek different ways to cope with it. In this process, religion and various belief systems emerge as an important factor. While religious belief makes sense of the difficulties faced by older individuals, it can also positively affect the coping process. Both the meaning of old age and the efforts to cope with the problems encountered in old age make religion an important position in old age. Thus, in this study, studies on religion and aging abroad were examined in order to determine the current situation regarding the studies on religion and aging and to set an example for the studies to be done in our country. The aim of this study, which is designed in the type of bibliometric analysis, one of the qualitative research patterns, is to reveal the subject trends of the studies on religion and aging abroad and to determine the characteristics of the researches in terms of methodology in order to set an example for the studies to be done in our country. The universe of the research consists of all studies on religion and aging conducted abroad. In this study, in which the criterion sampling technique was used, the purposeful sampling method, the sample of the research consists of 205 studies published between the years of 2011-2019 in the independent publication Journal of Religion, Spirituality and Aging (JRSA). After determining the journal to be used in this research, where data was collected through document review, a total of 205 articles were examined by reading the abstracts of the articles published in the journal, and 2 articles for which the desired data could not be obtained were eliminated. The frequencies, percentages and cross tables of the data obtained from the remaining 203 articles were obtained using the Pasw Statistics 20 package program. The findings of the research were obtained using bibliometric analysis and content analysis. In this study, the findings were obtained by analyzing the subject, year, method, sample, data collection technique and the number of citations of the studies conducted between the years of 2011-2019 in the Journal of Religion, Spirituality and Aging. In the analysis conducted to determine the subject distribution of the articles published in the Journal of Religion, Spirituality and Aging between the years of 2011-2019, it was determined that most (26; 12.8%) studies were directly researched spirituality and most cited (81; 17%) topic was spirituality. Considering the subject of spiritual care and other subjects related to spirituality, it can be said that the literature on religion and aging is spiritually oriented. Considering the methods used in religion and aging studies, 35.5% (n= 72) of the studies were qualitative, It is seen that 23.6% (n= 48) were done with quantitative method, .4% (n=11) were done with mixed method and 35.5% were theoretical studies. When the measurement tools are examined, it is seen that the questionnaire technique (41%, n=54) is used the most, and the interview technique (33%, n= 43) is used in the second place. It was determined that the most versatile sampling (47%, n=61) and sub-categories were used as the sampling type. When we evaluate the subject tendency and methodological data according to the findings obtained as a result of this study, it can be said that the tendency in religion and aging studies has focused on spirituality, in other words, the "spiritualism" of the literature has increased. The fact that qualitative studies are in the majority in terms of method and the data obtained from the field in general are more than theoretical studies are promising in terms of understanding the functions performed by religion and spirituality in the aging process. In the theoretical context, it can be said that the theoretical backgrounds in aging studies should be strengthened, the data obtained should be integrated with the theories and studies should be carried out to form theory. It is recommended for experts who are interested in the field where field studies prepared by making theoretical foundations in future studies should be increased.

PDF

___

Abay, Kader Cansu. “Türk Din Psikolojisi Çalışmalarında ‘Yaşlılık Dönemi Dinsel Gelişimi’ Literatürü (1967-2021) Üzerine Bir Araştırma.” Türk Din Psikolojisi Dergisi 4 (2021): 45-67.
Akçay, Cengiz. Yaşlılık ve Emekilik: Kavramlar, Kuramlar, Sorunlar. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 1. Basım, 2015.
Amarya, Shilpa vd. “Changes During Aging and Their Association With Malnutrition.” Journal of Clinical Gerontology and Geriatrics 6/3 (2015), 78-84.
Argyle Micheal - Beit-Hallahmi, Benjamin. “Yaş ve Din” çev. Abdurrahman Kurt. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 / 1 (Ocak 1992), 319-331.
Arslan, Mustafa. “Geleneksellik ve Yaşlı Dindarlığı: Taşrada Sosyal Hizmet Alamayan Yaşlıların Dindarlık Durumları Üzerine Uygulamalı Bir İnceleme.” Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi 2/2 (2009), 112-125.
Baltacı, Ali. “Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?” Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/2 (2019), 368-388.
Beşel, Furkan - Yardımcıoğlu, Fatih. “Maliye Dergisi’nin Bibliyometrik Analizi: 2007-2016 Dönemi.” Maliye Dergisi 172 (Ocak-Haziran 2017), 133-151.
Carstensen, Laura vd. “Emotional Experience Improves With Age: Evidence Based on Over 10 Years of Experience Sampling.” Psychology and Aging 26/1 (2011), 21.
Çuhadar Gürsoy - Seyran Lordoğlu, Kuvvet. “Ageing and Related Problems in the Process of Demographic Transformation In Turkey.” İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 54 (Mart 2016), 63-80.
Dağcı, Abdullah. Huzurevi Yaşlılarının Manevi Gereksinimlerinin Belirlenmesi ve Değer Odaklı Manevi Bakım Programının Umut, Psikolojik İyi Oluş ve Tanrı Algısı Düzeyleri Üzerindeki Etkililiğinin Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Dağcı, Abdullah. “Huzurevi Yaşlılarının Psiko-Sosyal Uyumu ve Manevi Gereksinimleri.” İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12 (2019).
Danış, Mehmet Zafer - Günay, Gülay. “Yaşlılık Döneminde Karşılaşılan Psikososyal Sorunlar.” Yaşlılık ve Sosyal Hizmet. ed. Umut Yanardağ ve Melek Zubaroğlu. 43/66. Ankara: Nika Yayınevi, 1. basım, 2019.
Dahany Moustapha vd. “Factors Associated With Successful Aging in Persons Aged 65 to 75 Years.” European Geriatric Medicine 5/6 (2014), 365-370.
Duben, Alan. “Türkiye ve Avrupa'da Nüfus Yaşlanması, Aile, Piyasa ve Devlet”, Yaşlanma ve Yaşlılık: Disiplinlerarası Bakışaçıları, ed. Alan Duben. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2018.
Efe, Adem – Aydemir, Mücahit. “Yaşlı Kadın Olmak: Psiko-Sosyolojik Kuramlar Çerçevesinde Yaşlılık ve Kadın-Isparta Huzurevi Örneği.” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2015), 193-223.
Ertugay, Recep. “Covid-19 Koronavirüs Salgını Sürecinde Yaşlıların Örselenen Onuru ve Hadislerde Yaşlıların Konumu.” Din ve Bilim-Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/1 (2020), 51-62.
Ferah, Nimet. “Müslüman Yaşlılarda Pandemi Sürecine İlişkin Ruhsal Etkilenimler ve Dini Düşünceler.” İlahiyat Tetkikleri Dergisi 1/55 (2021), 397-420.
Gencer, Nevzat. “Kovid-19 Sürecinde Yaşli Olmak: 65 Yaş ve Üstü Vatandaşlar İçin Uygulanan Sokağa Çıkma Yasağı Üzerine Değerlendirmeler ve Manevi Sosyal Hizmet.” Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 4/1 (2020), 35-42.
Gijsberts, Marie-José HE. vd. “Spirituality at the End of Life: Conceptualization of Measurable Aspects—a systematic review.” Journal of Palliative Medicine 14/7 (2011), 852-863.
Golparvar, Mohsen - Mohhamad Reza Mosahebi. “Predicting Senile People Spiritual Well-Being Through Psychological Capital Components.” Knowledge & Research in Applied Psychology 16/3 (2017), 4-12.
Gürsu, Orhan - Ay, Yaşar. “Religion, Spiritual Well-Being and Aging.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/61 (2018), 1176-1190.
Gürsu, Orhan. “Nöropsikoloji, Din ve Psikolojik İyi Oluş.“ Journal of International Social Research 10/53 (2017), 502-513.
Hervieu-Léger, Danièle. “The Role of Religion in Establishing Social Cohesion.” Religion in the New Europe (2006), 45-63.
Hill, Peter C. vd. “Conceptualizing Religion and Spirituality: Points of Commonality, Points of Departure.” Journal for the Theory of Social Behaviour 30/1 (2000), 51-77.
Holstein, James A. - Jaber F. Gubrium. “Constructionist Perspectives on the Life Course.” Sociology Compass 1/1 (2007), 335-352.
Hökelekli, Hayati. “Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991), 151-165.
İnce, Abdullah. Yaşlanma Sürecinde Dini Hayat (Sakarya İli Merkez İlçeler Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
Karaca, Faruk. Dinî Gelişim Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2016.
Karagöz, Beytullah - Seref, İzzet. “Yunus Emre ile İlgili Araştırmaların Bibliyometrik Analizi.” Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi 13/27 (Mart 2019), 123-141.
Karaköse, Rukiye. Yaşlı refahına yönelik manevi sosyal hizmetler: Darülaceze Okmeydanı örneği. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Karasar, Niyazi. “Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar-ilkeler-teknikler.”, Ankara: Nobel Yayınları, 2016.
Karataş, Zeki. “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştirma Yöntemleri.” Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 1/1 (2015), 62-80.
Kayıklık, Hasan. Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Kitabevi, 2003.
Kılavuz, Mehmet Akif. “Yaşlanma Sürecinin Dinî Gelişime Etkileri.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (Ocak 2006), 97- 112.
Kılavuz, Mehmet Akif - Kılavuz, Esra. “Yaşlanma Döneminde Kayıplarla Başa Çıkmada Manevi Danışmanlık Hizmetlerinin Önemi.” Manevi Danışmanlık ve Rehberlik. ed. Ali Ayten. 17-38. İstanbul: Dem Yayınları, 1. Basım, 2018.
Koç, Mustafa. “Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Ruhsal Gelişim.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/12 (2002), 287-304.
Koç, Mustafa. “Yaşlılık Psikolojisi ile İlgili Yapılan Bilimsel Çalışmaların Tarihi ve Literatürü Üzerine Bir Araştırma.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2000), 289-308.
Koenig, Harold G. vd. “The Use of Religion and Other Emotion-Regulating Coping Strategies Among Older Adults.” The Gerontologist 28/3 (1988), 303-310.
Koenig Harold G. Aging and God: Spiritual Pathways to Mental Health in Midlife and Later Years. Psychology Press, 1994.
Krok, Dariusz vd. “When Meaning Matters: Coping Mediates the Relationship of Religiosity and Illness Appraisal With Well-Being in Older Cancer Patients.” The İnternational Journal for the Psychology of Religion 29/1 (2019), 46-60.
Levin, Jeff - Linda M. Chatters. “Religion, Aging, and Health: Historical Perspectives, Current Trends, and Future Directions: Public Health.” Journal of Religion, Spirituality & Aging 20/1-2 (2008), 153-172.
Mcfadden, Susan. “Bağlantı Noktaları: Gerontoloji ve Din Psikolojisi.” çev. Ece Erbuğ. Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. ed. Raymond Paloutzian ve Crystal Park. 1/333-390. Ankara: Phoenix, 1. Basım, 2013.
Moberg, David. “Spirituality in Gerontological Theories.” Aging and Spirituality; Spiritual Dimensions of Aging Theory, Research, Practice, and Policy. ed. David Moberg. 33-53. New York: The Haworth Press, 1. Basım, 2012.
Müftüler, Habibe Gülsüm. Modernleşme Sürecinde Yaşlılık Açısından Kurumsallaşma ve Maneviyat. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
Oser, Fritz K. “The Development of Religious Judgment.” New Directions for Child and Adolescent Development 52 (1991), 5-25.
Schaie, K. Warner. “The Impact of Longitudinal Studies on Understanding Development from Young Adulthood to Old Age.” International Journal of Behavioral Development 24/3 (2000), 257-266.
Şentepe, Ayşe. “Yaşlılık Döneminde Dini Başaçıkma.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/1 (2015): 186-205.
Şentürk, Habil. “Dini Gelişim Psikolojisi.” Diyanet İlmi Dergi, 31/4 (Aralık 1995), 63-82.
Wink, Paul - Michele Dillon. “Spiritual Development Across the Adult Life Course: Findings From a Longitudinal Study.” Journal of Adult Development 9/1 (2002), 79-94.
Van Dijk, Joanne. “The Role of Ethnicity and Religion in the Social Support System of Older Dutch Canadians.” Canadian Journal on Aging/La Revue canadienne du vieillissement 23/1 (2004), 21-34.
Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din, Psikososyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınları, 2007.
Yapıcı, Asım - Koçak, Ali. “Türkiye’de Ruh Sağlığı, Maneviyat ve Dindarlık: Meta Analitik Bir Değerlendirme”, Din, Değerler ve Sağlık. ed. Hayati Hökelekli. İstanbul: DEM Yayınları, 2017.
Yıldırım Ali - Şimşek Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
Yılmaz, Emre. "Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde Çalışanların Benlik Saygısı-Depresyon ve Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Tanımlayıcı Bir Alan Araştırması." Balıkesir İlahiyat Dergisi 3/2, 349-366.
Yılmaz, Sema. “An Empirical Research on the Relationship Between Umra Worship and Meaning in Life and Hopelessness.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (2018), 1687-1710.
Yusupu, Reziwanguli. “Yaşlılık Sorunlarıyla Baş Etmede Maneviyat ve Manevi Danışmanlık.” Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat: Kuramlar ve Uygulamalar. ed. Halil Ekşi. 353-378. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2017.
Zinbauer, Brian - Pargament, Kenneth. “Dindarlık ve Maneviyat.” çev. Sevdenur Düzgüner. Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. ed. Raymond Paloutzian ve Crystal Park. 1/61-102. Ankara: Phoneix, 1. Basım, 2013.
Zubaroğlu Yanardağ, Melek. “Sosyal Hizmet Mesleğinde Gerontolojik ve Geriatrik Boyut Üzerine İncelemeler.” Yaşlılık ve Sosyal Hizmet. ed. Umut Yanardağ ve Melek Zaburoğlu Yanardağ. Ankara: Nika Yayınevi, 1. Basım, 2019.
Zupic, Ivan - Tomaž Čater. “Bibliometric Methods in Management and Organization.” Organizational Research Methods 18/3 (2015), 429-472.